چرا غیر از انگلیسی «زبان خارجی» دیگری در مدارس تدریس نمی‌شود؟!
مرکز پژوهش‌های مجلس درباره آموزش سایر زبان‌های خارجی در مدارس تأکید کرد “سه مشکل در مسیر تدریس سایر زبان‌های خارجی در مدارس وجود دارد!”
طرح رفع انحصار از زبان انگلیسی که به امضای 54 نماینده مجلس رسیده بود در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس رد شد و مرکز پژوهش‌های مجلس در بررسی خود ضمن تأکید بر رد این طرح بر ضرورت ایجاد تنوع در آموزش زبان‌های خارجی از جمله زبان روسی، آلمانی، فرانسوی ایتالیایی، اسپانیایی و چینی اشاره و راهکارهایی در این خصوص ارائه کرده است.
در بخشی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است:
از آنجایی که ضرورت ایجاد تنوع در آموزش زبان‌های خارجی در نظام آموزش و پرورش دغدغه‌ای است که اوایل سال 95 از سوی رهبر معظم انقلاب نیز مورد تاکید قرار گرفت در ادامه و پیش از ارزیابی و بررسی مواد طرح پیشنهادی مجلس، نگاهی به متن رهنمودها و مطالبات رهبر انقلاب در اینباره انداخته‌ایم.
رهنمودها و مطالبات مقام معظم رهبری در خصوص تنوع آموزش زبان خارجی در مدارس
“این اصرار بر ترویج زبان انگلیسی در کشور ما یک کار ناسالم است زبان خارجی را باید بلد بود اما زبان خارجی که فقط انگلیسی نیست زبان علم که فقط انگلیسی نیست چرا زبان‌های دیگر را در مدارس به عنوان درس زبان معین نمی‌کنند چه اصراری است؟ مثلاً زبان اسپانیولی، امروز کسانی که به زبان اسپانیولی حرف می‌زنند کمتر از کسانی نیستند که به زبان انگلیسی حرف می‌زنند چرا زبان فرانسه و زبان آلمانی تعلیم داده نمی‌شود زبان کشورهای پیشرفته شرقی هم زبان بیگانه است اینها هم زبان علم است ما حالا از پاپ کاتولیک‌تر شده‌ایم؛ آمده‌ایم میدان را باز کرده‌ایم و علاوه بر این که این زبان را کرده‌ایم زبان خارجی انحصاری مدارسمان مدام داریم آوریمش در مقاطع پایین البته نمی‌گویم که فردا برویم زبان انگلیسی را در مدارس تعطیل کنیم نه حرف من این نیست حرف من این است که بدانیم چه کار داریم می‌کنیم، بدانیم طرف می‌خواهد چگونه نسلی در این کشور پرورش بیاید و با چه خصوصیاتی.”
از بیانات رهبر انقلاب محورهای زیر استنباط می‌شود:
لزوم یادگیری زبان خارجی.
لزوم تنوع در آموزش زبان خارجی در مدارس.
محدود نبودن زبان علم به زبان انگلیسی و تعمیم آن به سایر زبان‌ها همچون اسپانیولی، فرانسوی، آلمانی و زبان کشورهای پیشرفته شرقی.
بررسی ساز و کارهای عملیاتی ایجاد تنوع در آموزش زبان‌های خارجی
بیش از هر چیز باید به این نکته اشاره کرد که اصولاً برای تدریس در محتوای آموزشی در مدارس اقداماتی در وزارت آموزش و پرورش انجام می‌گیرد تا زمینه تدریس محتوای آموزشی فراهم شود در ادامه، این مراحل با توجه به موضوع آموزش زبان های خارجی غیر انگلیسی بررسی می‌شوند.
1. سیاستگذاری
سند تحول بنیادین در راهکار 1-5 آموزش زبان‌های خارجی را در چارچوب بخش انتخابی “نیمه‌تجویزی” برنامه درسی با رعایت اصل تثبیت و تقویت هویت اسلامی- ایرانی مورد توجه قرار داده است. برنامه درسی ملی نیز در این خصوص چنین آورده است که: آموزش یکی از زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و یا سایر زبان‌ها که شورای عالی آموزش و پرورش تصویب کند ارائه خواهد شد، شورای عالی در مصوبه27 آبان 72 با عنوان “زبان‌های خارجی مورد تدریس در دوره متوسطه” و مصوبه 2 مهر 81 با عنوان ” آموزش زبان‌های خارجی آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی، اسپانیولی و روسی” در خصوص تدریس زبان‌های خارجی غیر انگلیسی در مدارس سیاستگذاری کرده است. بر اساس دو مصوبه پیش گفته شورای عالی آموزش و پرورش مقرر شده است که زبان‌های انگلیسی، فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، اسپانیایی و روسی در مدارس تدریس شود در شرایط حاضر این امکان سیاستی وجود دارد که هر یک از پنج زبان به جای زبان انگلیسی و بر اساس علاقه‌مندی دانش‌آموزان به آنها آموزش داده شود.
