کش و قوس‌های ساماندهی پدیده‌ای به نام «تکدی‌گری» در پایتخت
شهردار تهران در اولین مصاحبه مطبوعاتی خود و همچنین در زمان ارائه برنامه سوم شهرداری به شورا از زدودن چهره شهر از متدکیان خبرداد و اعلام کرد که تا سال آینده متکدیان در پایتخت سامان می‌گیرند.
شهردار تهران در جدیدترین اظهار نظر خود عنوان کرد که «چرا یک انسان در پایتخت این کشور چطور سر چهار راه‌ها باید برای نان شب دستش دراز باشد؟. بی تردید باید این افراد جمع‌آوری شوند که من قول تحقق این کار را تا شهریور ماه سال ۹۸ داده‌ام، اما ان‌شاء‌الله این کار زودتر عملیاتی خواهد شد. البته سازمان بهزیستی نیز باید وظایف خود را انجام دهد». در حالی شهردار تهران از ساماندهی متکدیان آنهم ظرف مدت یکسال سخن می‌گوید، که کارشناسان اجتماعی، تکدی گری را امری اجتماعی، پیچیده و سخت می‌دانند که قطعا با راه‌های سلبی درمان نمی‌شود و با اقدامات ضربتی تنها به یک سناریوی بی پایان بدل می‌شود که نمی‌توان سرانجامی برای آن در نظر گرفت.
برخورد، بازپروری، پاکسازی، جمع آوری، ساماندهی و هر اسم دیگری که بخواهیم بر آن بگذاریم، فرقی در اصل ماجرا ایجاد نمی‌کند، چراکه تجربه سالهای اخیر نشان داده که برخورد سلبی با پدیده‌ای اجتماعی آنطور که باید و شاید درمان قطعی نیست و بعد از مدتی باز ” روز از نو، روزی از تو “؛ این در حالیست که به گفته سعید شاهمیر، یکی از کارشناسان حوزه آسیبهای اجتماعی که سالها در کوچه‌های هرندی، لب خط و… در پی رصد فعالیت متکدیان بوده است، مشکلات قانونی، نبود دستگاه مشخص تصمیم گیرنده و اجرا کننده، قدیمی بودن قانون و عدم در نظر گرفتن جنبه های جدید و…. از جمله مشکلات پیش روی ساماندهی وضعیت متکدیان نه تنها در تهران بلکه در کل کشور است هرچند که معتقد است با وجود این مشکلات بوروکراسی، می‌توان با تبلیغات و فرهنگسازی جلوی ضرر بیشتر مردم و سودجویی متکدیان را گرفت.
سعید شاهمیر کارشناس حوزه آسیبهای اجتماعی در گفت وگو با ایسنا، در مورد وضعیت متکدیان تهرانی می‌گوید: موضوع آسیبهای اجتماعی از مساله خارج شده و به معضل اجتماعی تبدیل شده است.
با “جمع آوری” متکدیان تغییری در وضعیت فعلی به وجود نمی‌آید
وی با بیان اینکه قطعا با جمع آوری متکدیان تغییری در وضعیت فعلی به وجود نخواهد آمد چرا که باید ساماندهی را جایگزین جمع آوری کنیم، ادامه داد: ساماندهی کردن موضوع متکدیان، خصوصا در اجرا، کار دشواری است چراکه تکدی گری موضوعی است که بسیاری از کلان شهرهای جهان را در بر می گیرد و پدیده خاص و ویژه‌ای که تنها مرتبط با یک شهر باشد، نیست اما در عین حال برخورد با آن راهکارهای ویژه و خاصی را طلب می‌کند.
شاهمیر با بیان اینکه لازم است در ساماندهی تکدی گری، به طیف، تنوع و همچنین احساسات مردم توجه شود، چرا که در صورت بی‌توجهی سبب پیچیده‌تر شدن موضوع می‌شویم، گفت: جمع آوری یک قسمت کار است نه همه کار؛ این فرایند ساماندهی چرخه و زنجیره است و ساختاری است که هیچ دستگاهی به تنهایی نمی‌تواند ادعای ساماندهی آن را داشته باشد، چراکه تکدی گری، ریشه‌های بسیاری دارد و از فقر گرفته تا عارضه روانی را می‌توان از جمله دلایل تکدی‌گری دانست بگونه‌ای که بارها با افرادی مواجه شدیم که با وجود داشتن وضعیت مالی مناسب، تکدی‌گری را به عنوان یک عادت روزمره ادامه می‌دادند که این عامل از بیماری‌های روانشناختی نشات می گیرد و این در حالی است که برای رفع هر علت، در سطح کلان یک دستگاهی دیده شده است.
