کنسرسیوم‌های صادراتی پروژه‌های پژوهشیی چگونه تشکیل می‌شوند؟
ساختار اقتصاد ایران مبتنی‌بر بنگاه‌های کوچک و متوسط است. طبیعتا این بنگاه‌های کوچک و متوسط نمی‌توانند از مزیت‌های قیمتی صرفه تولید به دلیل حجم فعالیت محدود خود استفاده کنند.
به همین دلیل چندین دهه است که در دنیا این بنگاه‌ها در قالب کنسرسیوم‌هایی به یکدیگر می‌پیوندند تا در کنار هم بتوانند بازارهایی که به تنهایی به آنها راهی ندارند را به دست آورند. در چنین شرایطی طبیعی است که نیاز به یک محور کاملا احساس می‌شود. تشکل‌های بخش خصوصی یک محور مناسب و قابل اعتماد برای ایجاد کنسرسیوم‌های مختلف اعم از تولیدی و صادراتی هستند اما این موضوع خود دارای اما و اگرهایی است که باید نسبت به آنها اشراف داشت.
کنسرسیوم چیست؟
به گزارش بازتاب به نقل از تعادل ، کنسرسیوم به ائتلاف چند فرد، بنگاه، خوشه یا حکومت (یا ترکیبی از این‌ها) با هم برای انجام فعالیت‌های مشترک یا ادغام منابع خود، برای رسیدن به هدف مشترک گفته می‌شود. بطور خلاصه منظور از کنسرسیوم، ائتلاف چند بنگاه باهم برای انجام امور انتفاعی است. این ترکیب یا ادغام علاوه بر ایجاد مزیت رقابتی ناشی از کاهش هزینه، باعث ایجاد هم‌افزایی مثبت در انجام هدف کنسرسیوم (اجرای پروژه، برگزاری نمایشگاه، تولید محصول و…) و در نتیجه افزایش کارایی در زمان و کیفیت اجرا خواهد شد. هدف ایجاد یک کنسرسیوم موارد مختلفی می‌باشد. از جمله
1- تولید یک محصول پیچیده و نیازمند بهره‌گیری از توانمندی‌های مختلف (مانند کشتی، توربین و ژنراتور سد، فضاپیما و هواپیما)،
2- اجرای پروژه‌های عمرانی بزرگ (مانند سد، راه‌سازی، فرودگاه و…)،
3- انجام مطالعات و پروژه‌های پژوهشی بین رشته‌یی
4- فروش و بازاریابی و کسب سهم بیشتری از بازار یا ورود به بازارهای جدید که دارای ریسک فروش بالا هستند،
5- بهره‌برداری از معادن بزرگ (که عموماً در اختیار دولت هستند)،
6- برگزاری نمایشگاه‌ها و همایش‌های بین‌المللی
نگاهی به انواع کنسرسیوم
کنسرسیوم‌ها در مدل‌های مختلف و به شکل‌های گوناگون شکل می‌گیرند. بسته به هدف آن از تشکیل می‌تواند به گروه‌هایی چون کنسرسیوم فروش، کنسرسیوم صادرات، کنسرسیوم تبلیغات و بازاریابی و…، تفکیک گردد.
مهم‌ترین مدل‌های کنسرسیوم به شرح زیر است:
کنسرسیوم فروش
کنسرسیوم فروش، نوعی همکاری بین بنگاهی است که به بنگاه‌های منزوی یا انفرادی، این فرصت را می‌دهد که رقابت‌پذیری خود را اصلاح کرده و در جهت منتفع شدن از بازارهای داخلی و بین‌المللی ناشی از جهانی‌سازی، استفاده بهینه را ببرند. کنسرسیوم، یک عنصر طبیعی استراتژی برای توسعه چند بنگاه کسب و کار، یک خوشه و شبکه است. به بیان دیگر، کنسرسیوم فروش، نوعی همکاری داوطلبانه بنگاه‌ها با هدف ارتقاء کالاها و خدمات اعضاء و تسهیل صادرات این محصولات از طریق عمل مشترک می‌باشد، که درقالب رقابت بین اعضاء تعریف می‌گردد.
