چرا عربستان با ایران دشمن است؟
“مقامات دولتی عربستان سعودی، بویژه محمد بن سلمان، ولیعهد قدرتمند آن، اغلب درباره عقب راندن یک تهدید خطرناک ایرانی صحبت می‌کنند. اما علیرغم این صحبت‌ها، حقیقت این است که سیاست خارجی ریاض اساسا توسط مسائل سیاسی داخلی هدایت می‌شود. شاهزاده محمد می‌داند که وجود یک دشمن ترسناک برای قدرتش کلیدی است”.
دشمنی عربستان با ایران دلایل داخلی هم دارد.
به گزارش فرارو، روابط ایران و عربستان در سال‌های اخیر تیره و تار شده است. دو کشور مکررا درگیر تنش‌های لفظی می‌شوند. در دهه‌های گذشته روابط ریاض و تهران، بین بی‌تفاوتی، دشمنی، مصالحه و تنش در نوسان بوده است. اکنون به نظر می‌رسد که شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، تصمیم گرفته دشمنی با ایران را تشدید کند.
تیرگی روابط این دو کشور دلایل متعددی دارد. در این میان به دلایل داخلی عربستان در اوج‌گیری تنش‌ها کمتر توجه شده است. در همین رابطه، مضاوی الرشید، استاد مدرسه علوم اقتصادی لندن، طی یاددشتی در روزنامه نیویورک‌تایمز به دلایل داخلی عربستان در تشدید تنش‌ها بین تهران و ریاض پرداخت و نوشت: “مقامات دولتی عربستان سعودی، بویژه محمد بن سلمان، ولیعهد قدرتمند آن، اغلب درباره عقب راندن یک تهدید خطرناک ایرانی صحبت می‌کنند. اما علیرغم این صحبت‌ها، حقیقت این است که سیاست خارجی ریاض اساسا توسط مسائل سیاسی داخلی هدایت می‌شود. شاهزاده محمد می‌داند که وجود یک دشمن ترسناک برای قدرتش کلیدی است”.
ریشه‌های دائمی‌سازی این نزاع، در زمینه‌های داخلی نهفته است. بن سلمان، از دشمنی با تهران برای منحرف ساختن توجه از پیچیدگی ابهامات داخلی‌اش استفاده کرده است.
نیویورک‌تایمز با اشاره به رقابت‌های مذهبی گذشته بین تشیع و وهابیت افزود: “وضعیت کنونی متفاوت است. محمدبن سلمان تلاش می‌کند ایران را منزوی کند تا توجه را از چالش‌های داخلی منحرف کند. او حکومت را یکپارچه و قدرت را متمرکز می‌کند تا تصمیمات بزرگ سیاستی را خودش اتخاذ کند و شاهزادگان متعدد و بلندپرواز را محروم کند. او بی‌قرار است”.
تحقیر و به حاشیه‌راندن بی‌سابقه شاهزادگان بلندپایه، ولیعهد جوان و نیز برادران و پسرعمو‌های متعدد و ناراضی‌اش را می‌ترساند. معلوم نیست که این نزاع چه شکلی به خود خواهد گرفت.
گله‌مندی‌های سیاسی، نابرابری و بیکاری میان جوانان، نگرانی‌های محلی فشارآوری برای عربستان و سایر کشور‌های عربی خلیج فارس هستند. حتی باراک اوباما، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، هم این واقعیت را به رهبران سعودی و سایر کشور‌های حوزه خلیج فارس یادآوری کرد. اما سعودی‌ها با این ارزیابی مخالفت کرده و فشار به آمریکا برای بمباران ایران را ادامه دادند.
این روزنامه ادامه داد: “هدف لفاظی ضدایرانی و پوپولیستی شدید بن سلمان و نیز قول‌وقرار‌ها برای عقب راندن نفوذ ایران در بحرین، یمن، لبنان، سوریه و عراق این است که یک وضعیت جنگی ایجاد شود که در آن مخالفت داخلی، ساکت شود”.
بن سلمان با یادآوری ادعای مبارزه با ایران به عوام و شاهزاده‌های به حاشیه‌رانده شده، انتقاد از سیاست‌های داخلی‌اش را از بین می‌برد. او ایران را مقصر اعتراضات شهروندان شیعه عربستان در منطقه شرقی می‌داند و سعودی‌ها شهروندان شیعه را به عامل ایران بودن، متهم می‌کنند. اعتراض منتقدان سنی از سیاست‌های داخلی، توسط یادآوری وضعیت جنگی با ایران – بویژه جنگ داخلی یمن- خفه می‌شود.
سعودی‌ها، صعود مجدد نفوذ ایران را به عنوان احیای ملی‌گرایی قدیمی پارسی تلقی می‌کنند. تاکید بر تهدید ایران، به بن سلمان اجازه می‌دهد تا نقش خودش را به عنوان منجی عربستان سعودی و کل منطقه عربی از پارسی‌سازی و شیعی‌سازی بزرگنمایی کند.
حفظ وضعیت دشمنی با تهران، پیش‌نیازی برای تغییر ایدئولوژیکی در داخل عربستان است. تغییری که ولیعهد از سال ۲۰۱۵ با موافقت پدرش آن را شروع کرده است. در دوره پادشاهی سلمان بن عبدالعزیز، سعودی‌ها ملی‌گرایی پوپولیستی و میلیتاریستی سعودی را جایگزین ایدئولوژی قدیمی وهابی کردند. این ملی‌گرایی سعودی، به گفته نیویورک‌تایمز، از خطر ایران و “ناسیونالیسم شیعی‌گرایانه” آن تغذیه می‌کند.
بنا ادعای این روزنامه، دشمنی با ایران، همبستگی ملی عربستان را تقویت می‌کند. سعودی‌ها جنگ وحشیانه یمن را یک پاسخ ضروری برای بقای ملت عربستان می‌دانند.
برتری اقتصادی عربستان هنوز به حفظ سهم هژمونیکش در بازار نفت وابسته است. رهبران سعودی، ایران، همسایه صادرکننده نفت، را از زاویه رقابت می‌بینند.
علاوه بر این، دشمنی عربستان با ایران، با روابط این کشور با آمریکا نیز مرتبط است. به هرگونه مصالحه بین ایران و آمریکا – مانند برجام – با دیده سوءظن و نگرانی نگاه می‌شود، زیرا جایگاه عربستان به عنوان دولت تابع اصلی آمریکا در خاورمیانه را تهدید می‌کند. در دوران جنگ سرد، ایران و عربستان به همراه یکدیگر با آمریکا علیه شوری کار کردند. آن‌ها تقسیم کار را پذیرفته بودند: ایران قابلیت‌های نظامی فراهم کرد و عربستان تسلیحات الهیاتی و مالی علیه شوری ارائه کرد. از آن زمان، عربستان سعی کرد قابلیت‌های نظامی‌اش را تقویت و خودش را به عنوان تنها نیروی منطقه‌ای وفادار به آمریکا ارائه کند. بدترین کابوس عربستان این است که آمریکا شریک جدیدی در منطقه پیدا کند.
به گفته نیویورک‌تایمز، زمانی نزاع بین ایران و عربستان از بین خواهد رفت که ابهامات داخلی فروکش کند یا از بین برود.
