چرا ترامپ از “پیشرفت‌های زیاد” درمورد ایران سخن گفت؟

رئیس‌جمهور آمریکا، بدون ارائه جزئیات، گفته که در برابر ایران، پیشرفت‌های زیادی حاصل شده است. این سخنان دقیقا یک روز پس از تاریخ موردنظر فرانسه برای بررسی شرایط از سرگیری گفتگو‌ها میان ایران و همه طرف‌های توافق هسته‌ای بیان شد. از این رو، ظن ارتباط با تلاش‌های فرانسه برای تنش‌زدایی میان تهران و واشنگتن را تقویت می‌کند.

به گزارش فرارو، روز سه‌شنبه، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در سخنانی غیرمنتظره، مدعی شد کشورش در رابطه با ایران، «پیشرفت‌های زیادی» به دست آورده است. ترامپ، که این اظهارات را در در جلسه اعضای کابینه خود در کاخ سفید بیان کرد، جزئیاتی درباره پیشرفت‌‎های ادعایی ارائه نکرد.

ترامپ ادعا کرد: «پیشرفت‌های زیادی (در مورد ایران) حاصل شده است. آن‌ها خواهان گفتگو هستند. خواهیم دید چه می‌شود. اما پیشرفت‌های زیادی به دست آمده است. ما می‌خواهیم به آن‌ها کمک کنیم. با آن‌ها خوب خواهیم بود.»

سخنان ترامپ، ناظران را متحیر کرد. چرا که در این اواخر، در مناسبات ایران و آمریکا هیچگونه تغییری اتفاق نیفتاده است. دو کشور، نه با هم تماس گرفتند و نه گفتگو‌هایی انجام دادند. اما، آنچه ناظران را بیش از پیش، شگفت‌زده کرد، اظهارات مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، بود. پمپئو، مدعی شد: «برای نخستین بار، ایرانیان گفته‌اند آن‌ها برای مذاکره درباره برنامه موشکی‌شان آماده هستند.» دیپلمات ارشد آمریکا با بیان اینکه این ادعا در چند روز گذشته مطرح شده است، افزود: «ما از این فرصت برای مذاکره درباره یک توافق استفاده خواهیم کرد که واقعا ایران را از دستیابی به سلاح هسته‌ای منع کند.»

ایران، ادعای پمپئو را قاطعانه رد و تاکید کرد که برنامه موشکی به هیچ وجه قابل مذاکره نیست.

این نخستین بار نیست که ترامپ ادعا می‌کند ایران دنبال گفتگو با کاخ سفید است. پیش از این هم او چندین بار مدعی شده بود که ایران دنبال گفتگو است که البته از سوی ایران تکذیب شد. اما این بار، ترامپ ادعای جدیدی مطرح کرد و مدعی حصول پیشرفت‌های زیاد در مورد ایران شد. اینکه ترامپ بر چه اساسی چنین ادعایی را مطرح کرده است، هنوز به طور واضح معلوم نیست. ناظران دلایل متفاوتی برای تبیین اظهارات ترامپ برشمردند.

برخی معتقدند که ترامپ، مذبوحانه تلاش می‌کند تحریم‌های کشورش علیه ایران را موثر و کارآمد نشان دهد. در همین رابطه، فیلیپ گوردون، مقام دولت باراک اوباما، که در مذاکرات توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، نقش داشت، به نیویورک‌تایمز گفت: «فکر می‌کنم دولت (ترامپ) مذبوحانه در پی هرگونه علامتی است که (نشان دهد) این (تحریم‌ها) کار می‌کند ولذا ایران به گفتگو تمایل دارد.»

برخی دیگر بر این باور هستند که ترامپ واقعا دنبال امضای یک توافق است، حتی اگر مثل توافق باراک اوباما باشد. مهم این است که توافق به نام ترامپ باشد. بر اساس این دیدگاه، ترامپ برنامه جامع اقدم مشترک (برجام) را «بدترین توافق تاریخ» خواند، اما امروز به نظر می‌رسد او دنبال توافقی است که شبیه برجام، اما به نام خودش باشد. هر چند که او هرگز به چنین چیزی اذعان نخواهد کرد.

به نوشته نشریه پولتیکو، جارت بلانک، مقام سابق وزارت خارجه آمریکا که بر اجرای برجام نظارت داشت، گفت: «ترامپ از توافق هسته‌ای ایران خارج شد، چون توافق باراک اوباما بود. اگر قرار باشد شما همان توافق را به ترامپ بدهید و آن را توافق ترامپ بنامید، او خوشحال خواهد شد.»

در واکنش به پیشنهاد‌های آمریکا برای مذاکره، ایران گفته است در صورت بازگشت کاخ سفید به برجام، در‌های مذاکره باز خواهد بود. در همین رابطه، محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور ایران، گفت: «اگر آمریکا برگردد و تحریم‌ها را بردارد، یک فرصت مناسب برای آنان در قالب ۱+۵ شکل می‌گیرد.»، اما فارغ از امکان بازگشت آمریکا به برجام، ظاهرا «تناقض‌گویی» مقامات آمریکا مانع از ورود ایران به مذاکرات شده است. واعظی افزود: «ما از مقامات آمریکا تاکنون سخنان متناقض زیاد شنیده‌ایم و این دولت آمریکا از بقیه بیشتر تناقض‌گویی کرده است.»