2. تهیه محتوای درسی
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تا قبل از سال تحصیلی 90-91 “سال تصویب برنامه درسی ملی و تالیف کتاب‌های نونگاشت” افزون بر زبان انگلیسی برای زبان‌های آلمانی و فرانسه در هر دو مقطع متوسطه اول و دوم کتاب درسی داشته است اما بعد از ابلاغ سند تحول بنیادین و برنامه درسی ملی برای دو زبان مذکور و نیز زبان اسپانیولی و روسی کتابی تألیف نشد و تألیف کتاب‌های درسی زبان‌های خارجی تنها به زبان انگلیسی محدود شد.
این سازمان طی مکاتبه با مرکز پژوهش‌ها آمادگی خود را جهت تدوین برنامه درسی و تألیف کتاب‌های مناسب برای زبان‌های مذکور اعلام کرده است، معاونت متوسطه وزارت آموزش و پرورش نیز اعلام کرده که در خصوص تهیه و تولید محتوای کتب درسی زبان‌های خارجی غیر انگلیسی با سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی نامه‌نگاری کرده است.
3. تامین نیروی انسانی
یکی از اقدامات مهم برای تدریس زبان‌های خارجی غیر انگلیسی در مدارس توجه به زیرساخت‌ها و استلزامات از جمله تأمین نیروی انسانی مورد نیاز برای آموزش و تربیت است تاکنون وزارت آموزش‌و‌پرورش نیرویی را با تخصص آموزش زبان‌های خارجی غیر انگلیسی برای تدریس آن زبان‌ها استخدام نکرده است اگرچه معلمانی با رشته‌های تحصیلی مذکور در این وزارتخانه وجود دارند که در حال حاضر اغلب به تدریس زبان انگلیسی مشغولند نشانه این امر آن است که در وزارت آموزش‌و‌پرورش دوره‌های ضمن خدمت جهت بازآموزی دانش تخصصی رشته‌های زبان خارجی غیر انگلیسی برگزار نمی‌شود.
دانشگاه فرهنگیان رشته دبیری سایر زبان‌های خارجی را ندارد
بنابر اظهار نظر مسئولان وزارت آموزش و پرورش این وزارتخانه با کمبود نیروی انسانی در اینباره مواجه است اگر چه تعداد دقیق نیروی انسانی مورد نیاز به بعد از انجام نیازسنجی امکان پذیر خواهد بود نکته دیگر در این باره آن است که رشته‌های دانشگاهی در زبان‌های مذکور نیز در دانشگاه فرهنگیان به عنوان مرجع اصلی تامین نیروی انسانی مورد نیاز به وزارت آموزش و پرورش وجود ندارد.
4. تقاضای دانش‌آموزان و خانواده‌ها
بر اساس مصوبه شماره 678 شورای عالی آموزش و پرورش به سال 81 در خصوص آموزش پنج زبان خارجی غیر انگلیسی، وزارت آموزش و پرورش می‌تواند در مناطقی که امکان تشکیل کلاس برای زبان‌های مذکور باشد نسبت به تشکیل کلاس‌ها برگزاری امتحان اقدام کند منطقاً افزون بر محتوای درسی و نیروی انسانی آموزش‌دیده تقاضای دانش‌آموزا از شرایط تشکیل این کلاس‌ها است.