اعضاء کنسرسیوم فروش، استقلال مدیریتی، قانونی و مالی خود را حفظ می‌کنند. بنابراین بنگاه‌ها قادر خواهند بود اهداف استراتژیک خود را توسط گروه‌بندی به داخل یک بنگاه قانونی جداگانه به اجرا گذاشته و نیاز به از دست دادن هویت اعضاء به وجود نمی‌آید. فعالیت کنسرسیوم‌های فروش می‌تواند اختصاص به فروش در منطقه‌یی خاص داشته یا محدود به طیف محصولات خاصی باشد. به عنوان مثال، ممکن است در یک کنسرسیوم اعضا در بازار داخل با یکدیگر رقابت داشته باشند و هر یک محصول خود را مستقلا به بازار عرضه کند، اما در بازارهای خارجی و صادراتی، برای افزایش توان رقابت، در قالب کنسرسیوم، با هم همکاری داشته باشند. در این صورت به این کنسرسیوم، کنسرسیوم صادرات نیز گفته می‌شود؛ یا در بازارهایی که رقابت بسیار فشرده است، تولیدکنندگان می‌توانند برای جلوگیری از کاهش بیش از حد قیمت برخی محصولات و متعاقبا کاهش کیفیت آنها، گروهی از محصولات خود را در قالب کنسرسیوم عرضه کرده و بخشی از کالاهای لوکس خود را مستقلا به بازار ارائه کنند. خدمات ارائه شده توسط کنسرسیوم‌های فروش شامل 4 گروه خدمات می-باشد:
الف- خدمات پایه‌ای
ب- توسعه بازار در میان اعضا
ج- خدمات مرتبط با توسعه (تبلیغات و ارتقا) محصولات اعضا
د- خدماتی که فراتر از فعالیت‌های ارتقا (تبلیغات) حرکت می‌کند.
کنسرسیوم صادراتی
کنسرسیوم صادرات، به اتحاد داوطلبانه‌ی چند واحد کسب و کار مختلف، با هدف توسعه و صادرات کالاها و خدمات خود به خارج از کشور و تسهیل صادرات محصولات از طریق اقدامات مشترک، گفته می‌شود. در این حالت، همکاری برای دسترسی به بازارهای کلیدی و تکنولوژی‌های نوین، بیشتر از رقابت، معنا پیدا خواهد کرد. این همکاری در قالب یک استراتژی میان مدت یا بلندمدت در نظر گرفته می‌شود. معمولا بنگاه‌های کوچک و متوسط، بیشترین تمایل به تشکیل کنسرسیوم صادراتی را دارند؛ کما اینکه در ایتالیا، 80 درصد اعضای کنسرسیوم‌های شکل گرفته، کمتر از 50 نفر شاغل دارند. کنسرسیوم با ادغام متفاوت می‌باشد؛ چرا که همه بنگاه‌های عضو در کنسرسیوم، با وضعیت حقوقی اصلی و مدیریت مستقل بنگاه خود را حفظ می‌نمایند. کنسرسیوم نباید با تعاونی اشتباه گرفته شود؛ زیرا یک تعاونی بیشتر به دنبال جذب نقاط قوت و بهره‌برداری از منابع در دسترس تشکیل می‌شود، در حالی که یک کنسرسیوم، برای پوشش نقاط ضعف بنگاه‌ها و تبدیل آن به یک فرصت ایجاد می‌شود. همچنین کنسرسیوم صادراتی نیز با مشارکت انتفاعی نباید اشتباه گرفته شود. کنسرسیوم صادارتی، هم در میان واحدهای کسب و کار تولیدی و هم واحدهای کسب و کار بخش خدمات، می‌تواند تشکیل شود. کنسرسیوم صادراتی را می‌توان به عنوان یک همکاری رسمی استراتژیک تا بلندمدت، میان چند بنگاه در نظر گرفت که به عنوان یک متخصص تامین‌کننده خدمات، برای تسهیل در امر دستیابی بنگاه‌ها به بازارهای خارجی عمل می‌نماید.
