چگونه یادداشت جدید آمریکا می‌تواند وزن ژئوپلیتیک ایران را تحت تأثیر قرار دهد؟
بازتاب– در تاریخ ۵ فوریه، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، فرمانی را امضا کرد که سیاست “فشار حداکثری” علیه ایران را بار دیگر احیا می‌کند. این سیاست که در سال‌های پایانی دور اول ریاست‌جمهوری او اجرا شده بود، این بار در شرایطی کاملاً متفاوت بازمی‌گردد. اما سؤال اساسی این است: هدف این سیاست جدید چیست؟
پس از انتشار یادداشت جدید ایالات متحده در مورد ایران، تحلیل‌گران سیاست خارجی به بررسی ابعاد و پیامدهای آن پرداخته‌اند. عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک و کارشناس روابط بین‌الملل، در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، این یادداشت را دارای مفادی تند دانسته و معتقد است که هدف اصلی آن کشاندن ایران به میز مذاکره است. وی ضمن بررسی محتوای این سند، آن را در چارچوب سیاست‌های دوگانه آمریکا علیه ایران ارزیابی کرده و تأکید کرد که این یادداشت شباهت‌هایی با فرمان‌های اجرایی دارد اما در عین حال، دارای تفاوت‌های اساسی نیز هست.
ماهیت یادداشت و تفاوت آن با فرمان اجرایی
به گفته فرجی‌راد، یکی از مهم‌ترین نکات درباره این یادداشت، میزان تعهد آمریکا به اجرای آن است. وی توضیح داد:
“فرمان‌های اجرایی معمولاً با پیامدهای مشخصی همراه هستند و در صورت اجرا نشدن، تدابیر جایگزینی برای عملیاتی کردن آن‌ها وجود دارد. اما این یادداشت، صرفاً یک سند سیاستی است که پیام‌های خاصی را به همراه دارد، اما الزام حقوقی قاطعی برای اجرای آن وجود ندارد.”
با این حال، وی هشدار داد که این یادداشت می‌تواند زمینه‌ساز فشارهای بیشتر علیه ایران باشد و دولت آمریکا ممکن است از آن به‌عنوان ابزاری برای اعمال تحریم‌های جدید و تشدید محدودیت‌ها علیه تهران استفاده کند.
هدف آمریکا؛ فشار حداکثری یا آماده‌سازی برای مذاکره؟
فرجی‌راد با اشاره به برخی مفاد این یادداشت، تأکید کرد که آمریکا به‌دنبال افزایش فشار بر ایران است، اما در عین حال، نشانه‌هایی از تمایل به مذاکره نیز در آن دیده می‌شود. وی افزود:
“در متن این یادداشت، شاهد مواضع تندی هستیم که نشان‌دهنده فشار حداکثری بر ایران است. اما در کنار آن، اظهاراتی از سوی مقامات آمریکایی مطرح شده که نشان می‌دهد آن‌ها آماده مذاکره نیز هستند. برای مثال، رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرده که اگر همتای ایرانی‌اش با وی تماس بگیرد، مشکلی برای گفت‌وگو ندارد.”
این کارشناس روابط بین‌الملل معتقد است که آمریکا در حال سنجش واکنش ایران است و مشخص نیست که آیا هدف اصلی این کشور از این یادداشت، صرفاً اعمال فشار است یا اینکه قصد دارد زمینه‌ای برای مذاکره ایجاد کند. وی در این رابطه اظهار داشت:
“ایران باید با دقت بررسی کند که آیا این یادداشت صرفاً ابزاری برای افزایش فشار بر تهران است یا اینکه آمریکا واقعاً به‌دنبال باز کردن راهی برای مذاکره است. از طرف دیگر، باید دید که دولت آمریکا تا چه حد حاضر است از مواضع خود کوتاه بیاید و وارد مذاکرات جدی شود.”
تحریم‌های جدید و پیامدهای اقتصادی برای ایران
فرجی‌راد در بخش دیگری از سخنان خود به تأثیر این یادداشت بر اقتصاد ایران اشاره کرد و هشدار داد که در صورت اجرای مفاد آن، تحریم‌های جدیدی بر بخش‌های مختلف ایران اعمال خواهد شد. وی گفت:
“یکی از نگرانی‌های اصلی این است که این یادداشت زمینه را برای اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران فراهم کند. به‌خصوص تحریم‌هایی که می‌توانند تأثیر مستقیم بر صادرات نفت، مبادلات بانکی و تجارت دریایی ایران داشته باشند. در حال حاضر نیز، کشتی‌هایی که نفت ایران را حمل می‌کنند، با مشکلات متعددی مواجه هستند و ممکن است این شرایط وخیم‌تر شود.”
