چرا ترامپ خواستار بازپس‌گیری کنترل پاناما است؟
بازتاب– کانال پاناما که به‌عنوان یکی از مسیرهای حیاتی تجارت جهانی شناخته می‌شود، نزدیک به سه دهه است که تحت مالکیت و مدیریت پاناما قرار دارد. اما دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به‌دنبال تغییر این وضعیت برای مقابله با نفوذ فزاینده چین در آمریکای لاتین بود.
ترامپ در چارچوب وعده‌های خود برای آغاز “عصر طلایی” ایالات متحده و احیای برتری این کشور در نیم‌کره غربی، خواستار بازپس‌گیری مالکیت کانال پاناما شد. او همچنین اظهار کرده بود که قصد خرید گرینلند، یکی از قلمروهای خودمختار دانمارک، را نیز دارد. کانال پاناما که سالانه صدها میلیارد دلار تجارت از آن عبور می‌کند، نه‌تنها نقشی حیاتی در اقتصاد پاناما دارد، بلکه نقطه‌ای استراتژیک برای تجارت بین‌المللی محسوب می‌شود. با این حال، روابط تجاری رو به گسترش چین با پاناما و منطقه باعث نگرانی‌هایی در واشنگتن درباره نقش گسترده‌تر پکن در حمل‌ونقل جهانی شده است.
اهمیت کانال پاناما چیست؟
کانال پاناما که اقیانوس‌های اطلس و آرام را به هم متصل می‌کند، یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های دریایی جهان است. این مسیر ۸۲ کیلومتری به کشتی‌ها اجازه می‌دهد که بدون نیاز به دور زدن جنوبی‌ترین نقطه آمریکای جنوبی، در زمان و هزینه‌های حمل‌ونقل صرفه‌جویی کنند. سالانه حدود ۱۳ هزار کشتی، که بین ۵ تا ۶ درصد از تجارت جهانی را نمایندگی می‌کنند، از این کانال عبور می‌کنند.
ایالات متحده همچنان بزرگ‌ترین استفاده‌کننده کانال است، به‌طوری که ۴۰ درصد از ترافیک کانتینری آمریکا از این مسیر عبور می‌کند. همچنین، درآمد حاصل از کانال حدود ۴ درصد تولید ناخالص داخلی پاناما را در سال ۲۰۲۴ تشکیل می‌داد. علاوه بر ایالات متحده، کشورهای شیلی، چین، ژاپن و کره جنوبی نیز از دیگر کاربران عمده این آبراه هستند.
در سال ۲۰۲۳، به‌دلیل کاهش سطح آب ناشی از خشکسالی شدید، مقامات کانال هزینه‌های عبور کشتی‌ها را افزایش دادند و تعداد عبور روزانه را محدود کردند. اگرچه سطح آب بهبود یافته است، کارشناسان تأکید دارند که سرمایه‌گذاری‌های جدید برای مدیریت منابع آب کانال ضروری است، چرا که رویدادهای شدید آب‌وهوایی و دیگر اختلالات اقلیمی زنجیره‌های تأمین جهانی را به چالش می‌کشند.
چرا ترامپ خواستار بازپس‌گیری کنترل کانال است؟
ترامپ، پاناما را به دریافت هزینه‌های گزاف از کشتی‌های آمریکایی برای عبور از کانال متهم کرده و مدعی است که این آبراه به‌طور “احمقانه‌ای” توسط جیمی کارتر، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، در چارچوب معاهدات توریخوس-کارتر در سال ۱۹۷۷ به پاناما واگذار شده است. او همچنین ادعا کرده که چین به‌طور مخفیانه کانال را کنترل می‌کند و احتمال استفاده از نیروی نظامی برای بازپس‌گیری آن را رد نکرده است.
ویل فریمن، پژوهشگر مؤسسه روابط خارجی، معتقد است که ترامپ با هدف ارسال پیام به رهبران منطقه برای تجدیدنظر در گسترش روابطشان با پکن، پاناما را به‌عنوان نمونه‌ای از این سیاست معرفی کرده است.
