کدام موزه‌ها، میراث‌دار تمدن ایران هستند؟
حتی اگر اهل تاریخ نباشید، یک‌بار به موزه رفته‌اید، در اینجا نگاهی داریم به موزه‌های بزرگی که در سراسر دنیا تمدن ایرانی را به نمایش گذاشته‌اند.
«موزه را موسسه‌ای دائمی و بدون هدف مادی معرفی می‌کنند که درهای آن به روی همگان باز است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند. در موزه‌ها آثار و شواهد به جای مانده از انسان و محیط زیست او را می‌توان دید.» درست است که این چند خط تعریف کلی و اساسی موزه‌ها از طرف شورای بین‌المللی موزه است، اما نکته این است که امروزه خیلی این بخش از موزه‌ها مورد توجه نیست! هرچه که یک موزه بتواند مجموعه‌های بزرگتر و غنی‌تری از سراسر دنیا فراهم کند، معروف‌تر می‌شود و سالانه بازدید کننده‌های بیشتری هم خواهد داشت.
در این میان استعمارگران حتی اگر تمدن کهنی نداشته باشند، توانستند موزه‌های بهتری را برپا کنند و آثار کشورهای دیگر را گردآوری کنند.
ایران یکی از کشورهایی است که طی سالیان مورد دستبرد کشورهای زیادی قرار گرفته و در همین جریان هم اشیا و آثار زیادی که متعلق به کشور بوده، خارج شده است. برخی به خاطر بی‌کفایتی پادشاهان، بعضی در جنگ‌ها و برخی هم با حفاری‌های نادرست و بی‌رویه‌ای که در بخش‌های مختلف ایران اتفاق می‌افتاده است.
فلات ایران از بخش‌هایی بوده که آثاری به جا مانده از دوران مادها و پارت‌ها را در خود جای داده است و قدمت برخی شهرها مانند شوش در ایران به قرن‌ها قبل بازمی‌گردد.
اما امروزه بسیاری از همین آثار مهم که نام ایران را برخود دارند، اصلا در ایران نیستند و خیلی از ما ایرانی‌ها هرگز فرصت دیدن آن را به دست نمی‌آوریم، خیلی‌های‌شان از کشور خارج شده و به نمادی از غنی بودن موزه‌های دیگر کشورها بدل شده‌اند. حتی امروزه بسیاری از کتب کهن که به زبان پارسی یا عبری نوشته شده‌اند را در کتابخانه‌های دیگر کشورها می‌توان پیدا کرد، کتاب‌هایی که به گفته مورخان پس از خارج شدن از خاک ایران، حتی امکان دسترسی به آن‌ها نیز وجود نداشته است.
با همه این اوصاف می‌توان موضوع را این‌طور هم نگاه کرد، حضور این آثار در کشورهای دیگر باعث آشنایی مردمان مختلف با فرهنگ و تمدن ایرانی می‌شود و شاید بسیاری را هم به ایران علاقه‌مند کند.
آرمیتاژ روسیه
کاترین دوم روسیه یا کاترین کبیر که از امپراطورهای مشهور روسیه است و ۳۴ سالی بر این کشور حکمرانی کرده، سال ۱۷۶۴، در حدود ۲۰۰ نقاشی را از اروپا خریداری می‌کند و مشغول جمع‌آوری مجموعه‌ای می‌شود، مجموعه‌ای از بهترین آثار هنری جهان که فقط افراد خاص و انگشت‌شماری امکان دیدن آن را داشتند و از همین رو ملکه کاترین به این نگارخانه «خلوتگاه» می‌گفته است، کلمه‌ای که در روسی هرمیتاژ یا آرمیتاژ تلفظ می‌شده است.
این کلکسیون به تدریج بزرگ و بزرگتر می‌شود تا جایی که امروز موزه آرمیتاژ یکی از بزرگترین موزه‌های جهان و قدیم‌ترین نگارخانه‌های هنری و موزه‌های تاریخ و فرهنگ بشری است. اما می‌خواهیم ببینیم ایران در کدام بخش از این موزه عظیم قرار گرفته است.
در وب‌سایت موزه و در بخشی که قسمت‌های مختلف موزه را می‌توان دید، می‌بینیم که سالن‌های مربوط به ایران و اسلام در طبقه سوم موزه قرار گرفته، جایی که نقاشی‌های قجری، نقره‌های دوره ساسانیان و نقاشی‌هایی که به قرن‌های ۱۶ تا ۱۹ میلادی ایران برمی‌گردد.
شاید «قالی پازیریک» را بتوان مهم‌ترین شی این موزه دانست. این فرش را که قدیمی‌ترین فرش جهان می‌دانند، در سال‌های ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۸ خورشیدی در ابتدای رشته‌کوه‌های آلتای در محدوده روسیه پیدا کرده‌اند، اما باستان شناسان با مطالعه نوع گره‌ها و طرح‌هایی که روی آن وجود دارد، فرش را مربوط به بخش‌های شمالی ایران می‌دانند و می‌گویند مادها یا پارت‌ها فرش را از پشم دام‌های خود بافته‌اند.
