کدام جریان سیاسی به دنبال فیلترینگ اینستاگرام است؟
گویا تجربه ناموفق فیلترینگ تلگرام همچنان برای برخی مسوولان در کشور درس عبرت نشده و عده‌ای در نخستین سالگرد فیلترینگ این پیام‌رسان به ماجراجویی‌های خود در شبکه‌های اجتماعی ادامه می‌دهند.
به گزارش اعتماد، هفته گذشته جواد جاویدنیا، سرپرست معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور در خصوص آخرین وضعیت اینستاگرام اظهار کرد: دستور قضایی برای فیلتر اینستاگرام صادر شده است.
وی افزود: در گذشته نیز مسدودسازی اینستاگرام را تجربه کردیم و دولت وعده داد که با فیلترینگ هوشمند این فضا را کنترل می‌کند و حتی هزینه زیادی هم برای آن صرف شد، اما به نتیجه‌ای نرسید. زمزمه‌های فیلترینگ اینستاگرام از تابستان امسال آغاز شد؛ جایی که محمد مصدق، معاون اول دادستان کل کشور اظهار داشت با توجه به فعالیت برخی از سلبریتی‌ها در فضای مجازی و جمع‌آوری پول به بهانه کمک کردن، شاید اینستاگرام فیلتر شود.
اظهارنظری که واکنش سریع محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات دولت دوازدهم را به همراه داشت. جهرمی در واکنش به خبر احتمال فیلترینگ اینستاگرام گفت: «این موضوع برای انحراف افکار عمومی مطرح شده است.» هر چه از تابستان گذشت، تلاش گروه‌های سایه برای ایجاد نارضایتی بیشتر در میان مردم و همچنین گسترش فیلترینگ افزایش یافت، اما وزارت ارتباطات در برابر فشار‌ها همچنان ایستادگی می‌کرد. گروه‌های سایه زمانی که با مقاوت وزیر ارتباطات برای فیلترینگ اینستاگرام مواجه شدند، نقشه خود را تغییر داده و با خبرسازی‌های بعضا نادرست سعی در عادی‌سازی پروژه فیلترینگ کردند.
این پروژه به این شکل بود که ابتدا خبر فیلترینگ هوشمند تلگرام مطرح شد. در این مرحله عنوان شد که قرار است محتویات غیر اخلاقی منتشر شده در اینستاگرام برای کاربران ایرانی فیلتر شود.
جمال هادیان، رییس مرکز روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در واکنش به خبر فیلترینگ هوشمند اینستاگرام عنوان کرد بر خلاف خبر‌های منتشر شده، هیچ طرحی جهت پالایش هوشمند اینستاگرام از سوی این وزارتخانه ارایه نشده است. از طرفی بعضی از نهاد‌ها با ارایه طرح‌های مختلف به وزارت ارتباطات خواستار فیلترینگ اینستاگرام بوده‌اند که این اقدام به دلیل غیرفنی بودن قابل اجرا نخواهد بود.
هادیان در ادامه تاکید کرد اگر هر طرح جدیدی از سوی وزارت ارتباطات در مرحله اجرایی قرار بگیرد بدون شک از طریق راه‌های رسمی به مردم اطلاع‌رسانی خواهد شد. خط اصلی خبر فیلترینگ هوشمند اینستاگرام در روز‌های اخیر معلوم شد؛ جایی که احمد سالک، نماینده جبهه پایداری در مجلس شورای اسلامی هفته گذشته اعلام کرد اینستاگرام قرار بود پاییز ۹۷ فیلتر شود؛ اما در موعد مقرر این کار عملی نشد.
شاید دلیل این عملی نشدن به صراحت اعلام نشده باشد، اما نمی‌توان منکر این مهم شد که آذری‌جهرمی که خود از فعالان فضای مجازی محسوب می‌شود، مقاومت زیادی در برابر فیلترینگ اینستاگرام انجام داده و …
همین مقاومت موجبات مکدر شدن خاطر برخی نماینده‌های تندرو مجلس را فراهم کرده است. اما این پایان ماجرا نیست؛ درست در بحبوحه اخبار فیلترینگ اینستاگرام خبر فروش بسته‌های اینترنتی بدون اینستاگرام برای تلفن‌های همراه به سرعت میان کاربران فضای دست به دست شد. در این خبر نامه محرمانه‌ای از سوی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی با موضوع فروش بسته‌های اینترنت بدون اینستاگرام منتشر شد.
