کرونا و تحریم علیه اقتصاد ایران
رشد اقتصادی در کنار نرخ تورم، مهم‌ترین شاخص اقتصادی در دنیای امروز است. نخستین معنایی که با شنیدن عبارت رشد اقتصادی به ذهن می‌رسد، افزایش تولید و بهبود وضعیت اقتصادی مردم بوده، مسئله‌ای که جزو مهم‌ترین اهداف و خواسته هر دولتی است. آنطور که بررسی‌ها نشان می‌دهد، در ایران رشد اقتصادی روند بسیار پرنوسانی را سپری کرده و اکنون در طولانی‌ترین دوره رشد اقتصادی منفی سه دهه اخیر قرار دارد.
اخیرا مرکز آمار گزارشی در رابطه با وضعیت رشد اقتصادی در بهار امسال منتشر کرده است. طبق این گزارش رشد در دو بخش با نفت و بدون نفت منفی شده؛ به طوری که تولید ناخالص داخلی همراه با نفت ۳.۵ درصد و بدون نفت ۱.۷ درصد کاهش داشت. آنطور که گفته می‌شود بررسی وضعیت رشد اقتصادی از بهار پارسال تا امسال از این حکایت دارد که رشد تولید همراه با نفت از منفی ۹.۹ درصد در بهار پارسال به منفی ۳.۵ در بهار امسال رسیده که حدود ۶.۵ درصد بهبود یافته است. در این بین رشد اقتصادی در شش ماهه دوم سال گذشته به منفی ۱۰، ۹ ماهه به منفی ۷.۱ و در پایان سال گذشته منفی ۶.۹ درصد بوده است. در بخش بدون نفت نیز رشد اقتصادی از درجه منفی کمتری برخوردار است چرا که اثر کاهش صادرات نفت در این بخش ملموس نیست. از سوی دیگر تولید ناخالص داخلی ایران بدون نفت در بهار پارسال منفی یک بوده که در شش ماهه دوم به منفی ۰.۶، ۹ ماهه ۰.۲ و پایان سال منفی ۰.۵ درصد رسیده است، اما در بهار امسال رشد منفی تر شده و تا منفی ۱.۷ درصد ثبت شده است. این در حالی است که طبق سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ قرار بر این بود ایران به قدرت اول اقتصادی در منطقه تبدیل شود و تحقق این هدف منوط به رشد اقتصادی ۸ درصد سالانه بود. البته سال گذشته محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه پس از رونمایی از لایحه بودجه ۹۹ در مجلس از رشد اقتصادی ۲ درصد برای سال 1399 خبر داد و این رقم نشان می‌داد که رشد اقتصادی با هدف گفته شده فاصله بسیاری دارد.
اکنون با توجه به مشکلاتی که تحریم‌ها و کرونا برای اقتصاد کشور به وجود آورده، مهم‌ترین پرسش این است که آیا دولت می‌تواند به اهداف خود درخصوص دستیابی به رشد اقتصادی مثبت برسد یا خیر؟ هادی حق‌شناس، کارشناس اقتصادی با اشاره به آمارهای اخیر درخصوص وضعیت رشد اقتصادی ایران از پارسال تا امسال و همچنین اهداف مشخص شده در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ به ابتکار گفت: اینکه ما در ایران 1404 به اهداف بیست‌ساله برسیم طبیعتا دور از انتظار است، چراکه ما طی سال‌های اخیر با چند تکانه مهم در اقتصاد مواجه بودیم و همین تکانه‌ها راه را برای رسیدن اهداف دشوار کرده است. یکی از این تکانه‌های مهم بحث تحریم‌ها بود، ما در دهه 90 درگیر تحریم‌های یکجانبه غرب بودیم که منجربه این شد تا مهم‌ترین سوخت رسیدن به هدف رشد 8 درصد که منابع نفتی بوده از بین برود. به عبارتی دیگر وقتی مهم‌ترین منبع رسیدن به رشد 8 درصدی، نفت باشد و نفت به دلیل کاهش قیمت و تحریم دچار مشکلاتی شود طبیعی است که دستیابی به رشد 8 درصدی دور از انتظار خواهد بود.