وی با بیان اینکه اگر متکدی به علت فقر به این کار روی آورده، سازمانهایی همچون بهزیستی و کمیته امداد می‌تواند برای حل مشکل، ورود کند گفت: اگر شخص متکدی بیکار باشد، وزارت کار و رفاه در این موضوع دخیل است.
ایجاد دستگاهی برای حل معضل آسیبهای اجتماعی
وی با بیان اینکه لازم است دستگاهی برای رفع این معضل در سطح کلان حکومتی ایجاد شود گفت: اگر نگاهی به الگوریتم ارائه خدمات به آسیب دیدگان اجتماعی در سایر کشورها بیندازیم متوجه می شویم آنها برای ارائه خدمات به آسیب دیدگان اجتماعی همان ظرفیت‌ها و پتانسل‌هایی را که در دستگاه‌های حکومتی ما نیز موجود است، دارند، اما نگاه‌شان بیشتر NGO ای و مردم نهاد است و بالاتر از آن اعتقاد به ورود CBO ها یا کانون‌های محلی به حل آسیبهای اجتماعی دارند.
به گزارش ایسنا، شاهمیر با بیان اینکه نکته اول در بحث ساماندهی متکدیان این است که دقت داشته باشیم که برای حل این مسئله، چندین دستگاه متولی هستند، افزود: بهزیستی، کمیته امداد، وزرات رفاه و.. همه در ساماندهی دخیل هستند و برای اینکه بتوانیم برای این دستگاه‌ها و ساختارها فرایندی تعریف کنیم، قطعا نیاز به قوانین و اسناد بالادستی داریم.
وی با طرح این سوال که قانون به این دستگاه‌ها چقدر اختیار داده است که بتوانند به بحث تکدی گری ورود پیدا کنند و این مشکلات را حل کنند؟ ادامه داد: برای هر کدام از این سازمانها نظام نامه‌هایی بر اساس اسناد بالادستی نوشته شده و فرایندهایی تعریف شده است.
شاهمیر با بیان اینکه این نابسامانی در حوزه مدیریت آسیبهای اجتماعی در حالی است که بالاترین سند در موضوع آسیب دیدگان اجتماعی را داریم که آن مصوبه شورای عالی اداری کشور است که تمام طرح ها، دستور العمل‌ها، لوایح، قوانین و متمم‌های آن نیز موجود است، گفت: براساس مصوبه شورای عالی اداری کشور که در سال ۱۳۷۸ تصویب شده، چند دستگاه متولی، تکدی گری شناخته شدند و برای این دستگاه‌ها وظایفی تعریف شده است که عمدتا این وظایف روی ورق مانده‌اند.
لزوم افزایش سرعت واکنش دستگاه‌های متولی در امر تکدی‌گری
وی با بیان اینکه مصوبه شورای عالی اداری کشور چند دستگاه را مکلف به انجام این وظایف کرده است. ادامه داد: این چند دستگاه اگر به دنبال حل این معضل باشند، می تواند در پروسه زمانی یک دهه و یا شاید کمتر، تغییری در وضعیت موجود ایجاد کنند اما می‌بینیم که اتفاقی رخ نداده و این سکوت دستگاه‌های مختلف در حالی است که آسیبهای اجتماعی همیشه جلوتر از دستگاه‌های رسیدگی به این آسیبها،NGOها و CBOها حرکت می‌کنند و اگر می خواهیم تغییری در شرایط آسیبهای اجتماعی به خصوص تکدی گری ایجاد کنیم، باید سرعت افزایش یابد.
شاهمیر با بیان اینکه باید دقت داشته باشیم که تنها یک دستگاه متولی حل مشکل تکدی‌گری نیست بلکه چندین دستگاه حکومتی، حاکمیتی، مردمی و محلی باید در حل این معضلات کمک کنند و از تمام ظرفیت‌ها در این زمینه استفاده شود گفت: باید برای حل این مشکل، همه دستگاه‌های متولی، دست به دست هم دهند که در نهایت به ساماندهی برسیم چراکه معتقدیم اگر دستگاهی در این پروسه کوتاهی کند و دستگاه‌های دیگر از صد درصد ظرفیت خود استفاده کنند و تعادل را برهم بزنند، باز هم این کار در نهایت ناقص می‌شود و زنجیره معیوبی را به وجود می‌آورد.
این فعال حوزه آسیبهای اجتماعی و تکدی گری با بیان اینکه مشکل متکدیان کشور چندوجهی است گفت: زمانی که می‌خواهیم برای یک شخص متکدی پرونده تشکیل بدهیم، می‌بینیم اولین عاملی که این شخص را مجبور به کار تکدی گری کرده، فقر است که این موضوع از نداشتن کار به وجود می آید و دومین مشکل را می‌توان، مشکلات خانوادگی دانست چرا که فرد متکدی، شبکه اجتماعی-حمایتی خوبی ندارد و بعد از آن نیز مشکلاتی همچون معلولیت، سوءمصرف، بیماری‌های واگیردار و.. از دیگر وجوهی است که شخص متکدی را به این کار مجبور می کند و این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که برای حل هریک از این علت‌ها، دستگاه‌هایی همچون بهزیستی، کمیته امداد، وزارت کار و رفاه و بهداشت و درمان وجود دارند و می توانند مشکلات این متکدیان را حل کنند.
