چرا در ایران نباید فدرالیسم پا بگیرد؟

عطاءالله عبدی، استاد ژئوپلتیک و جغرافیای سیاسی می‌گوید: افرادی مانند آقای خاتمی که بحث فدرالیسم را مطرح می‌کند، باید پاسخ بدهد که آیا به‌طور غیرمستقیم می‌گوید که ایران چند ملیتی است؟ آقای خاتمی نسبت به موضوع فدرالیسم و پیامدهای آن ناآگاه است. سخن گفتن از فدرالیسم در شرایطی که عموم گروه‌های زبانی ما در مناطق مرزی زندگی می‌کنند و دولت‌ها یا گروه‌هایی در آن سوی مرزها بی‌وقفه در پی تجزیه ایران هستند؛ واقعا عجیب است.

سخنان اخیر محمد خاتمی درباره فدرال اداره شدن ایران واکنش‌های زیادی را به همراه داشت؛ به‌نحوی که کتر سیدجواد طباطایی، استاد برجسته دانشگاه و ایران‌شناس شهیر به تندی علیه او تاخت و در نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور اسبق نوشت که بهتر است در این امور نظر ندهید.

عطاءالله عبدی، استاد ژئوپلتیک و جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی باور دارد که فدرالیسم می‌تواند آثار بسیار مخربی برای کشور ایران داشته باشد. او درباره تبیین ابعاد موضوع فدرالیسم در ایران به نامه‌نیوز گفت: «ما باید ببینیم که فدرالیسم در چه زمان و چه مکانی می‌خواهد رخ بدهد؛ وقتی از فدرالیسم سخن می‌گوییم باید وجوه تاریخی و ژئوپلتیک سرزمین موردنظر لحاظ شود. نخستین نیروهایی در دوران معاصر بر بحث فدرالیسم تأکید کردند چپ‌ها بودند که بعدها گروه‌های قومگرا و تجزیه‌طلب نیز فدرالیسم را گامی میانه برای نیل به جدایی ایران دیدند. تکلیف با آنها مشخص است و اگر قومگرایان مدام بر فدرالیسم تأکید کنند، تعجب نمی‌کنیم زیرا هدفشان تجزیه ایران است اما متأسفانه چنین دیدگاهی از زبان برخی از دانشگاهیان و شخصیت‌های برجسته سیاسی شنیده می‌شود که ظاهرا نسبتی با جدایی طلبان ندارند و خود را دلسوز مردم و کشور ایران معرفی می‌کنند».

این استاد دانشگاه درباره عللی که فدرالیسم نباید در ایران اجرا شود، افزود: «وقتی از فدرالیسم سخن می‌گوییم باید توجه داشته باشیم که وجود عنصر چند ملت ضروری است. یعنی یک زمانی چند ملت می‌خواهد یک کشور بزرگ‌تر شکل دهند، به سمت شیوه فدرالیسم می‌روند تا شاید از مزایای یک کشور بزرگ‌تر استفاده کنند و به اهداف نظامی، سیاسی یا اقتصادی خاصی برسند. در چنین سیستمی هر زمانی که واحدهای کوچک‌تر با واحد بزرگ به مشکل برخورد می‌تواند جدا شود که به آن مصالحه موقت نیز می‌گویند؛ بنابراین جدایی در سیستم فدرالیسم به شدت محتمل است. حالا افرادی مانند آقای خاتمی که بحث فدرالیسم را مطرح می‌کند، باید پاسخ بدهد که آیا به‌طور غیرمستقیم می‌گوید که ایران چند ملیتی است؟ هیچ گزاره تاریخی وجود ندارد که سرزمین ایران چند ملتی است. به‌طور قطع می‌توان گفت که ایرانیان از دوره ساسانیان تحت یک ملت واحد زندگی کرده‌اند و شاهد مثال آن متونی مانند شاهنامه است که در اختیار همگان قرار دارد. فراموش نکنیم که مناطق قفقاز، آسیای مرکزی و افغانستان به این دلیل بود که شیوه اداره سرزمینی در آن مناطق فدرال بود. سخن گفتن از فدرالیسم در شرایطی که عموم گروه‌های زبانی ما در مناطق مرزی زندگی می‌کنند و دولت‌ها یا گروه‌هایی در آن سوی مرزها بی‌وقفه در پی تجزیه ایران هستند؛ واقعا عجیب است».

عبدی درباره تفاوت‌های فدرالیسم قومی و اداری نیز گفت: «دو نوع فدرالیسم وجود دارد؛ یکی فردالیسم قومی و دیگری فدارلیسم کارکردی یا اداری است. در سال‌های اخیر آقای محسن رضایی از شیوه دوم تحت عنوان فدرالیسم اقتصادی نیز یاد کرده است اما وقتی به نظرات او نگاه می‌کنیم، درمی‌یابیم که او نیز نگاه قومیتی دارد. اساسا این نگاه که راه توسعه از فدرالیسم می‌گذرد غلط است. مگر فرانسه با یک سیستم کاملا متمرکز توسعه‌یافته نیست؟ یا کشورهایی مانند ایتالیا، ژاپن و نروژ توسعه‌یافته نیستند؟ کسانی که از فدرالیسم در ایران سخن می‌گویند بهتر است به وضعیت کشوری مانند پاکستان نگاه کنند یا توجه داشته باشند که فدرالیسم در نیجریه آفتی بر جان این کشور شده است».

عطاءالله عبدی در پایان هدف هدف خاتمی از بیان مسئله فدرالیسم ناآگاهی او نسبت به این موضوع دانست و گفت: «باور دارم که در بهترین حالت آقای خاتمی نسبت به موضوع فدرالیسم و پیامدهای آن ناآگاه است. او یک آرمان‌شهری را در ذهن خود ساخته و تصور می‌کند با فدرالیسم یک‌شبه سوئیس می‌شویم. او با جدایی‌طلبان هم‌سو نیست اما به دلیل آنکه علم خاصی در این زمینه ندارد، از سر ناگاهی یک سخنی را گفته است».