کیفیت و ایمنی خودروها پایین‌ترین عدد در ۶ سال اخیر
با افزایش نرخ ارز در ۶ ماه اخیر، این روزها ارقام عجیبی برای قیمت انواع خودروها ذکر می‌شود. ارقام غیرقابل تصوری که حالا دلالان برای ارابه‌ای همچون پراید ۱۳۰ میلیون تومان عنوان می‌کنند. گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد در بازار خودرو آش آنقدر شور شده که نوسان‌ها حتی صدای دلالان را هم درآورده است. اینکه در این آشفته‌بازار خودرو، سازمان تعزیرات حکومتی و سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان توانی برای مهار سفته‌بازی و دلالی خواهند داشت یا خیر؛ موضوع گزارش حاضر نیست.
در گزارش پیش‌رو به موضوع کیفیت خودروهای تولیدی کشور و همچنین کیفیت خودروهای درحال تردد در جاده‌های کشور پرداخته‌ایم. در ادامه برای رتبه‌بندی کیفیت و ایمنی خودروهای داخلی و خودروهای خارجی درحال تردد در کشور، از آمارهای گزارش شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران و گزارش شاخص APEAL وزارت صمت بهره گرفته‌ایم. فرض اولیه این است که با افزایش قیمت‌ها باید کیفیت نیز ارتقا یابد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد علاوه‌بر به حاشیه رفتن اجرایی شدن استانداردهای ۸۵گانه‌ای که سازمان استاندارد ایران از اسفندماه سال ۱۳۹۵ برای خودروسازان الزامی کرده بوده، همچنین در مرداد سال‌جاری (آخرین گزارش) حدود ۸۰ درصد خودروهای تولید داخل از پنج امتیاز کیفی، یک تا سه امتیاز دریافت کرده‌اند. مورد دوم هم اینکه، کیفیت خودروهای تولیدی دو خودروساز بزرگ داخلی نه‌تنها طی دوسال اخیر بهبود نیافته، بلکه میزان رضایت ایرانی‌ها از خودروهای داخلی و خودروهای وارداتی در سال ۱۳۹۸ کمترین میزان رضایت طی ۶ سال اخیر بوده است.
اینکه اعمال تحریم‌ها ارتقای کیفیت خودروهای وابسته به واردات را سخت کرده، موضوع قابل انکاری نیست، اما اینکه چرا کیفیت خودروهای تولیدی کشور به قبل از دهه ۱۳۹۰ برگشته، جای تامل و بحث دارد.
استانداردهای ۸۵گانه در کما
اسفندماه سال ۱۳۹۵ سازمان ملی استاندارد ایران اعلام کرد تعداد استانداردهای خودرویی از ۵۵ به ۸۵ مورد افزایش خواهد یافت. براساس زمان‌بندی اعلام‌شده از سوی سازمان ملی استاندارد در آن زمان، خودروسازان فرصت داشتند تا ابتدای دی‌ماه سال ۹۶، تعداد ۶۱ مورد از استانداردهای مدنظر را رعایت کنند و پس از آن تا ابتدای تیرماه سال ۹۷ دو مورد دیگر به این ۶۱ مورد اضافه شود و نهایتا با اضافه شدن ۲۲ مورد استاندارد خودرویی جدید تا ابتدای دی‌ماه سال ۹۷، درمجموع ۸۵ مورد استاندارد خودرویی باید در خودروهای تولید داخل و وارداتی رعایت شود. براساس این مصوبه، در هریک از زمان‌بندی‌های اعلامی (دی ۹۶، تیر ۹۷ و دی ۹۷) اگر خودرویی قادر به اجرایی کردن تعداد استانداردهای تعریف‌شده تا آن مقطع زمانی نباشد، تولیدش متوقف خواهد شد و پلیس راهور ناجا نیز از شماره‌گذاری این خودروها ممانعت به عمل خواهد آورد. اما حالا حدود ۱۸ ماه از آخرین ضرب‌الاجل سازمان ملی استاندارد می‌گذرد و اجرای این استانداردها ظاهرا با شروع تحریم‌ها به حاشیه رفته است. اینکه اجرای استانداردهای ۸۵گانه چه چیزی را برای مشتری خودروهای ایرانی تغییر داد، هنوز قابل ارزیابی نیست، اما موضوعی که این روزها با افزایش شدید قیمت‌ها در بازار خودرو جای بحث دارد، کیفیت و ایمنی خودروهای داخلی است. در این خصوص طی چند سال اخیر دو گزارش جداگانه یکی از سوی وزارت صمت و دیگری نیز از سوی شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران منتشر شده است که در ادامه به بررسی آخرین گزارش‌های منتشرشده از سوی دو نهاد می‌پردازیم.