وی با انتقاد از به روز نبودن قانون، ظرفیت‌ها، نبود نهادهای نظارتی و توجیه‌گر برای توجیه وظایف هر دستگاه گفت: نبود مدیریت واحد در موضوع مدیریت آسیبهای اجتماعی این زنجیره حمایتی و حل مشکلات را دچار خدشه کرده است.
ساماندهی متکدیان با قانون ۲۰سال قبل
شاهمیر با بیان اینکه در مصوبه شورای عالی اداری کشور یازده دستگاه برای موضوع آسیبهای اجتماعی مکلف شده‌اند گفت: این قانون و مصوبه برای ۲۰سال پیش و براساس واقعیت‌های آن زمان تدوین شده است اما حالا ما با مشکل به روز نبودن قوانین روبرو هستیم و شاید اگر این قانون براساس مقتضیات امروز اصلاح شود، اتفاقات بهتری رخ دهد چراکه آسیبهای اجتماعی از سال ۷۸ تا به امروز پیشرفت‌های زیادی کرده است و ابعاد بیشتری را در بر می‌گیرد.
وی با بیان اینکه به دلیل عقب ماندگی قانون شاهد آن هستیم که کارها و فعالیت‌ها در این حوزه بعضا موازی و جزیره‌ای است گفت: شاهد آن هستیم که دستگاه‌های متولی به جای آنکه تصویر درستی از موضوع تکدی گری و متکدی برای خود در راستای پیشبرد برنامه‌هایشان ترسیم کنند، با این موضوع غیر واقعی و کاریکاتوری برخورد می‌کنند و به همین دلیل است که هیچ اتفاق مثبتی در راستای ساماندهی متکدیان رخ نمی‌دهد چرا که تصویر واقعی از این پدیده اجتماعی ندارند.
شاهمیر با اشاره به تجارب خود در حوزه تکدی‌گری با بیان اینکه اعتقاد من بر این است که این یازده دستگاه متولی در امر ساماندهی تکدی گری کار خود را به درستی انجام نداده‌اند گفت: این در حالی است که بعضا شاهد هستیم برخی دستگاه‌ها که کار محوله را انجام داده و یا بعضا بیشتر از وظیفه خود انجام داده است به این زنجیره آسیب زده است و کار دستگاه‌های دیگر را کم رنگ کرده است. حالا به این زنجیره معیوب، موازی کاریها و اقدامات جزیره‌ای و همچنین نداشتن متولی واحد را هم به این مصائب اضافه کنید تا متوجه شوید که چرا اتفاقی در ساماندهی متکدیان نمی‌افتد؟.
وی با تاکید بر اینکه باید در بحث کاهش آسیبهای اجتماعی، به پیشگیری توجه ویژه‌ای شود ادامه داد: زمانی می‌توان از موفقیت در موضوع آسیب های اجتماعی صحبت کرد که آمارهای سال گذشته با آمارهای امسال تفاوتی نداشته باشد و از آنجایی که در زمینه اجرایی نتوانستیم ۱۱دستگاه دخیل در امر ساماندهی را هم طراز کرده و پای کار بیاوریم پس بهتر است که در حوزه پیش گیری وارد عمل شویم و مقطع “پیشگیری” برسیم چراکه امکان ریشه کنی معضل وجود ندارد و از آنجایی که آسیبهای اجتماعی موضوعی به روز است و هر روز وجه تازه‌ای از آن به وجود می‌آید، اما سرعت واکنش ما کند است، پس بهتر است که در حوزه پیشگیری و نه درمان وارد شویم.
هیچ کسی نمی‌تواند ادعای حل ۱۰۰درصدی آسیبهای اجتماعی را داشته باشد
شاهمیر با بیان اینکه در حوزه علوم اجتماعی و علوم رفتاری می توان اقدامات ” پیشگیری” داشت اما درمان به طور قطعی و کامل حاصل نمی‌شود، تاکید کرد: هیچ کس نمی‌تواند در این زمینه ادعای این را داشته باشد که می‌تواند آسیبهای اجتماعی شهر تهران را به صفر برساند.