خود مقامات آمریکا معتقدند ریشه این تناقض‌گویی، در وجود دو جریان متفاوت در دولت ترامپ نهفته است. در ژوئن گذشته، جکی والکوت، نماینده آمریکا در آژانس بین المللی انرژی اتمی، از ایران درخواست کرد که به برجام پایبند بماند. این در حالی است که آمریکا اولین کسی بود که برجام را نقض کرد.

موضع والکوت نشان می‌دهد که در دولت آمریکا موضع واحدی در برابر ایران وجود ندارد. مقامات آمریکایی و ناظران به پالتیکو گفته‌اند ظاهرا در تعیین سیاست دولت ترامپ در برابر ایران دو گروه رقیب وجود دارند. هر دو گروه با ایران مخالف هستند و توافق هسته‌ای را ضعیف می‌دانند. اما یک گروه، به رهبری جان بولتون، مشاور امنیت ملی، از گروه دومی تندروتر است. گروه بولتون، مصمم هستند برجام را نابود کنند و بر تحریم‌ها علیه ایران بیفزایند. اما گروه دوم، ظاهرا مایل هستند که در عین افزایش تحریم‌ها، برجام به طور ضعیف‌شده باقی بماند. به عنوان مثال، این گروه امیدوارند که سازوکار مالی اروپا (اینستکس) موفق شود تا ایران بتواند کالا‌های غیرتحریمی بخرد.

یک مقام دیگر آمریکایی به پالتیکو گفته است تفاوت اصلی این دو گروه این است که مجموعه تحت هدایت بولتون، هیچ تمایلی به امضای هیچگونه توافقی با ایران ندارند. ولی گروه دوم معتقدند که ایران تحت فشار کافی، به مذاکره بر یک توافق بهتر و جدید تمایل خواهد داشت.

به نظر می‌رسد گروه دوم برای زنده ماندن برجام با اروپایی‌ها از نزدیک کار می‌کند و احتمالا ترامپ تحت تاثیر همین گروه، مدعی شده است که پیشرفت‌های زیادی در مسئله ایران حاصل شده است. اروپا، به رهبری فرانسه، ابتکار عمل جدیدی برای تنش‌زدایی میان ایران و امریکا طراحی کرده که بر کاهش گام به گام تنش‌ها میان تهران و واشنگتن استوار است.

چندی پیش، همزمان با اوج‌گیری تنش‌ها میان ایران و آمریکا، ایمانوئل بُن، مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهور فرانسه، دو بار به تهران سفر با مقامات بلندپایه ایران دیدار و گفتگو کرد. گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از آن است که بُن به همراه سفیر کشورش در آمریکا، فیلیپ اتیان، تلاش می‌کنند راهکار جدیدی را برای آغاز گفتگو‌های ایران و آمریکا و اروپا مطرح کنند. بر اساس این راهکار، ایران تعلیق اجرای برخی تعهدات هسته‌ای را متوقف می‌‎کند و آمریکا در ازای این کار، برخی تحریم‌ها، از جمله تحریم‌های نفتی، را کاهش می‌دهد. ایران، این راهکار را رد نکرده و به فرانسه فرصت داده است تا برای کاهش تنش‌ها اقدام کند.

در آستانه اجرای گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای، ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، نیز با همتای ایرانی‌اش، حسن روحانی، تماس گرفت و به مدت بیش از یک ساعت با او درباره مسائل مرتبط با برجام صحبت کرد. طبق روایت فرانسه، در این تماس، ماکرون و روحانی، شرایط از سرگیری گفتگو‌ها میان همه طرف‌ها تا ۱۵ ژوئیه را بررسی کردند. نکته قابل تامل، این است که اظهارات ترامپ درباره پیشرفت‌های زیاد، دقیقا یک روز پس از این تاریخ بیان شد. امری که ظن ارتباط مواضع ترامپ با تلاش‌های فرانسه را تقویت می‌کند.

در این میان، یک نکته در اظهارات موشکی پمپئو وجود دارد که ممکن است خوشبینی ترامپ درباره امکان حصول پیشرفت با ایران را تحت الشعاع قرار دهد. راهکار فرانسه، در واقع بر مهار اقدامات هسته‌ای ایران در ازای کاهش تحریم‌ها متکی است. فرانسوی‌ها در هفته‌های اخیر، به منظور متقاعد کردن ایران به پایبندی کامل به برجام، از لزوم محدود کردن برنامه موشکی ایران یا نفوذ منطقه‌ای آن سخنی نگفته‌اند. از این رو، اظهارات پمپئو درباره مذاکره درباره توان موشکی ایران، می‌تواند ابتکار عمل فرانسه را به شکست بکشاند. چرا که تنش‌زدایی با ایران را با موضوعات غیرهسته‌ای مرتبط می‌کند. خصوصا که ایران، به صراحت هرگونه مذاکره درباره برنامه موشکی خود را رد کرده است.

در روز‌های آینده، قرار است ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، با روسای جمهور ایران، آمریکا و روسیه گفتگو کند. چنین اقدامی نشان می‌دهد که راهکار فرانسه هنوز شکست نخورده و پاریس امیدوار است که در مهار تنش‌ها موفق شود. این تحرکات فرانسه نشان خواهد داد که آیا «پیشرفت‌های زیاد» ترامپ با واقعیت همخوانی دارد یا اینکه صرفا یک لفاظی بی‌اساس است.