نمره ۸۰ درصد خودروها کمتر از ۴ است
ازجمله گزارش‌هایی که به ارزیابی کیفیت خودروهای تولیدی کشور می‌پردازد، گزارش ارزشیابی شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران است. در این گزارش شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران به‌صورت ماهانه خودروهای تولیدی کشور را در همان ماه مورد سنجش قرار داده و نمره‌ای بین یک (پایین‌ترین کیفیت) و پنج (بالاترین کیفیت) اعطا می‌کند. در آخرین ارزیابی‌های شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران از ۲۵ خودروی سبک مورد ارزیابی در بخش خودروهای سبک تنها یک خودرو دارای پنج ستاره کیفی (بالاترین امتیاز)، چهار خودرو حائز چهار ستاره، ۱۵ خودرو دارای سه ستاره، چهار خودرو حائز دو ستاره و یک خودرو نیز تنها یک ستاره کسب کرده است. به‌عبارتی دیگر از مجموع ۲۵ خودروی مورد ارزیابی در بخش خودروهای سبک، تنها امتیاز پنج خودرو (۲۰ درصد از کل) چهار و پنج و ۸۰ درصد آنها یک تا سه ستاره کیفی است.
براساس این گزارش پژو ۲۰۰۸ بالاترین امتیاز کیفی یعنی پنج را از شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران دریافت کرده است. پس از این خودرو، چهار خودروی هایما، پژو ۲۰۷، دناپلاس و برلیانس نیز امتیاز کیفی چهار را دریافت کرده، ۱۵ خودرو که در بین آنها نام جک S۵، پژو ۲۰۶، دنا، رانا، پژو پارس، سمند، کوییک، تیبا و ساینا هم دیده می‌شود، امتیاز کیفی سه را دریافت کرده‌اند. پژو ۴۰۵، پراید ۱۳۱ و وانت آریسان نیز سه خودرویی هستند که تنها دو ستاره کیفی دریافت کرده‌اند و درنهایت وانت نیسان زامیاد نیز ازجمله خودروهایی است که فقط یک ستاره از شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران گرفته است.
کیفیت و ایمنی خودروها پایین‌ترین عدد در ۶ سال اخیر
در گزارش شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران این شرکت از انتشار جزئیات ارزیابی خودداری کرده و عمدتا نمره کیفی پنج سطحی خودروهای مختلف را منتشر کرده است. اما در گزارش دیگری که از سوی وزارت صمت منتشر شده و در اصطلاح به APEAL مشهور است، با جزئیات بیشتری می‌توان کیفیت، امنیت و زشتی و زیبایی طراحی خودروها را مقایسه کرد. اصطلاح APEAL که مخف واژه‌های (Automotive Performance, Execution and Layout) بوده، به مفهوم «عملکرد، اجرا و چیدمان خودرو» است. شاخص APEAL شامل ۶ مولفه و ۳۰ نماگر است. سیستم تهویه، طراحی داخلی و خارجی، کیفیت و امنیت صندلی‌ها، قابلیت دید و ایمنی خودرو، ارگونومی راننده و سیستم صوتی و وسایل تزئینی مولفه‌های APEAL هستند. همچنین ۳۰ نماگر که هرکدام مربوط به یکی از این ۶ مولفه است، در جدول آمده است.