وی همچنین به موضوع تحریم‌های تسلیحاتی اشاره کرد و افزود:
“نکته قابل توجه دیگر این است که این یادداشت حتی شامل تحریم‌هایی علیه سلاح‌های متعارف ایران می‌شود. در گذشته، تحریم‌ها عمدتاً بر برنامه هسته‌ای و موشکی ایران متمرکز بود، اما اکنون مشاهده می‌کنیم که دامنه این محدودیت‌ها به تسلیحات متعارف نیز کشیده شده است.”
ترامپ و رویکرد او در قبال ایران؛ تصمیمات عجولانه و مذاکرات کوتاه‌مدت
این استاد ژئوپلیتیک با اشاره به رویکرد دولت ترامپ در قبال ایران، تصریح کرد که رئیس‌جمهور آمریکا فردی عجول است و نمی‌خواهد مذاکرات طولانی‌مدت و پیچیده‌ای را مانند برجام تجربه کند. وی گفت:
“ترامپ نشان داده که به‌دنبال ثبت موفقیت‌های سریع و قابل نمایش است. او نمی‌خواهد مذاکراتی مانند برجام را که سال‌ها طول کشید، تکرار کند. به همین دلیل، اگر قرار باشد مذاکراتی صورت بگیرد، احتمالاً به‌دنبال یک توافق کوتاه و سریع خواهد بود که بتواند آن را به‌عنوان یک دستاورد بزرگ ارائه دهد.”
فرجی‌راد تأکید کرد که ایران باید از این فرصت استفاده کند و در صورتی که مذاکراتی آغاز شود، تلاش کند تا وارد جزئیات بیشتری شود تا امتیازات بیشتری به‌دست آورد. وی اظهار داشت:
“هرچقدر مذاکرات به جزئیات بیشتری کشیده شود، به نفع ایران خواهد بود. در شرایط کنونی، ایران باید با یک استراتژی مشخص و دقیق وارد گفت‌وگوها شود و تلاش کند که امتیازات لازم را کسب کند.”
دیپلماسی مستقیم و افزایش وزن ژئوپلیتیک ایران
فرجی‌راد همچنین بر اهمیت گفت‌وگوی مستقیم ایران و آمریکا تأکید کرد و گفت که ورود ایران به مذاکرات مستقیم، می‌تواند موقعیت ژئوپلیتیک کشور را تقویت کند. وی توضیح داد:
“در منطقه، برخی کشورها مانند ترکیه، عربستان و امارات نمی‌خواهند که ایران به یک قدرت منطقه‌ای باثبات تبدیل شود. اگر ایران بتواند وارد گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا شود و به توافقی برسد که به بهبود شرایط اقتصادی کشور کمک کند، وزن ژئوپلیتیک ایران در منطقه افزایش خواهد یافت.”
وی در ادامه افزود:
“کشورهایی مانند آذربایجان و طالبان نیز ممکن است در شرایط ضعف ایران، اقداماتی علیه منافع ملی ما انجام دهند. بنابراین، ایران باید تلاش کند که موقعیت خود را در منطقه تقویت کند و این تنها با کاهش فشارهای اقتصادی و تثبیت شرایط داخلی ممکن خواهد بود.”
ایران چه باید بکند؟
در مجموع، به‌نظر می‌رسد که این یادداشت بخشی از سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران است، اما در عین حال، می‌تواند زمینه‌ای برای مذاکره نیز باشد. فرجی‌راد معتقد است که ایران باید با هوشیاری و اتخاذ یک استراتژی دقیق، از این فرصت به نفع خود استفاده کند. وی در پایان تأکید کرد:
“دیپلماسی یعنی گفت‌وگو. اگر ایران بخواهد صرفاً از طریق واسطه‌ها پیام‌رسانی کند، احتمالاً نتیجه مطلوبی نخواهد گرفت. مذاکره مستقیم با آمریکا، آن هم در بالاترین سطح، می‌تواند وزن ژئوپلیتیک ایران را افزایش داده و شرایط اقتصادی کشور را بهبود بخشد.”
به گفته این کارشناس، ایران نباید از مذاکره هراس داشته باشد، بلکه باید از آن به‌عنوان ابزاری برای کاهش فشارهای اقتصادی و تقویت جایگاه خود در عرصه بین‌المللی استفاده کند.