هرچند سخنگوی وزارت ارتباطات اعلام کرد فروش این بسته‌ها ارتباطی با فیلترینگ اینستاگرام ندارد و فقط به درخواست برخی از خانواده‌ها برای کنترل این شبکه اجتماعی تهیه شده است، اما وزیر ارتباطات به این موضوع واکنش نشان داد و ابلاغیه سازمان تنظیم مقررات ارتباطات را بی‌فایده دانست.
جهرمی در توییتر نوشت: «اخیرا با متخصصان حوزه ارتباطات جلسه‌ای را برگزار کردم که این موضوع در آنجا مطرح شد و بیشتر آن‌ها بر این باورند که ابلاغیه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی بی‌فایده است؛ زیرا این ابلاغیه موجب ترویج و تشویق مردم به استفاده از فیلترشکن‌ها می‌شود. برای رسیدن به چنین هدفی می‌توان از برنامه‌های مدیریت والدین استفاده کرد و از نظر ما باید برخی از موارد این ابلاغیه اصلاح شود.»
فضای مجازی و چاقوی میوه‌خوری
«مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها چاره کار نیست.» این جمله آذری‌جهرمی نشان‌دهنده خط فکری دولت روحانی در برابر فیلترینگ است. دولتی که همواره حامی گردش آزاد اطلاعات و مخالف فیلترینگ بوده است از همین رو همواره بر روی فرهنگ‌سازی و افزایش سطح سواد رسانه‌ای مردم تاکید داشته است. علاوه بر تاکید بر این موضوعات از مبارزه نرم اعضای کابینه علیه فیلترینگ نباید غافل شد. حضور پررنگ چهره‌های مختلف دولتی و همچنین برخی از نمایندگان مجلس در فضای مجازی به ویژه شبکه اجتماعی توییتر که فیلتر است، حاکی از آن است که مسوولان تلاش دارند به مقامات ذی‌ربط ثابت کنند می‌توان از ظرفیت‌های فضای مجازی به نحو احسن استفاده کرد و به نوعی مخالفت خود با فیلترینگ را نیز اعلام کنند.
فضای مجازی مانند هر ابزار دیگری هم جنبه مثبت دارد هم جنبه منفی. با یک چاقو هم می‌توان به زندگی یک انسان پایان داد و هم می‌توان پوست میوه را کند و انتخاب هر یک از این دو به فردی که از چاقو استفاده می‌کند، دارد. ماجرای فضای مجازی نیز مانند مثال چاقو است؛ مردم خودشان باید تصمیم بگیرند که چگونه می‌خواهند از این ظرفیت استفاده کنند و البته نحوه استفاده از آن پیش از هر اقدامی نیازمند فرهنگ‌سازی و افزایش سطح سواد رسانه‌ای است. تاخر فرهنگی یکی از چالش‌های اصلی کشور تلقی می‌شود. مقصود از تاخر فرهنگی آن است پیش از آنکه فرهنگ استفاده از کالا، ابزار و یا هر چیز دیگری به کشور وارد شود کالا یا ابزار مربوطه وارد می‌شود و سپس فرهنگ استفاده از آن در میان مردم جا می‌افتد. در همین راستا وزرای ارتباطات و فناوری اطلاعات دو دولت حسن روحانی برای جلوگیری از وقوع فیلترینگ همواره بر موضوع فرهنگ‌سازی تاکید داشته‌اند.
محمود واعظی، وزیر ارتباطات دولت یازدهم در آذرماه سال ۹۵ درباره ضرورت آگاه‌سازی و آموزش مردم به ایرنا گفت: «دولت اعتقاد دارد که شبکه‌های اجتماعی تا جایی که در تسهیل امور مردم هستند و دسترسی اطلاعات را آسان می‌کنند، مضر نیستند. دولت فرهنگ‌سازی استفاده صحیح از شبکه‌های اجتماعی را آغاز کرده و لازم است مردم نیز در ادامه این هدف با مسوولان همگام باشند.»
آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات دولت دوازدهم نیز بار‌ها بر ضرورت فرهنگ‌سازی و ارتقای سواد رسانه‌ای مردم برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی تاکید کرده و معتقد است با فرهنگ‌سازی درست می‌توان پروسه فیلترینگ در کشور را متوقف کرد. در دولت دوازدهم پروسه فرهنگ‌سازی درباره فضای مجازی جامه عمل به خود پوشید و وزارت ارتباطات در این راستا جشنواره‌های مختلفی برگزار کرده است که شاید مهم‌ترین آن جشنواره کودک آنلاین باشد.
کودک‌آنلاین؛ قربانی سیاسی‌کاری
یکی از آثار مخرب فیلترینگ تلگرام گسترش فیلترشکن‌ها بود. مردم حاضر به ترک اجباری این پیام‌رسان نبودند از همین رو کمتر کسی است که این روز‌ها از نصب فیلترشکن روی گوشی خود اجتناب کند. گسترش فیلترشکن در میان مردم نگرانی‌هایی در میان مردم و برخی مسوولان به وجود آورد. جنس این نگرانی از نوع دلسوزی بود زیرا با گسترش فیلترشکن دیگر محدودیتی در فضای مجازی وجود نداشت. این نگرانی برای کودکان و نوجوانان بیشتر بود زیرا ممکن است حین استفاده از فیلترشکن برای ورود به یک بازی یا یک پیام‌رسان با محتوا‌هایی روبرو شوند که مناسب رده سنی آنان نباشد. جالب است بدانید بیش از ۸۰ درصد محتوای موجود در فضای مجازی که برای نوجوانان و کودکان ایرانی زیر ۱۸ سال وجود دارد، بومی نبوده و محتوای خارجی است.
از طرفی عده‌ای در داخل کشور همواره معتقدند که زیرساخت لازم برای تولید محتوا برای کودکان و نوجوانان وجود دارد، اما وقتی قرار است اقدام عملی در این زمینه صورت پذیرد، کارشکنی می‌کنند. شاید بتوان گفت: لوله‌کشی در این زمینه انجام شده، اما وقتی آبی در داخل لوله‌ها جریان نداشته باشد، اساسا لوله‌کشی بی‌معنا است. در راستای راه‌اندازی جریان آب در لوله‌های زیرساخت، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تصمیم به برگزاری جشنواره کودک آنلاین گرفت. جشنواره‌ای که از آبان ماه امسال آغاز شده و تا اردیبهشت ۹۸ ادامه دارد.
برگزاری این جشنواره سبب جلب توجه افکار عمومی به موضوع استفاده صحیح کودکان و نوجوانان از فضای مجازی شده و فرصت تبادل نظر میان کارشناسان درباره جزییات و نحوه استفاده از محتوا‌های تصویری در فضای مجازی را فراهم می‌کند. حاصل برگزاری این رویداد هنری ارایه محتوا‌های آموزشی ترویجی و فرهنگساز در حوزه استفاده از فضای مجازی برای کودکان، نوجوانان و والدین است. یکی دیگر از ویژگی‌های این جشنواره افزایش سطح سواد رسانه‌ای والدین است. قرار است در طول برگزاری این جشنواره کلاس‌های آموزشی در این حوزه برای مربیان و تشکل‌هایی که در این حوزه فعال هستند، برگزار می‌شود.
کودک آنلاین و شبکه ملی ارتباطات راهکار‌های عملی وزارت ارتباطات برای اصلاح زیست بوم و حل مشکلات موجود در فضای مجازی است، اما در کمال تعجب حامیان فیلترینگ به جای همکاری با دولت مشغول تسویه‌حساب سیاسی و پیشبرد اهداف مدنظر خود هستند. در حالی که دولت و وزارت ارتباطات برای فرهنگ‌سازی در این زمینه پیشقدم شده است، برخی نمایندگان مجلس به دنبال موازی‌کاری در این حوزه هستند. سوم دی ماه نصرالله پژمانفر، نماینده جبهه پایداری در مجلس شورای اسلامی از بررسی موضوع اینترنت و کودک در کمیته فضای مجازی مجلس خبر داد و گفت: «کمیته فضای مجازی کمیسیون فرهنگی مجلس بحثی را در ارتباط با موضوع ساماندهی فضای مجازی برای کودکان و نگرانی‌های والدین در خصوص ورود بچه‌ها به فضای مجازی در دستور کار دارد. با توجه به اتفاقاتی که در کشور افتاده و نظر به تجربیاتی که در دنیا وجود دارد، باید حوزه اینترنت برای کودکان ساماندهی شود.