دانش‌آموزان از زبان‌های دیگر استقبال نمی‌کنند
بخش‌های مختلف وزارت آموزش و پرورش بر‌آنند که دانش‌آموزان برای آموزش زبان‌های دیگر غیر از زبان انگلیسی علاقمندی نشان نداده‌اند و تقاضای برای آموزش آنها موجود نیست برای مثال ترجیح اکثر دانش‌آموزان و والدین آنها یادگیری زبان انگلیسی به عنوان زبان خارجی است “پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش” در سال‌های گذشته دو زبان فرانسه و آلمانی در برخی مدارس کشور آموزش داده شده البته به دنبال برخی مسائل مانند استقبال کم دانش‌آموزان از این دو زبان و کمبود دبیران تخصصی، دامنه تدریس گسترش چندانی نیافته است.” سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی”
5. اجرای برنامه آموزش زبان‌های خارجی غیر انگلیسی در مدارس
آنچه از ابتدای امر در خصوص آموزش زبان‌های خارجی غیرانگلیسی در مدارس به ذهن می‌آید این است که در مدارس زبان انگلیسی آموزش داده می‌شود و هیچ زبان خارجی دیگری در برنامه آموزشی مدارس جایی ندارد این نگاه تقریباً بر پایه اظهارنظر بخش‌های ذیربط وزارت آموزش و پرورش تقویت می‌شود، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی بیان داشته که آموزش زبان‌های خارجی غیرانگلیسی در مدارس گسترش چندانی نیافته است.
پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش نیز در اظهار نظر خود آورده است که چند سال پیش بسته آموزشی زبان آلمانی تألیف شد ولی دانش‌آموزان استقبال چندانی از آن نکردند؛ آنچه گذشت توصیفی از حلقه‌ها و مراحل مهم در اجرای برنامه آموزش زبان‌های خارجی انگلیسی بود که در نمودار ذیل به نمایش گذاشته می‌شوند.
براساس این نمودار از منظر سیاستگذاری تنوع آموزش زبان‌های خارجی غیرانگلیسی در وزارت آموزش‌و پرورش خیلی خلائی وجود ندارد.
محتوای درسی زبان‌های خارجی غیرانگلیسی تعریف نشده است.
نیروی انسانی آموزش‌دیده ویژه زبان‌های خارجی وجود ندارد.
تقاضای دانش‌آموزان و والدین در خصوص آموزش زبان‌های خارجی غیر انگلیسی کم و بسیار ناچیز است.
در حال حاضر زبان‌های خارجی غیرانگلیسی در آموزش و پرورش تدریس نمی‌شوند.
سه مشکل در مسیر تدریس سایر زبان‌های خارجی
به گزارش تسنیم؛ خلاصه آنکه در این باره سه موضوع وجود دارد: نبود محتوای درسی، نبود نیروی انسانی آموزش‌دیده و ناچیز بودن تقاضای دانش آموزان و والدین.
در خصوص اولویت‌دار بودن هر کدام از این سه موضوع با دلایلی می‌توان اولویت را به حل موضوع سوم یعنی ناچیز بودن تقاضای دانش‌آموزان و والدین نسبت داد و سپس برای حل آن راهکارهایی ارائه کرد چرا که بنا بر اظهار نظر سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مواد درسی لازم برای دو زبان آلمانی و فرانسه تدوین شده بود اما تدریس این دو زبان با عدم استقبال دانش‌آموزان مواجه شد و از سوی دیگر معاونت آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش بیان کرده که در صورت وجود تقاضا موظف به فراهم‌کردن کلاس درس و تامین نیروی انسانی مورد نیاز است بنابراین می‌توان تا حدودی مواد درسی و نیروی انسانی آموزش دیده را تابعی از میزان وجود تقاضای دانش‌آموزان و والدین دانست زیرا در صورت وجود تقاضا برای آموزش هر کدام از زبان‌های خارجی مذکور، وزارت آموزش و پرورش موظف به تأمین نیروی انسانی و محتوای درسی است.
پیشنهادهای عملیاتی
1. آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی به دانش آموزان و والدین در خصوص امکان آموزش زبان های خارجی متنوع در وزارت آموزش و پرورش از طریق مدارس، مشاوران تحصیلی و صدا و سیما.
2. تدوین شیوه‌نامه آموزش زبان‌های خارجی غیر انگلیسی برای ابلاغ به ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها در راستای تعیین ضوابط اجرایی تدریس زبان‌های مذکور در مدارس و پیش ثبت‌نام از دانش‌آموزان.
3. تشکیل کارگروه آموزش زبان‌های خارجی غیرانگلیسی در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و معاونت آموزش متوسطه و تهیه محتوای درسی.
4. تهیه محتوای درسی ویژه زبان‌های خارجی غیرانگلیسی توسط سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.
