گازِ تحریم‌ناپذیر را جایگزین نفتِ تحریم‌پذیر کنید

اندیشکده سیاست گذاری دانشگاه صنعتی امیرکبیر در نامه ای به معاون اول رئیس جمهور خواستار توسعه ظرفیت های تجارت گاز کشور و جایگزینی صادرات گاز به جای صادرات نفت خام شد.

به گزارش مهر، این اندیشکده در نامه ای به اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور با بیان اینکه تجارت بین المللی گاز برخلاف تجارت نفت خام، تحریم ناپذیر است، خواستار آن شده که ظرفیت های تولید و صادرات گاز طبیعی کشور توسعه یافته و صادرات گاز جایگزین صادرات نفت خام شود.

متن کامل نامه به این شرح است:

جناب آقای دکتر جهانگیری

ریاست محترم ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی

با سلام؛

همانطور که مستحضر هستید متنوع نبودن درآمدهای ارزی کشور و وابستگی بیش از حد این درآمدها به صادرات نفت خام، موجب شده است تا اقتصاد کشور، اقتصادی ضربه پذیر در قبال تحریم‌های نفتی بوده و مقاومت لازم در برابر تهدیدهای بیرونی را نداشته باشد. این موضوع باعث شده است همواره تحریم خرید نفت به عنوان یکی از اصلی‌ترین گزینه‌ها در دست دشمنان کشور به منظور وارد آوردن فشار اقتصادی برکشور محسوب و توسط این دشمنان پیگیری شود. تحریم مجدد خرید نفت ایران، لزوم تغییر در نگرش کلان به حوزه دیپلماسی انرژی و معماری صحیح تجارت انرژی کشور مبتنی بر وضعیت تحریمی را تاکید می‌نماید. در این بین راهکار اساسی، تغییر ترکیب و تنوع دهی به سبد صادرات انرژی کشور با وزن‌دهی بیشتر به صادرات گاز طبیعی و فرآورده‌های نفتی است. از آنجا که با توجه به شرایط کشور و جهان، صادرات گاز طبیعی در حال حاضر اهمیت فوق العاده‌ای در این زمینه دارد؛ نکات زیر در این رابطه به استحضار می‌رسد:

۱- از منظر ساختار بازار، صادرات نفت خام به دلیل یکپارچه و جهانی بودن بازار این محصول، کاملا تحریم پذیر است؛ چرا که اولا کشورهای مختلف تولید کننده نفت خام در سرتاسر جهان امکان جایگزین کردن نفت تولیدی کشور تحریم شده را دارند و ثانیا به دلیل قابل تجارت بودن نفت خام، امکان جابجایی آن (از طریق کشتی) از هر نقطه جهان به نقاط دیگر در زمان کوتاه وجود دارد. در نقطه مقابل، صادرات گاز طبیعی به ویژه از طریق خط لوله و در قالب قراردادهای بلندمدت ۲۰-۳۰ ساله، به دلیل ساختار منطقه‌ای بازار گاز تحریم ناپذیر بوده و می‌تواند درآمدهای پایدار تضمین شده در اختیار کشور قرار دهد. تحریم‌ناپذیری صادرات گاز نه تنها در حوزه نظری، بلکه کاملا در عمل به اثبات رسیده است. به عنوان مثال، در دوره پیشین تحریم ها در سال های ۹۰ تا ۹۲، صادرات گاز ایران به ترکیه علی رغم تلاش و فشار امریکا، هیچگاه مورد تحریم قرار نگرفت. در دوره فعلی تحریم‌ها نیز رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه با تاکید بر نیاز ترکیه به واردات گاز از ایران بر ادامه خرید گاز از ایران حتی در دوره تحریم نیز تاکید کرده است.

صادرات گاز نه تنها از منظر تحریم‌ناپذیری و ایجاد درآمد پایدار، بلکه از منظر افزایش قدرت سیاسی از طریق ایجاد پیوندهای راهبردی با کشورهای مختلف، بسیار مورد توجه بوده و به عنوان یک عامل بازدارنده و ابزار قدرت قلمداد می‌شود. به اعتراف خود امریکایی‌ها در دوره قبل تحریم‌ها، یکی از موانع افزایش فشار تحریمی بر ایران به ویژه در رابطه با ترکیه، صادرات گاز ایران به این کشور بوده است.

۲- ایران با داشتن ۱۷ درصد از ذخایر گاز جهان دومین دارنده ذخایر گازی جهان است که در حال حاضر سهم اندک ۲ درصدی از بازار گاز را در اختیار دارد. ذخایر بالای گازی کشور، شبکه گسترده خطوط لوله داخل کشور و موقعیت استراتژیک در بین بزرگترین بازارهای تقاضای گاز طبیعی همه نشان از پتانسیل بالای کشور در افزایش سهم خود از بازار گاز طبیعی جهان دارد. یکی از نکات مورد بحث در اینجا، وجود یا عدم وجود گاز مازاد به منظور صادرات گاز در آینده است. فارغ از اینکه با روند فعلی تولید و مصرف، چه میزان گاز مازاد در سال‌های آتی برای صادرات وجود دارد؛ باید گفت اساسا توسعه میادین گازی کشور در آینده متوقف بر صادرات گاز خواهد بود. در واقع در صورتی می‌توان میادین گازی را توسعه داد که ابتدا قرارداد صادرات گاز آن منعقد شده باشد تا بتوان هزینه سرمایه‌گذاری توسعه دهنده را از محل عایدی میدان بازپرداخت کرد. به عنوان مثال کشور ترکیه به منظور خرید گاز طبیعی از جمهوری آذربایجان در کلیه فرایند توسعه و تولید و انتقال گاز طبیعی میدان شاه دنیز این کشور سرمایه گذاری کرده و خود نیز از خریداران گاز این میدان است.

