چین چگونه به کاسب بزرگ تحریم نفتی ایران تبدیل شد؟

یک نفتکش حامل نفت خام وارداتی از ایران در بندر ژوشان در استان ژجیانگ چین

آمار‌های جهانی در روز‌های اخیر برای بار چندم خبر از افزایش صادرات نفت ایران داده اند، خبری که با توجه به مهر تایید و البته توضیحات رویترز به نظر می‌رسد اتفاقاتی در صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۳ رقم خورده است.

این البته در حالی است که طبق آمار منتشره در بولتن آماری سالانه ۲۰۲۳ اوپک، ارزش صادرات نفتی ایران در سال ۲۰۲۲، به ۴۲.۶ میلیارد دلار رسید که در مقایسه با ارزش صادرات نفتی سه سال گذشته، بالاتر بود.

بررسی داده‌های بولتن آماری سالانه ۲۰۲۳ اوپک نشان می‌دهد ارزش صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۲، به ۴۲.۶ میلیارد دلار رسید که در مقایسه با ۲۵.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ و ۷.۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ و ۱۹.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ افزایش داشته و به ۶۰.۵ میلیارد دلار ارزش صادرات نفتی در سال ۲۰۱۸ که تحریم‌های آمریکا علیه صادرات نفت ایران احیا شد، نزدیک شد.

مجموع ارزش صادرات نفتی اوپک در سال ۲۰۲۲، به ۸۷۳.۵ میلیارد دلار رسید که بالاتر از ۵۶۶.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ بود.

پیش از این، آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا نشان داده بود که ایران با درآمد ۵۴ میلیارد دلاری از صادرات نفت در سال ۲۰۲۲، در میان اعضای اوپک، در رتبه پنجم ایستاده است. بر اساس شاخص قیمت نفت استاندارد، درآمد ایران از صادرات نفت، ۱۵ میلیارد دلار در مقایسه با سال ۲۰۲۱ افزایش داشت.

رکورد تازه ایران در فروش نفت در سال ۲۰۲۳

اطلاعات شرکت‌های مشاوره انرژی و آمار کشتیرانی نشان می‌دهد صادرات و تولید نفت ایران با وجود تحریم‌های آمریکا، به رکورد جدیدی در سال ۲۰۲۳ رسیده است. صادرات نفت ایران از زمان خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸، هدف تحریم‌های آمریکا قرار گرفت. با این حال، صادرات نفت ایران همچنان ادامه پیدا کرده است.

در همین حال داده‌های شرکت‌های «اف‌جی‌ای» و «ورتکسا» نشان می‌دهد که صادرات نفت خام ایران با حدود ۱.۵ میلیون بشکه در روز به بالاترین حد خود در بیش از ۴ سال گذشته رسیده و بیش از ۸۰ درصد آن به چین ارسال می‌شود.

اتفاقا نکته این است که افزایش صادرات نفت ایران در زمانی اتفاق می‌افتد که واشنگتن و تهران در حال مذاکره بر سر مبادله زندانیان و راه‌هایی برای آزاد کردن سرمایه‌های بلوکه شده ایران در خارج از کشور هستند. از همین رو هم برخی از تاجران گمانه زنی‌هایی درباره کاهش تحریم‌های آمریکا برای نفت ایران مطرح کرده‌اند.

در همین حال بنا به گزارش موسسه مطالعاتی تحریریه و بر مبنای پژوهش تازه روزنامه «القدس العربی» ، گزارش‌های اوپک نشان از افزایش تولید روزانه نفت ایران به ۲.۹ میلیون بشکه و فراتر از آن دارد. به دنبال این افزایش تولید، صادرات نفت خام ایران هم افزایش یافته است.

این آمار البته در حالی است که سازمان‌های بین المللی مربوط به نفت هیچ آمار دقیقی درباره صادرات نفت ایران ارائه نمی‌دهند. ایران نیز از سال ۲۰۱۸ هیچ گزارش رسمی درباره آمار صادرات خود منتشر نکرده است.

در همین حال، اما «داود منظور» رئیس سازمان برنامه و بودجه در مرداد سال گذشته اعلام کرده بود که صادرات روزانه نفت ایران از یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز فراتر رفته است.