وی در پاسخ به این سوال که چرا از تجارب موفق شهرهای دیگر در بحث ساماندهی تکدی گری استفاده نمی شود افزود: اگر موضوع تکدی در شهرهای اطراف تهران از جمله کرج، قزوین، رودهن، بومهن و اراک را بررسی کرده باشید، می‌بینیم که قالب پدیده تکدی و آسیب اجتماعی در این مناطق بمانند تهران در سال ۷۸ است یعنی اگر بخواهیم تجربه تهران را در این مناطق پیاده سازی کنیم به راحتی می‌توان این پدیده را کنترل کرد و به موفقیت رسید اما دقت داشته باشید که پدیده تکدی گری مختص به ایران نیست و حتی با وجود رفاه بالا در کشور های اروپایی هم شاهد پدیده‌هایی همچون کارتن خوابی هستیم و در شهرهای دیگر ایران نیز پدیده تکدی شایع است اما به گستردگی تهران نیست.
شاهمیر با باین اینکه در تهران پدیده تکدی گری به مرور زمان دارای ابعاد و پیچیدگی‌های خاصی شده است، ادامه داد: شاید در شهرهایی همچون کرج شاهد تکدی گروهی نباشیم اما در شهر تهران تکدی گروهی و تکدی خانوادگی و قومی شایع است و می بینیم که در پایتخت موضوع باندهای تکدی کودکان موضوع قدیمی در این زمینه است اما شاید در بسیاری از شهرها این نوع تکدی گری(کودکان) هنوز شکل نگرفته باشد.
تکدی گری در تهران و بروز ابعاد جدید از این اتفاق، پدیده عجیبی نیست
منتظر انواع جدید تکدی‌گری باشید
وی بابیان اینکه تنوع، تعدد و تکثر تکدی در شهر تهران بیشتر دیده می شود و قالب‌های تکدی در تهران با دیگر شهرها فرق دارد گفت: در تهران هر روز ابعاد جدیدی از تکدی گری را می‌بینیم به عوان مثال به تازگی پدیده تکدی گری به این صورت شده که افرادی شیک پوش در قالب خرابی ماشین از مردم درخواست پول می‌کنند که تا چند سال پیش این قالب از تکدی در تهران شایع نبود و قطعا قالب‌های دیگری از تکدی نیز در سالهای آینده به وجود بیاید.
شاهمیر با بیان اینکه تکدی‌گری در تهران و بروز ابعاد جدید از این اتفاق، پدیده عجیبی نیست گفت: بلاشک بدلیل تکثر جمعیت و امکانات در شهر تهران، شاهد اینگونه آسیب های اجتماهی خواهیم بود و حالا در این میان به دلیل کمک‌های مردم به این گروه، تکدی‌گری سود مالی زیادی هم برای عوامل این باندها دارد و به همین دلیل قطعا به بسط و گسترش آن فکر می‌کند و سرکرده باندها راهکارهایی برای توسعه آن خواهد داشت و به همین دلیل است که تعدادی از این باندها، محلی را به عنوان پاتوق یا سرقفلی دارند و اجازه نمی دهند که دیگر باندها در آن منطقه تکدی کنند.
جمع آوری این باندها کار دشواری نیست اما…
وی با بیان اینکه جمع آوری این باندها کار دشواری نیست و می‌توان ظرف مدت یک هفته کل شهر تهران را پاکسازی کرد گفت: جذب، شناسایی و ارجاع گامی است که از طریق شهرداری و نیروی انتظامی می توان به آن رسید اما اگر بخواهیم به سندهای بالادستی رجوع کنیم، دستگاه‌های زی ربط باید راهکاری اساسی و جدی برای این موضوع طرح ریزی کند که بتوانند این افراد را ساماندهی کنند.
شاهمیر با بیان اینکه در بحث جمع آوری، شناسایی و ارجاع می‌توان یک ساله به نتیجه مطلوب رسید اما نقطه موفقیت این موضوع برنگشتن دوباره این افراد به تکدی است افزود: در خیلی از موارد پیشگیری بهتر از درمان بوده است و در بحث پیشگیری نهادی همچون صدا و سیما می تواند نقش بسیار موثری را ایفا کند چراکه رسانه با قدرت تاثیرگذاری که دارند، گاهی می‌تواند با چند دقیقه تیزر تبلیغاتی به اندازه ده سال دستگاه‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، موثر باشد.
به گزارش ایسنا، با اینکه قرار گاه آسیبهای اجتماعی توسط فرمانداری تهران راه‌اندازی شده است، اما از آنجایی که برخورد و ساماندهی متکدیان جزو وظایف قانونی شهرداری تهران است باید دید که با وجود اراده شهردار تهران برای حل این معضل اجتماعی از چهره شهر، با مشکلات قانونی و کم کاری دستگاه‌های دیگر چه می‌کند و چه سرنوشتی در انتظار تهران و متکدیانش است؟.