اگر بعضا والدین به این سمت می‌روند که برای بچه‌های خود ممنوعیت و محرومیت ایجاد می‌کنند به دلیل نگرانی‌های بحق آن‌ها نسبت به استفاده فرزندان‌شان از فضای اینترنت است؛ از سوی دیگر کوتاهی مسوولان اعم از مجلس و دولت باعث این موضوع شده است. امروزه نمی‌توان بچه‌ها را از فضای مجازی محروم کرد ولی باید با ارایه اینترنت پاک، فضایی سالم برای آن‌ها مهیا کرد که تاکنون این کار انجام نشده است.» این اظهارات در حالی مطرح شده است که دولت جشنواره کودک آنلاین از حدود دو ماه پیش فعالیت خود را آغاز کرده، اما برخی چهره‌ها به دلیل اختلافات سیاسی به جای همکاری با دولت تلاش دارند تا در این زمینه موازی‌کاری کنند. موازی‌کاری که در نهایت به اختلال در این فرآیند منجر خواهد شد.
اینستاگرام قربانی انتخابات ۹۸ می‌شود؟
شبکه‌های اجتماعی در دهه ۹۰ شمسی نقش تاثیرگذاری در نتایج انتخابات‌های برگزار شده ایفا کرده‌اند. نتایج انتخابات‌های ۵ سال اخیر نشان می‌دهد که جریان سیاسی مقابل دولت و اصلاح‌طلبان همواره مغلوب بودند. این گروه‌ها اگر چه در ابتدا منکر نقش فضای مجازی بر نتیجه بودند، اما رفته رفته این واقعیت را پذیرفتند و تلاش کردند تا در این فضا حضور موثر و پررنگ داشته باشند. فضای مجازی آنچنان تفاوتی با فضای حقیقی ندارد در نتیجه افراد منتسب به این جریان در شبکه‌های اجتماعی نیز در حداقل قرار گرفتند.
هضم واقعیت برای این گروه‌ها بسیار دشوار بودند از این رو به جای بازنگری در اندیشه‌های خود برای کسب محبوبیت در میان مردم تصمیم به ایجاد فضا‌سازی برای پاک کردن صورت مساله گرفتند. تندرو‌ها در فضای مجازی در اقلیت قرار دارند و برای جبران این ضعف از هیچ تلاشی مضایقه نمی‌کنند. این تلاش می‌تواند ساختن اکانت‌های تقلبی باشد یا شلوغ کاری مجازی. اما به نظر می‌رسد این تلاش‌ها نیز نتیجه نداده و پس از فیلترینگ تلگرام، این جریان به دنبال فیلترینگ اینستاگرام است.
انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی اسفند سال آتی برگزار خواهد شد و طبیعتا در فیلترینگ توییتر و تلگرام، یکی از بازیگران اصلی صحنه انتخابات اینستاگرام خواهد بود. تندرو‌ها که از میزان اقبال مردم نسبت به خود آگاهی لازم دارند، کمر به فیلترینگ اینستاگرام بسته‌اند تا شاید کورسو‌های امید خود برای ماندن در صندلی مجلس را حفظ کنند غافل از آنکه به برکت حضور رسانه‌ها و همچنین فضای مجازی مردم متوجه شده‌اند که چه افرادی به دنبال فیلترینگ هستند.
مطرح شدن فیلترینگ اینستاگرام آن هم در سالگرد فیلترینگ تلگرام یک پیام دارد؛ برای انتخابات ۹۸ هیچ شبکه اجتماعی نباید در دسترس مردم باشد زیرا حضور این شبکه‌ها به ضرر ما (جریان تندرو) خواهد بود. از طرفی پیاده نظام همین خط فکری در فضای مجازی به نحوی ایفای نقش می‌کند که گویی دولت مسوول فیلترینگ و به وجود آمدن وضعیت امروز است و تلاش دارند با حفظ ظاهر حامیان دیروز و منتقدان امروز، هجمه‌ها علیه دولت را افزایش دهند.