بنگاه‌های کوچک و متوسط، اغلب با مشکلات قابل توجهی، به ویژه در ورود به بازارهای خارج از کشور، مواجه می‌باشند. در این زمینه، کنسرسیوم صادرات، نه تنها به اعضاء خود در زمینه حضور در صادرات کمک می‌کند، بلکه می‌تواند مزیت‌های قابل توجه دیگری را نیز به همراه داشته باشد؛ که برخی از آنها، عبارتند از:
– کاهش ریسک اعضای کنسرسیوم و در نهایت بهبود سودآوری و نیز صرفه جویی در هزینه‌های اداری، از نظر حمل و نقل، انبار نمودن و بالاتر از همه زمان
– حرکت اعضاء کنسرسیوم از عرضه ساده محصولات به مشتریان واکنش صادراتی به سوی توسعه یک استراتژی صادراتی فعال[
– مرتبط شدن با تجمیع دانش فنی و آشنایی اعضا با استانداردهای فنی و کیفی مورد تقاضای بازارهای صادراتی.
– افزایش ظرفیت‌های یادگیری و انباشت دانش و نوآوری‌ها.
تلاش‌ها برای ایجاد کنسرسیوم‌های ایرانی
تشکل‌ها و کنسرسیوم‌های صادراتی
ایجاد شبکه‌ها، خوشه‌ها و کنسرسیوم‌ها دیگر یک اختیار نیست بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است اما این موضوع به صورت بسیار کند در حال انجام است. در استان‌های مختلف شاهد شکل‌گیری کنسرسیوم هستیم اما به دلیل نبودن یک متولی مشخص برای کنسرسیوم‌ها این موضوع به سختی رخ می‌دهد و تجربیات چندان موفق نیست.
از یک سوی تا وقتی نیاز به شبکه‌سازی در بنگاه‌های تولیدی احساس نشود، این امر محقق نخواهد شد و زمانی که باور نیاز به شبکه‌سازی نباشد با هرگونه حمایت هم ایجاد نمی‌شود، لذا این بنگاه‌ها هستند که باید به یک باور قطعی برسند تا در راستای آن گام بردارند. بنگاه کوچک و متوسطی که بخواهد یک گام فراتر از حوزه خود بردارد و به سمت صادراتی شدن پیش رود، نیازمند واحد بازاریابی قوی، نمایندگی در خارج از کشور، توانایی شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی، برندسازی و تبلیغات است. این عوامل بطور قطع دارای هزینه‌هایی است که بنگاه‌ها نیز به تنهایی قدرت تامین آن را ندارند به همین دلیل نهادهای تشکلی بهترین روش برای جمع شدن این بنگاه‌ها به دور یکدیگر هستند. این ساز و کار سال‌ها است که در سازمان توسعه تجارت در دستور کار قرار گرفته است.
تشکل‌ها می‌توانند به اطلاعات مختلف تجاری دسترسی داشته باشند و به دلیل غیرانتفاعی بودن بدون هیچ شائبه‌یی به عنوان محور کنسرسیوم عمل کنند. همچنین تصمیم‌گیری از سوی تشکل‌ها در خصوص نوع کنسرسیوم تجاری می‌تواند باعث تضمین موفقیت آینده کنسرسیوم باشد.
کنسرسیوم‌ها را می‌توان در مدل‌های مختلفی طبقه‌بندی کرد:
– کنسرسیوم توسعه‌ای (تبلیغاتی): این مجموعه منحصر به تبلیغات محصولات اعضاء خود و کمک به آنها در جهت بهره‌برداری از بازارهای خارجی است، فروش‌ها بطور مستقیم توسط بنگاه‌های وابسته انجام می‌گیرد.
کنسرسیوم فروش: این نوع، فعالیت‌های تبلیغات کسب و کار را انجام و فروش محصولات اعضاء را سازماندهی می‌کند. در واقع دو نوع کنسرسیوم فروش وجود دارد:
اول کنسرسیوم تجاری: آنهایی که محصولات را از اعضای بنگاه برای فروش مجدد خریداری می‌کنند.
دوم کنسرسیوم نمایندگی: آنهایی که به عنوان یک نمایندگی صادرات عمل می‌کنند.
مطابق ادبیات و براساس توافقات انجام شده بین اعضا، معمولاً کنسرسیوم، هیچ سودی از معاملات دریافت نمی‌دارد؛ اما توافق بین اعضا برای پوشش هزینه‌های اداری ناشی از معاملات و قراردادها، اجازه دریافت درصدی از معاملات (معمولا 5 درصد) را به آنها می‌دهد.