براساس بررسی‌های وزارت صمت، برای تهیه این گزارش تعداد ۵۹ خودرو از ۶ برند ایرانی و خارجی حاضر در بازار ایران طی سال ۱۳۹۸ بررسی شده و همچنین دیدگاه و نظر ۲۴ هزار و ۳۹۶ مشتری دریافت شده است. طبق گزارش وزارت صمت، در سال ۱۳۹۸ میانگین امتیاز رضایت مشتریان از APEAL ۶ شرکت خودرویی، از نمره ۱۰۰۰ حدود ۶۷۱ بوده است. نکته قابل‌تامل اینکه امتیاز ۶۷۱ خودروهای حاضر در بازار ایران طی سال گذشته درحالی داده شده که این امتیاز در سال ۹۷ حدود ۷۰۲، در سال ۹۶ حدود ۷۱۳، سال ۹۵ حدود ۶۹۵، سال ۹۴ حدود ۶۸۳ و در سال ۹۳ نیز حدود ۶۸۰ بوده است. به‌عبارتی، جان کلام اینکه طی ۶ سال اخیر خودروهای حاضر در بازار ایران کمترین امتیاز از نظر کیفیت و ایمنی را در سال ۱۳۹۸ کسب کرده‌اند، این درحالی است که سازمان استاندارد ایران طی سال‌های اخیر مانورهای تبلیغاتی زیادی روی افزایش کیفیت خودرو در ایران داده و مشخصا آنچه آمارها تایید می‌کنند، این سازمان در اجرای وظایف خود ناکام مانده است. در اینجا ممکن است این موضوع مطرح شود که کاهش رضایت مشتریان از APEAL خودروها به‌دلیل اعمال تحریم‌ها بوده، این موضوع قابل انکاری نیست اما اگر به پیشینه آماری همین گزارش مراجعه کنیم، مشخص می‌شود که در ۶ ماهه سال ۹۴ که هنوز مهر برجام خشک نشده و خبری از تعاملات موثر خودروسازان ایرانی با خارجی‌ها نبود، وضعیت کیفیت خودروها بهتر از امروز بوده است.
بالاترین رضایت ایرانی‌ها از خودروهای ژاپنی
براساس گزارش وزارت صمت، از ۶ شرکتی که ۵۹ خودروی آنها در جاده‌های ایران در حال تردد بوده و با شاخص APEAL ارزیابی شده‌اند، خودروهای ژاپنی دارای بالاترین امتیاز هستند. درمجموع خودروهای شرکت‌های ژاپنی از ۱۰۰۰ امتیاز، ۷۳۸ امتیاز دریافت کرده‌اند. پس از برندهای ژاپنی، برندهای چینی که با ۱۰ خودرو در ایران حضور دارند، با ۷۱۶ امتیاز در رتبه دوم، کره‌ای‌ها با خودروهای دو برند کیا و هیوندا و با دریافت ۷۰۳ امتیاز در رتبه سوم، برندهای فرانسوی رنو و پژو با ۶۵۴ امتیاز در رتبه چهارم و دو غول خودروسازی ایران یعنی ایران‌خودرو و سایپا نیز به‌ترتیب با ۶۷۴ و ۶۲۴ امتیاز (میانگین ۶۴۱ امتیاز) در رتبه‌های پنجم و ششم قرار گرفته‌اند.
در بین خودروها نیز هیوندای آزرا با دریافت ۷۸۸ امتیاز بیشترین رضایت را برای مشتریان خلق کرده، تیگو۵ با ۷۷۰ امتیاز دومین خودروی مورد رضایت در ایران بوده، مزدا ۳ با ۷۴۴ امتیاز سومین خودروی خوش‌دست در ایران بوده، پژو ۲۰۰۸ و هایما با ۷۴۱ امتیاز دیگر خودروهایی بوده‌اند که به‌ترتیب در رتبه‌های چهارم و پنجم از دیدگاه مشتریان ایرانی قرار گرفته‌اند. جک S۵، سوزوکی ویتارا، دنا پلاس، ام‌وی‌ام x۳۳ و چانگان نیز به‌ترتیب در رتبه‌های ششم تا دهم ازلحاظ رضایت مشتریان قرار داشته‌اند.