۳- از منظر تقاضای گاز، پتانسیل‌ زیادی برای صادرات گاز کشور در منطقه و سپس بازار بزرگ هند وجود دارد. در حال حاضر اولویت صادرات گاز کشور افزایش صادرات به عراق و ترکیه، عملیاتی کردن قرارداد با پاکستان و در وهله بعد صادرات گاز به عمان است. با توجه به تقاضای گاز کشورهای منطقه، افغانستان، کویت و هند نیز گزینه‌های بعدی برای صادرات گاز کشور هستند. در نگاهی کلان‌تر به تجارت انرژی کشور، ایران باید به هاب گازی منطقه تبدیل شده و با واردات گاز از کشورهای دارای پتانسیل مازاد از جمله ترکمنستان، گاز را به دیگر کشورها صادر نماید.

۴- دلایل متعددی برای عدم اجرای پروژه‌های صادرات گاز کشور بیان می‌شود از جمله: نیاز به حجم سرمایه‌گذاری بالا، فشار امریکا، تحریم و مشکلات سیاسی با کشورهای منطقه. علی رغم اثرگذار بودن تمامی این موارد، به نظر می‌رسد علت اصلی عدم تحقق اهداف صادرات گاز کشور، نبود اراده جدی و عدم اولویت‌دهی به این موضوع در سطح کلان کشور است. چنانچه استحضار دارید دو قرارداد صادرات گاز به عراق و صادرات گاز به پاکستان در اوج دوره تحریم‌های قبلی (در فاصله سال‌های ۸۸-۹۲) و در شرایطی که کشور تحت بیشترین فشار خارجی قرار داشت، منعقد شده است. همین تجربه در حال حاضر در مورد خط لوله نورد استریم ۲ روسیه نیز قابل مشاهده است که علی رغم فشارهای سنگین امریکا، این پروژه بزرگ در حال انجام و رو به اتمام است. بر این اساس، به نظر می‌رسد اگر اراده جدی برای اجرای پروژه های صادرات گاز وجود داشته باشد، این امر محقق خواهد شد.

۵- یکی از مظاهر وجود اراده برای صادرات گاز، انعکاس این اراده در ساحت ساختار و سطح پیگیری موضوع در کشور است. نمونه موفق این موضوع ساختار صادرات گاز و به طور خاص ساختار شرکت گازپروم روسیه است که علاوه بر حضور افراد مورد اعتماد رئیس جمهور به صورت بلندمدت در عضویت هیات مدیره این شرکت و مدیرعامل، صادرات گاز به طور خاص توسط شخص رئیس جمهور پیگیری می‌شود. متاسفانه در ایران نه تنها ساختار و افراد ویژه در این حوزه حضور ندارند؛ بلکه حتی ساختار عملیاتی صادرات گاز در وزارت نفت نیز چند تکه (بین شرکت ملی گاز، شرکت ملی نفت و ستاد وزارت نفت) و بدون متولی واحد است.

پیگیری قراردادهای صادرات گاز طبیعی کشور از جمله قرارداد منعقد شده صادرات گاز طبیعی به پاکستان و افزایش صادرات گاز طبیعی به ترکیه و عراق امکان افزایش صادرات گاز طبیعی از حدود ۱۷ میلیارد مترمکعب کنونی به ۴۰ میلیارد مترمکعب سالانه را در کوتاه مدت فراهم می‌کند تا این درآمدها جایگزین درآمد حاصل از صادرات روزانه ۴۰۰ هزار بشکه نفت خام باشد. در میان مدت دو ساله نیز پیگیری توافق‌نامه صادرات گاز طبیعی به عمان و صادرات گاز طبیعی به هند و کویت امکان افزایش بیش از پیش صادرات گاز کشور (۱۰۰ میلیارد متر مکعب) و جایگزینی درآمد حاصله، با درآمدهای کاهش یافته فروش نفت خام دراثر تحریم (حدود ۱ میلیون بشکه) را فراهم خواهد کرد. با توجه به مطالب گفته شده و تاکید صریح اسناد بالادستی از جمله سند اقتصاد مقاومتی بر افزایش صادرات گاز، از جنابعالی به عنوان رئیس ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی درخواست می‌گردد با پیگیری ویژه اهداف کوتاه مدت صادرات گاز طبیعی و در اولویت قراردادن برنامه‌های میان مدت، از این پتانسیل کشور در راستای مقابله با تحریم‌ و مقاوم کردن اقتصاد کشور استفاده نمایید.

اندیشکده سیاست گذاری صنعتی امیرکبیر