نشانه هایی از راهکارهای عملی تهران و واشنگتن در مسیر مذاکرات؛ آیا قفل توافق هسته‌ای باز می شود؟
بازتاب– رسانه امواج مدیا با اشاره به فروکش کردن تنش‌های علنی میان ایران و آمریکا بر سر موضوع غنی‌سازی اورانیوم و تمرکز دو طرف بر یافتن راه‌حل‌های عملی، گزارش داد:
پس از هفته‌ها اختلاف و کشمکش، پنجمین دور مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا با گام‌هایی مثبت همراه بوده و اکنون پیشنهادهای مطرح‌شده از سوی عمان به عنوان یکی از مسیرهای محتمل خروج از بن‌بست، به طور جدی مورد بررسی قرار گرفته است. به نقل از منابع مطلع ایرانی که نخواستند نامشان فاش شود، مذاکره‌کنندگان آمریکایی پذیرفته‌اند که «غنی‌سازی صفر» برای تهران گزینه‌ای قابل قبول نیست و در شرایط کنونی تمرکز گفت‌وگوها بر یافتن راهکارهایی است که بتواند دغدغه‌ها و منافع همه طرف‌ها را تأمین کند.
کنسرسیوم منطقه‌ای؛ گزینه‌ای روی میز
یکی از مهم‌ترین گزینه‌های در حال بررسی، تشکیل کنسرسیوم منطقه‌ای برای غنی‌سازی اورانیوم است. به گزارش امواج مدیا، یکی از سناریوهای مطرح، احداث یک تاسیسات جدید تحت نظارت مشترک بر خاک ایران است که با مشارکت احتمالی کشورهای عربی همسایه جنوب ایران و با توجه به نزدیکی جغرافیایی آن‌ها، عملیاتی شود.
یک مقام ارشد سیاسی در تهران پیش‌تر به امواج مدیا گفته بود: «ایده کنسرسیوم منطقه‌ای ایده خوبی است و ایران می‌تواند آن را مد نظر قرار دهد، به شرط آن‌که جایگزین غنی‌سازی داخلی ایران نشود.» همچنین، یکی از چهره‌های باسابقه سیاسی ایران این طرح را یکی از معدود راه‌های عبور از بن‌بست کنونی توصیف کرده است. با این حال، سرنوشت تاسیسات فعلی هسته‌ای ایران در این چارچوب همچنان نامشخص باقی می‌ماند.
در برخی محافل گمانه‌زنی شده که مدیریت تاسیسات غنی‌سازی نطنز می‌تواند به صورت چندملیتی اداره شود و سایت فردو نیز به مرکزی برای پژوهش و توسعه تبدیل گردد. گفتنی است تاسیسات زیرزمینی فردو، که محافظت‌شده‌ترین سایت هسته‌ای ایران محسوب می‌شود، مطابق توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ به یک مرکز تحقیق و توسعه بدل شده بود. با این حال، آمریکا در سال ۲۰۱۸ به طور یک‌جانبه از این توافق خارج شد.
یک منبع سیاسی ارشد ایرانی که نخواست نامش فاش شود، تأکید کرده که همچنان سوالات مهمی درباره سازوکار و ابعاد این کنسرسیوم وجود دارد.
عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، نیز طی هفته‌های گذشته این موضوع را با مقامات سعودی و اماراتی مطرح کرده است. گفته می‌شود کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، به همراه آمریکا، می‌توانند در یک تاسیسات مشترک در ایران سهام داشته باشند؛ اگرچه منابع ایرانی معتقدند امارات از این ایده استقبال کرده اما عربستان سعودی هنوز با تردید به آن می‌نگرد.
سناریوهای دیگر؛ پیشنهاد توقف موقت و واکنش ایران
گذشته از بحث کنسرسیوم، راهکارهای دیگری نیز مطرح است. برخی گزارش‌ها از احتمال توافق موقت و توقف کوتاه‌مدت غنی‌سازی سخن می‌گویند. احمد بخشایش اردستانی، نماینده مجلس ایران، روز ۶ خرداد مدعی شد عمان پیشنهاد توقف شش‌ماهه غنی‌سازی را مطرح کرده اما به‌نظر می‌رسد هیچ‌یک از طرف‌های ایرانی یا آمریکایی حاضر به پذیرش چنین طرحی نیستند.
یک مقام سیاسی ارشد ایران نیز در گفتگو با امواج مدیا، اظهارات این نماینده مجلس را رد کرده و پیشنهاد منتسب به عمان را صرفاً «نظر شخصی» او دانسته است.
همچنین اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، روز ۶ خرداد صراحتاً اخبار مربوط به بررسی تعلیق غنی‌سازی را تکذیب کرد و تأکید کرد: «چنین چیزی اصلاً وجود ندارد» و «توافق موقت هرگز در دستور کار ما نبوده است». رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان نیز همان روز گفت ایران برای تحمل تحریم‌ها آماده است و هرگز بر سر حق غنی‌سازی مصالحه نخواهد کرد: «اینطور نیست که اگر با ما مذاکره نکنند و تحریم کنند، ما از گرسنگی بمیریم. ما راه خود را پیدا خواهیم کرد.»
موضع ایران؛ تاکید بر مذاکره بدون عقب‌نشینی از حقوق هسته‌ای
عباس عراقچی پس از مذاکرات ۲ خرداد در رم که با میانجیگری عمان برگزار شد، این دوره را «یکی از حرفه‌ای‌ترین دورهای گفت‌وگو» دانست و اعلام کرد مذاکرات سازنده بوده اما هنوز پیچیدگی‌های بسیاری باقی است و با چند جلسه محدود حل نمی‌شود.