در همین حال، اما «دالگا خاتین اوغلو» کارشناس مسائل روابط بین الملل در همین مورد و در شهریور امسال به خبرگزاری «آناتولی» ترکیه گفت که افزایش صادرات نفت ایران با چراغ سبز آمریکا بوده است. کما اینکه برخی نهاد‌ها در آمریکا به کاهش قیمت نفت در بازار‌های جهانی تمایل دارند تا پیش از انتخابات آمریکا که قرار است در نوامبر سال ۲۰۲۴ برگزار شود اوضاع اقتصادی بهبود یابد.

بنا بر ادعای این کارشناس، افزایش فروش نفت ایران شاید دلیلی بر کاهش قیمت نفت در بازار‌های جهانی باشد. همچنین تحریم‌های آمریکا سبب شده ایران نفت خود را در بازار‌های چین به قیمت ارزان بفروشد.

میزان صادرات نفت ایران بر اساس داده‌های جهانی

بر اساس گزارش مرکز داده‌های کپلر (Kpler)، صادرات نفت خام ایران در ماه مه از ۱.۵ میلیون بشکه در روز فراتر رفت، رقمی که بالاترین نرخ ماهانه از سال ۲۰۱۸ به بعد است. در سال ۲۰۱۸ و پیش از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای، میزان صادرات ایران ۲.۵ میلیون بشکه در روز بود. ایران در ماه مه اعلام کرد که تولید نفت خود را به بالای ۳ میلیون بشکه در روز رسانده است، رقمی که بر اساس داده‌های اوپک ۳ درصد از میزان عرضه جهانی را در برمی‌گیرد و بالاترین میزان صادرات ایران از سال ۲۰۱۸ خواهد بود.

در همین زمینه یک منبع آگاه به رویترز اعلام کرده که میزان تولید ایران همچنان در همین سطح باقی‌ مانده است. آژانس بین المللی انرژی نیز در طی این هفته، رقم ۲.۸۷ میلیون بشکه در روز را برای صادرات نفت ایران اعلام کرد، «رقمی که نزدیک به رقم رسمی ایران» است.

تحلیلگران دیگری از جمله شرکت بین‌المللی انرژی «اس وی بی» نیز تولید نفت خام ایران را حتی بیشتر از این مقدار و رقم ۳.۰۴ میلیون بشکه در روز تخمین می‌زند، میزانی که به نسبت رقم ۲.۶۶ میلیون بشکه در روز در ماه ژانویه افزایش نشان می‌دهد.

این افزایش تولید در حالی اتفاق می‌افتد که اوپک پلاس شامل اوپک، روسیه و سایر متحدانش، تولید خود را برای حمایت از بازار نفت کاهش داده‌اند.

در همین حال بلومبرگ نیز در مرداد ماه سال جاری و با استناد به نتایج تجزیه و تحلیل داد‌ه‌های بازار جهانی نفت از سوی شرکت کپلر (Kpler) گزارش داده که صادرات نفت ایران به چین در ماه جاری میلادی به حدود ۱.۵ میلیون بشکه در روز خواهد رسید که بالاترین میزان در یک دهه گذشته به شمار می‌رود. بر پایه همین گزارش، پکن از ابتدای سال جاری میلادی به طور متوسط روزانه ۹۱۷ هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده که اغلب آن را به عنوان نفت وارداتی از مالزی طبقه‌بندی و گزارش کرده است. بلومبرگ همچنین خبر داد، هر بشکه نفت ایران در حال حاضر با تخفیف ۱۰ دلاری به فروش می‌رسد که موجب جذابیت قیمتی بالای آن شده است.

البته درباره تخفیف قیمت نفت ایران روایت‌های دیگری نیز وجود دارد، از جمله این که رویترز در گزارش روز ۲۳ شهریور خود می‌گوید که به گفته یک منبع تجاری در شاندونگ، با افزایش قیمت نفت خام روسیه، پالایشگاه‌های خصوصی کوچک و حساس به هزینه چین، به خرید نفت ایران با قیمت‌هایی ارزان روی آورده‌اند و معامله‌گران می‌گویند که نفت سبک و سنگین ایران به ترتیب با تخفیف‌های بزرگ حدود ۱۳ و ۲۰ دلار در هر بشکه معامله می‌شود.

رویترز در گزارش مورد اشاره خود نوشته است که تقاضا برای خرید نفت خام ایران در چین، بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان، پس از تمدید کاهش عرضه توسط برخی کشور‌های اوپک پلاس که منجر به افزایش قیمت‌های جهانی شد، در حال افزایش است.