این کارشناس اقتصادی در ادامه به دومین تکانه مخرب برای اقتصاد اشاره کرد و گفت: مسئله بعدی که مشلات بی‌شماری را برای اقتصاد به وجود آورد ویروس کرونا بود. پیش از شیوع این ویروس صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی رشد اقتصادی جهان را حدود 3 درصد مثبت پیش‌بینی کرده بودند اما با گسترش ویروس کرونا و پیامدهایی که برای جهان به همراه داشت اکنون پیش‌بینی‌ها تغییر پیدا کرده و گفته می‌شود رشد اقتصادی جهان حدود منفی 5 درصد می‌شود.
وی ادامه داد: هنگامی که این ویروس 8 واحد رشد اقتصادی جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، پس طبیعی است که اقتصادی همچون ایران را نیز تحت تاثیر خود درآورد.
این کارشناس اقتصادی اظهار کرد: بدون نفت ما در سه ماهه بهار منفی 1.7 درصد بوده و با نفت این منفی دو برابر شده است بنابراین دومین تکانه که اقتصاد ما را به لرزه درآورده کرونا و عوارض آن برای اقتصاد ایران است.
حق‌شناس گفت: اگر اتفاقات و تصمیمات سیاسی طی یک دهه گذشته ایران را به این دو تکانه اضافه کنیم خواهیم دید که داشتن رشد اقتصادی 8 درصد برای ما دور از ذهن خواهد بود.
مشکلات تحریم و کرونا، توفیقی اجباری برای اقتصاد
این کارشناس اقتصادی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به کاهش سهم نفت در اقتصاد ایران اشاره کرد و گفت: دو مسئله تحریم و کرونا سبب شده است که سهم نفت در اقتصاد ایران کاهش یابد، البته کاهش سهم نفت انتخاب نبوده و بلکه یک اجبار به معنای کامل بوده است. البته باید بدانیم که این اجبار یک فرصت برای اقتصاد ایران خواهد بود.
حق‌شناس گفت: اکنون سهم نفت در بودجه کاهش یافته و این درحالی است که بر تولیدات و ظرفیت‌های داخل توجه شده است. از سوی دیگر دولت برای تامین منابع مورد نیاز خود به سراغ مالیات رفته و در کنار آن فروش شرکت‌ها، دارایی‌هایش و فروش اسناد خزانه را نیز در دستور کار قرار داده است. سیاستگذاران باید توجه داشته باشند که اگر این موارد با انضباط پولی و مالی همراه باشد شاید بتواند منجربه این شود که کمی رشد از دست رفته را به دست بیاوریم.
وی در ادامه افزود: اگر ماجرای کرونا ویروس پیش نمی‌آمد امسال اقتصاد ایران از رکود سال‌های گذشته خارج می‌شد اما چون کرونا به میان آمد رکود را ادامه‌دار کرد و تحقق اهداف را به تاخیر انداخت.
سیاست‌های ترکیبی راهی برای عبور از مشکلات
وی در پاسخ به این پرسش که با چه اقداماتی می‌توان به سمت اهداف تعیین شده درخصوص رشد اقتصادی حرکت کرد، گفت: در این شرایط دولت باید ترکیبی سیاست‌های پولی، مالیاتی و استفاده از ظرفیت‌های داخلی را در دستور کار قرار دهد تا بتواند به سمت شرایط بهتری قدم بردارد. از سوی دیگر تکیه بر شرکت‌ها دانش‌بنیان نیز می‌تواند کمک بسیاری به اقتصاد کند.
حق‌شناس با اشاره به تاثیر شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعتی شدن کشور ادامه داد: ما امروز یک کشور صنعتی نیستیم و برای تحقق اهداف باید برنامه‌های دقیقی را در دستور کار قرار دهیم. در این راستا شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند یک راه میان‌بر برای صنعتی شدن باشند، ما در این مدت نمونه‌های موفق بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان دیده‌ایم. به عنوان مثال هنگامی که کرونا به میان آمد، دنیا هیچ کمکی به ایران نکرد اما شرکت‌های دانش‌بنیان در این شرایط توانستند تجهیزات پزشکی بسیاری را تولید کنند. اقتصاد ایران این ظرفیت را دارد که با تکیه بر شرکت‌های دانش‌بنیان به سمت صنعتی شدن حرکت کند، اگر این اتفاق رخ دهد می‌توان امیدوار بود که رشد اقتصادی موردنظر هم تحقق پیدا کند.