دولت متولی فیلترینگ نیست
پس از فیلترینگ تلگرام هجمه‌ها علیه دولت و مشخصا آذری‌جهرمی آغاز شد. بسیاری با استناد به صحبت‌های روحانی درباره جهرمی که گفته بود قول داده که دستش روی دکمه فیلترینگ نرود، از خجالت رییس دولت دوازدهم و همچنین وزیر ارتباطات درآمدند. اما واقعیت این است که دولت متولی فیلترینگ نیست و این تصویر اشتباهی است که در بخشی از افکار عمومی جا افتاده است.
متولی فیلترینگ در ایران کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است که این مسوولیت را از سال ۸۸ به عهده گرفته است. کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه زیرنظر دادستان کل کشور فعالیت می‌کند و ۱۳ عضو دارد. بر اساس قانون جرایم رایانه‌ای، اعضای این کارگروه موظفند هر دو هفته یک بار جلسه تشکیل دهند و در این جلسات در خصوص فیلتر شدن وب‌گاه‌های مختلف بحث و تبادل نظر و رای‌گیری می‌شود.
اعضای این کارگروه شامل دادستان کل کشور (رییس کارگروه)، رییس یا نماینده سازمان صدا و سیما، فرمانده نیروی انتظامی، یک فرد خبره در فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، یک نماینده عضو کمیسیون قضایی و حقوقی به انتخاب این کمیسیون و با تایید مجلس شورای اسلامی، رییس سازمان تبلیغات اسلامی، نماینده دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزرای اطلاعات، فرهنگ و ارشاد اسلامی، دادگستری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، علوم تحقیقات و فناوری، آموزش و پرورش یا نمایندگانی از این وزرا هستند.
بنابراین در این کمیته که مسوولیت فیلترینگ را بر عهده دارد، بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات با احتساب وزیر و با حضور شخصی که به مسائل مربوط به فناوری آشنا باشد، نهایتا دو عضو حاضر دارد و از آن جایی که تصمیمات کارگروه با اکثریت نسبی حاضران معتبر خواهد بود، این دو عضو نهایتا می‌توانند درصدی از تصمیم‌گیری‌ها را شامل شوند لذا همان طور که مطالعه کردید دولت و وزیر ارتباطات سهم چندانی در تصمیم‌گیری درباره فیلترینگ ندارند.
دنیای مجازی، حقیقی‌تر از واقعیت
با توجه به اتفاقاتی که طی دو هفته گذشته در کشور رخ داده دیگر نمی‌توان منکر قدرت فضای مجازی شد. از ماجرای نماینده سراوان که انتشار فیلمی از او در فضای مجازی حاشیه‌های بی‌شماری برای او ایجاد کرد تا پاسخگویی محسن رضایی درباره عملیات کربلای ۴ در صدا و سیما. محسن رضایی در یک شبکه اجتماعی فیلتر شده به نام توییتر در ۲۸۰ کاراکتر موضوعی را مطرح کرد که چنان هجمه‌ای علیه او آغاز شد تا صدا و سیما به عنوان مرجع اصلی کشور وادار شود از او برای حضور در یک برنامه تلویزیونی دعوت به عمل آورده و به سوالات پرشمار کاربران شبکه‌های اجتماعی در سیمای ملی پاسخ دهد.
در تاثیرگذاری شبکه‌های اجتماعی چه از نوع فیلتر شده و چه از نوع همچنان فیلتر نشده همین بس که بخش‌های مختلف خبری بخشی را به محتوای تولید شده توسط این کاربران اختصاص داده‌اند. حال با توجه به این میزان تاثیرگذاری آیا همچنان فیلترینگ راه‌حل است؟ آیا نمی‌توان با فرهنگ‌سازی شرایط را برای فعالیت هموطنان در شبکه‌های اجتماعی فراهم کرد؟
شاید مثالی درباره اهمیت انتخاب ویرگول در جمله بخشش لازم نیست اعدامش کنید را شنیده باشید؛ حال ما قصد داریم انتخاب جایگاه ویرگول در جمله «فرهنگ‌سازی لازم نیست فیلتر کنید» را بر عهده مخاطبان خود در روزنامه بگذاریم تا مردم به عنوان ولی نعمت خودشان تصمیم نهایی را اتخاذ کنند.