در حالی که پالایشگاه‌های کوچک و مستقل در چین نفت ایران را که با تخفیف فروخته می‌شود، ذخیره می‌کنند و از حاشیه سود قوی برای پاسخگویی به تقاضای فصلی بالا بهره می‌برند، پالایشگاه‌های دولتی بزرگ هنوز با آن فاصله دارند.

این در شرایطی است که اشتهای چین، بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان، برای واردات نفت ایران بیشتر شده است. در واقع پس از تمدید کاهش عرضه نفت توسط عربستان و روسیه که باعث افزایش قیمت جهانی این محصول شد، پکن واردات از ایران را افزایش داده و به این ترتیب تهران با وجود تحریم‌های آمریکا، درحال افزایش تولید و صادرات نفت خود است.

به گزارش رویترز اگرچه برخی از پالایشگاه‌های کوچک و مستقل چین نفت ایران را با تخفیف ذخیره می‌کنند، اما پالایشگاه‌های بزرگ دولتی همچنان دور ایستاده‌اند و نفت ایران را نمی‌خرند.

داده‌های شرکت‌های «اف‌جی‌ای» و «ورتکسا» نشان می‌دهد که صادرات نفت خام ایران با حدود ۱.۵ میلیون بشکه در روز به بالاترین حد خود در بیش از ۴ سال گذشته رسیده و بیش از ۸۰ درصد آن به چین ارسال می‌شود.

افزایش صادرات نفت خارج از هسته اوپک پلاس

اوپک پلاس در توافقی گسترده در ۴ ژوئن با محدود کردن عرضه نفت تا سال ۲۰۲۴ موافقت کرد، اما ایران به همراه ونزوئلا و لیبی به دلیل برخورداری از معافیت مجبور به کاهش تولید نیستند. با این حال اوپک پلاس همچنان به کاهش میزان عرضه نیاز دارد.

تصمیم اوپک پلاس مبنی بر کاهش تولید نفت موجب تعادل میان عرضه و تقاضا در بازار‌های جهانی شده و در دراز مدت می‌تواند به افزایش قیمت‌ها کمک کند.

البته در این میان باید به این نکته نیز توجه کرد که افزایش صادرات نفت ایران در زمانی اتفاق می‌افتد که واشنگتن و تهران در حال مذاکره بر سر مبادله زندانیان و راه‌هایی برای آزاد کردن سرمایه‌های بلوکه شده ایران در خارج از کشور هستند. از همین رو هم برخی از تاجران گمانه زنی‌هایی درباره کاهش تحریم‌های آمریکا برای نفت ایران مطرح کرده‌اند.

به گزارش رویترز، ایران در روز حدود ۲ میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی و محصولات دیگر صادر می‌کند. تولید نفت ایران به نزدیک ۳.۶ میلیون بشکه در روز افزایش یافته و به گفته برخی افراد آگاه، این میزان به حدود ۴ میلیون بشکه در روز رسیده است.

کما اینکه داده‌های رسمی چین نیز به ندرت اطلاعاتی از واردات نفت خام ایران منتشر می‌کنند و معمولا این محموله‌ها از مالزی، عمان یا سایر کشور‌های خاورمیانه ثبت می‌شود.

البته باید توجه داشت که یک کارشناس حوزه انرژی از رشد ۶ برابری حجمی صادرات و رشد دو برابری قیمت نفت خام ایران در پی پذیرفتن نفت ایران توسط آمریکا در بازار جهانی نفت خبر داده است.

مهدی هاشم زاده کارشناس حوزه انرژی در این زمینه می‌گوید: «ذخایر استراتژیک آمریکا به کمترین میزان در چهار دهه اخیر رسیده و روسیه و عربستان نیز میزان تولید خود را کاهش داده‌اند.»

هاشم زاده پذیرفته شدن نفت ایران در بازار جهانی توسط آمریکا را اتفاقی مثبت خواند و گفت: «آمریکا ناچار بوده که نفت ایران را در بازار بپذیرد و از همین رو میانگین صادرات نفت ایران در ماه اخیر بیشترین میزان را ثبت کرد که می‌توانیم از این طریق درآمد‌های ارزی خوبی داشته باشیم و هم در بحث ثبات ارزی و هم گسترش ثبات انرژی می‌توانیم شرایط خوبی را رقم بزنیم.»

اقتصاد 24