وی بدون ارائه جزئیات، اظهار داشت عمان پیشنهاداتی برای حل موانع ارائه داده که قرار است در تهران و واشنگتن مورد بررسی قرار گیرد.
عراقچی ابراز امیدواری کرد که در یکی دو نشست آتی زمینه برای پیشرفت مذاکرات فراهم شود و افزود: «هنوز به آن مرحله نرسیده‌ایم اما ناامید هم نیستیم.» او همچنین در جلسه‌ای با کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در ۵ خرداد تأکید کرد ایران از حق غنی‌سازی اورانیوم عقب‌نشینی نخواهد کرد و سرنوشت مذاکرات زمانی مشخص می‌شود که حقوق ملت ایران تضمین گردد.
ابراهیم رضایی، سخنگوی این کمیسیون نیز به نقل از عراقچی اعلام کرد که در صورت بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، ایران واکنش قاطع نشان خواهد داد.
این تحولات در حالی است که سه کشور اروپایی باقی‌مانده در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵—بریتانیا، فرانسه و آلمان (E3)—تهدید به فعال‌سازی روند بازگشت خودکار تحریم‌ها کرده‌اند و برخی رسانه‌های غربی به نقل از منابع اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل گزارش داده‌اند که اسرائیل در صورت شکست مذاکرات آماده حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران است.
عراقچی روز ۱ خرداد با ارسال نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هشدار داد که در صورت تداوم تهدیدات اسرائیل، تهران «اقدامات ویژه‌ای برای دفاع از تاسیسات و مواد هسته‌ای» خود اتخاذ خواهد کرد. ارتش ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز ۳ خرداد در بیانیه‌هایی جداگانه نسبت به هرگونه حمله یا اقدام متجاوزانه اسرائیل هشدار دادند که با «پاسخی قاطع» روبه‌رو خواهد شد.
گفت‌وگوهای داخلی؛ غنی‌سازی، خط قرمز استراتژیک
علی شمخانی، مشاور ارشد رهبر انقلاب، روز ۵ خرداد با اشاره به موضع صریح آیت‌الله خامنه‌ای در موضوع غنی‌سازی گفت این موضع قاطع باعث «خاموش شدن تهدیدات واشنگتن» شده است. او سخنان رهبری در ۳۰ اردیبهشت را نشان‌دهنده «صلابت و اقتدار منطقی» دانست که زبان فشار را بی‌اثر کرده است.
تحلیلگران در ایران نیز معتقدند که حفظ ظرفیت غنی‌سازی نه فقط از حیث اصولی، بلکه به عنوان یک ابزار راهبردی دارای اهمیت ویژه است. مصطفی نجفی، تحلیلگر روابط خارجی، گفت: «غنی‌سازی بزرگ‌ترین اهرم چانه‌زنی ایران در مذاکرات است. بدون آن نه توافق پایداری با آمریکا شکل می‌گیرد و نه چیزی برای مذاکره آینده باقی می‌ماند.» نصرت‌الله تاجیک، دیپلمات سابق، هم با اشاره به سطح و میزان فعلی غنی‌سازی تصریح کرد: «ایران اکنون دو برگ برنده در دست دارد. حتی اگر مدتی سطح غنی‌سازی را کاهش دهد، با ذخایر فعلی نیازهای غیرنظامی پوشش داده می‌شود و در مقابل انتظار امتیاز جدی دارد.»
آینده مذاکرات؛ هشدارها و چشم‌انداز
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، بارها هشدار داده که در صورت عدم دستیابی به توافق جدید، گزینه نظامی همچنان روی میز است و حضور نظامی آمریکا در منطقه را با اعزام ناو هواپیمابر و استقرار بمب‌افکن‌های B-2 در دیه‌گو گارسیا تقویت کرده است.
در عین حال، گفته می‌شود ترامپ درباره ادامه دیپلماسی با اسرائیل اختلاف نظر دارد و به توانایی خود در رسیدن به توافق با ایران اطمینان داشته و به تل‌آویو هشدار داده که از هرگونه اقدامی که مذاکرات را به خطر می‌اندازد خودداری کند.
در حالی که سرنوشت مذاکرات همچنان مبهم است، منابع آگاه در تهران به امواج مدیا گفته‌اند که انتظار می‌رود عمان هماهنگی دور ششم مذاکرات با واشنگتن را بر عهده بگیرد و مذاکرات طی دو هفته آینده از سر گرفته شود. این در شرایطی است که رئیس‌جمهور ایران نیز در سفری رسمی به مسقط، همراه با عراقچی، حضور یافته و همزمان مقامات ارشد بانکی ایران نیز اخیراً به عمان سفر کرده‌اند که نشان از اهمیت بحث‌های مرتبط هسته‌ای دارد.
گفتنی است سازوکار «بازگشت خودکار» تحریم‌ها در توافق ۲۰۱۵ مهرماه ۱۴۰۴ به پایان می‌رسد و با توجه به اینکه سه کشور اروپایی برای طی این فرآیند به حدود ۹۰ روز زمان نیاز دارند، این روند باید از تابستان امسال آغاز شود. ایران هشدار داده است که در صورت بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، واکنشی قاطع نشان خواهد داد که می‌تواند شامل خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) نیز باشد.