اما در بین خودروهایی که بالاترین امتیاز را از دیدگاه مشتریان دریافت کرده‌اند، از ۶ مولفه مورد بررسی (سیستم تهویه، طراحی داخلی و خارجی، صندلی‌ها، قابلیت دید و ایمنی، ارگونومی راننده و سیستم صوتی و وسایل تزئینی) بیشترین رضایت از قابلیت دید و ایمنی خودرو با ۷۶۲ امتیاز بوده است. البته این وضعیت برای خودروهای مختلف از ۷۱۸ تا ۷۸۵ متفاوت است. پس از آن، طراحی داخل و خارج خودرو به‌عنوان دومین مولفه بیشترین امتیاز را از آن خود کرده است. ارگونومی راننده (شامل طراحی و جانمایی اهرم‌های پشت‌فرمان، طراحی دنده و ترمزدستی و طراحی و جانمایی آفتاب‌گیر) سومین مولفه مورد رضایت ایرانی‌ها، سیستم صوتی و وسایل تزئینی به‌عنوان چهارمین مولفه مورد رضایت، سیستم سرمایش، گرمایش و تهویه پنجمین و صندلی‌ها نیز به‌عنوان ششمین مولفه مورد رضایت ایرانی‌ها بوده است. سایپا ۱۱۱، پراید ۱۳۱، تیبا، رانا، پژو ۴۰۵، تندر ۹۰ پلاس، استپ‌وی، ساینا، کوییک و پژو ۲۰۶ نیز به‌ترتیب پایین‌ترین رضایت را از دیدگاه مشتریان داشته‌اند، به‌طوری‌که سایپا ۱۱۱ در رتبه آخر از دیدگاه مشتریان، از هزار امتیاز ۵۸۷ امتیاز دشت کرده، پراید ۱۳۱ حدود ۶۰۹ امتیاز، تیبا ۶۱۱، رانا ۶۱۵ و پژو ۴۰۵ نیز از هزار امتیاز ۶۲۴ امتیاز دریافت کرده‌اند.
فاصله ۲۰۰ امتیازی سایپا و ایران‌خودرو با میانگین جهانی
برای فهم بهتر جایگاه دو غول خودروسازی دولتی کشور، میزان رضایت مشتریان از این دو شرکت را با شرکت‌های بین‌المللی مقایسه کرده‌ایم. نتایج جالب‌توجه است. براساس نتایج گزارش موسسه J.D.Power که شاخص APEAL تعداد ۲۶ شرکت بین‌المللی را در سال ۲۰۲۰ از دیدگاه مشتریان بررسی کرده، شرکت پورشه با کسب ۸۸۱ امتیاز (از هزار) صدرنشین خودروهای لوکس و غیرلوکس در جهان شناخته می‌شود. خودروهای شرکت لینکلن موتور با ۸۷۶ امتیاز در رتبه دوم، خودروهای شرکت کادیلاک با ۸۷۴ امتیاز در رتبه سوم، خودروهای شرکت «بی‌ام‌و» با ۸۶۹ امتیاز در رتبه چهارم و خودروهای تولیدی شرکت لندرور نیز با ۸۶۶ امتیاز در رتبه پنجم قرار دارند. خودروهای شرکت‌های جنسیس‌موتورز، مرسدس‌بنز، لکسوس، ولوو و جی‌ام‌سی نیز به‌ترتیب با ۸۶۴، ۸۶۳، ۸۵۹، ۸۵۹ و ۸۵۷ امتیاز در رتبه‌های ششم تا دهم قرار دارند. همچنین مشتریان و مصرف‌کنندگان خودروهای شرکت‌های جگوار، فورد، آکورا، آئودی، کیا، مزدا، نیسان، هوندا، هیوندا، شورلت، فولکس‌واگن، میتسوبیشی، کرایسلر، تویوتا و جیپ را نیز به‌ترتیب در رتبه ۱۱ تا ۲۶ رتبه‌بندی کرده‌اند.
در مجموع میانگین رضایت مشتریان از خودروهای ساخت غول‌های خودروسازی در جهان ۸۵۰ امتیاز از هزار بوده که نشانه سطح بالایی از رضایت است. در رتبه‌بندی موسسه J.D.Power نامی از ایران‌خودرو و سایپا نیامده، اما مقایسه میزان رضایت و امتیاز ایرانی‌ها به این دو خودروساز با خودروسازان بین‌المللی نیز نشان می‌دهد ایران‌خودرو با ۶۷۴ و سایپا نیز با ۶۲۴ امتیاز از هزار، از میانگین جهانی APEAL (رضایت از خودروهای شرکت‌های بین‌المللی) حداقل ۱۷۶ تا ۲۲۶ امتیاز فاصله دارند که نه‌تنها درصدد جبران آن نیستند، بلکه این فاصله متاسفانه سال به سال به‌رغم رشد چشمگیر قیمت‌ها، بازهم درحال افزایش است.
منبع: روزنامه فرهیختگان