لوور پاریس
احتمالا لوور را باید مهم‌ترین و اصلی‌ترین موزه‌ای در دنیا دانست که بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ ایران را در خود جای داده است. موزه لوور پاریس یکی از بزرگترین موزه‌های هنر جهان است که خودش در بنای تاریخی کاخ لوور بنا شده و یکی از شاخصه‌های فرانسه است. این موزه که از سال ۱۷۹۳ تاسیس شده، از پربازدیدترین موزه‌های جهان به حساب می‌آید.
از سر ستون گاو دوسر کاخ آپادانا در شوش که داریوش بزرگ بنا نهاده و به چیزی در حدود ۵۱۰ سال پیش از میلاد بر می‌گردد تا سنگ‌نگاره‌های زن عیلامی و یادبود اونتاش ناپیریشا که مربوط به دوره عیلامی‌ها و ۱۳۰۰ سال قبل از میلاد هستند را می‌توانید در لوور ببینید. بخش‌های زیادی از تخت جمشید، مفرغ‌های لرستان، نقش‌های برجسته، سنگ‌نگاره‌های مختلف و تابلوهای بسیاری از فرهنگ و تمدن ایران در لوور جای گرفته است. جایی که سالانه در حدود ۱۰ میلیون نفر از آن بازدید می‌کنند و آثار ایرانی در مقابل چشمان است، اما شاید قسمت تلخ ماجرا این باشد که بسیاری از این آثار را خود ما ایرانی‌ها تا به حال ندیده‌ایم و خیلی‌ها هم شاید هرگز این امکان را پیدا نکنند که از نزدیک این پیشینه فرهنگ کشور را ببینند.
چیزی در حدود ۲۵۰۰ اثر تاریخی مربوط به ایران در لوور وجود دارد که بیشتر این اشیا در دوران ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه از ایران خارج شده‌اند.
بریتانیا
موزه بریتانیا را از غنی‌ترین موزه‌های جهان می‌دانند که گنجینه‌ها و آثار باستانی بسیاری از فرهنگ‌ها، قوم‌ها و کشورهای جهان را در خود دارد. در این موزه بزرگترین مجموعه اشیای مصری را می‌توان دید که از خود مصر هم بیشتر است!
موزه بریتانیا اشیای بسیاری از خاورمیانه را هم دارد، کشورهای ایران و عراق هم بیشترین سهم را دارند. اما بدون شک مهم‌ترین شی که از ایران در بریتانیا وجود دارد، منشور حقوق بشر کوروش کبیر است که چند باری هم به ایران سفر کرده و در مقابل دیدگان ایرانی‌ها قرار گرفته است.
پرگامون برلین
این موزه آلمانی هم که مجموعه‌های نفیسی از آثار باستانی را در خود جای داده است، اما بخشی از معروفیت این موزه به دلیل مجموعه هنرهای اسلامی این موزه است که پس از موزه هنر اسلامی قاهره، قدیمی‌ترین آثار هنر اسلامی از قرن هشتم تا نوزدهم میلادی را در خود جای داده است.
در میان این آثار از ایران هم اشیای مختلفی در موزه وجود دارد، از جمله محرابی که تعلق به مسجد میدان در کاشان بوده و به دوره میانی اسلام برمی‌گردد.
متروپولیتن نیویورک
شاید برای شما هم عجیب باشید اگر بشنوید اشیای باستانی و کهن ایرانی را در موزه‌های مختلف امریکا می‌توان پیدا کرد. کشوری که قدمت چندانی ندارد و حتی چند سال قبل به بهانه واهی اینکه ایران به اسرائیل حمله کرده است، پیشنهاد داده بودند برخی از آثار باستانی ایرانی را که در موزه‌های دانشگاهی کشور بود به مزایده بگذارند و بفروشند. البته این طرح رد شد، اما به هر حال موزه‌های امریکا با اشیای تاریخی ایرانی رونق گرفتند، درست مانند موزه متروپولیتن.
این موزه که در منهتن نیویورک قرار گرفته در سال ۱۸۷۲ افتتاح شده و البته مجموعه نادر و بزرگی از تاریخ اسلام و ایران باستان را در خود جای داده است. جالب است بدانید که کتاب خمسه نظامی در این موزه نگهداری می‌شود، همچنین یک قالی اصفهان که به قرن ۱۷ میلادی برمی‌گردد، نیز در این موزه قرار دارد. لباس رزم ایرانی مربوط به قرن ۱۵، تندیس سر شاهزاده سلجوقی که به قرن ۱۲ برمی‌گردد و جام شیر غران که مربوط به دوره هخامنشیان می‌شود از دیگر اشیای ایرانی هستند که زینت بخش این موزه امریکایی شده است.