آیا چین کنترل کانال را در دست دارد؟
هیچ مدرکی مبنی بر اینکه دولت چین کنترل کانال را در اختیار دارد، وجود ندارد. با این حال، از سال ۱۹۹۷، یکی از شرکت‌های تابعه هلدینگ CK Hutchison، یک شرکت هنگ‌کنگی فعال در ترمینال‌های کانتینری، مدیریت دو بندر بالبوآ و کریستوبال را در سواحل اقیانوس آرام و اطلس بر عهده داشته است. برخی کارشناسان معتقدند این مسئله ممکن است به نفوذ بالقوه چین در این بنادر منجر شود، به‌ویژه با توجه به گسترش قوانین امنیت ملی چین به هنگ‌کنگ.
مارکو روبیو، سناتور جمهوری‌خواه سابق و وزیر خارجه دولت ترامپ، از نفوذ چین بر کانال انتقاد کرده و در جلسه تأییدیه خود در سنا هشدار داده بود که گسترش شرکت‌های چینی در منطقه می‌تواند کانال را به نقطه‌ای استراتژیک در زمان درگیری تبدیل کند و این موضوع تهدیدی مستقیم برای منافع و امنیت ملی آمریکا است.
روابط تاریخی ایالات متحده و کانال پاناما
ایالات متحده در سال ۱۹۰۳ حق ساخت کانال مصنوعی پاناما را پس از حمایت از استقلال این کشور از کلمبیا به دست آورد و این کانال در سال ۱۹۱۴ افتتاح شد. ایالات متحده تا سال ۱۹۷۷ مالکیت و مدیریت کانال را در دست داشت، اما در این سال جیمی کارتر طی معاهداتی با پاناما، موافقت کرد که کنترل کامل کانال تا سال ۱۹۹۹ به پاناما واگذار شود.
اگرچه این تصمیم بحث‌برانگیز بود و برخی از سیاستمداران آمریکایی معتقد بودند که این واگذاری نفوذ آمریکا در منطقه را کاهش می‌دهد، بسیاری از کارشناسان این معاهدات را سرآغاز روابط جدید میان ایالات متحده و آمریکای لاتین دانسته‌اند.
واکنش پاناما
خوزه رائول مولینو، رئیس‌جمهور پاناما، به اظهارات ترامپ واکنش شدید نشان داد و تأکید کرد که هیچ امکانی برای بحث درباره انتقال مالکیت کانال وجود ندارد. او همچنین هرگونه دخالت چین در عملیات کانال را رد کرد و اعلام کرد که هزینه‌های عبور برای همه کشتی‌ها به یک شیوه محاسبه می‌شود. مولینو با وجود این تنش‌ها، بر تعهد خود به همکاری بیشتر با ایالات متحده تأکید کرد و این موضع را در سخنان خود پس از مراسم تحلیف ترامپ نیز تکرار کرد.
سرنوشت مناقشه پاناما چه می شود؟
چالش بر سر کانال پاناما به احتمال زیاد به عرصه رقابت دیپلماتیک و اقتصادی میان ایالات متحده و چین تبدیل خواهد شد. از آنجا که کانال برای تجارت جهانی و منافع اقتصادی هر دو کشور اهمیت استراتژیک دارد، آمریکا تلاش می‌کند نفوذ چین را در این منطقه محدود کند. با این حال، پاناما با تأکید بر استقلال خود و رد هرگونه دخالت خارجی، موضع محکمی اتخاذ کرده است. در عین حال، هرگونه اقدام خصمانه یا تلاش یک‌جانبه آمریکا برای بازپس‌گیری کانال می‌تواند به واکنش‌های منفی بین‌المللی و منطقه‌ای منجر شود و روابط دیپلماتیک آمریکا در آمریکای لاتین را تضعیف کند.
به‌جای مواجهه مستقیم، احتمالاً ایالات متحده از ابزارهایی مانند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های منطقه، تقویت روابط تجاری و سیاسی با پاناما و کشورهای همسایه و اعمال فشار غیرمستقیم بر شرکت‌های چینی استفاده خواهد کرد. از سوی دیگر، پاناما برای حفظ موقعیت خود به‌عنوان یک مرکز تجارت منطقه‌ای، ممکن است با هر دو قدرت همکاری کند اما همچنان کنترل کانال را در دست خود نگه دارد. در نهایت، این تنش به جای تغییر مالکیت کانال، به رقابت برای تأثیرگذاری بر اقتصاد و سیاست منطقه‌ای ختم خواهد شد.
منبع: cfr
