چرا برخی کودکان «مسئولیت‌پذیر» نیستند؟
یک متخصص روانشناس کودک با بیان اینکه مسئولیت‌پذیری در کودکان نیازمند الزامات و رفتارهای صحیح والدین است، گفت: به طور کلی نباید از کودکان زیر ۱۲ سال انتظار مسئولیت‌پذیری داشت، اما نباید این نکته را نیز فراموش کرد که مسئولیت‌پذیری تحت تاثیر مشاهدات محیطی و رفتارهای والدین در کودکان شکل می‌گیرد.
مژگان ناقل با بیان اینکه زمانی می‌توان فردی را مسئولیت‌پذیر تلقی کرد که فرد هویت، اهداف و جایگاه خود را در اجتماع بشناسد تا تکالیف و مسئولیت‌های خود را بر عهده بگیرد، معتقد است: اگر کودکان تا پیش از ۱۲ سالگی مسئولیت انجام کارهای خود مانند مرتب کردن اتاق خود را بر عهده نمی‌گیرند این اتفاق طبیعی است و نباید کودک را بی‌مسئولیت دانست حال امکان دارد برخی کودکان برای انجام ندادن کارهای خود لجبازی کنند، لذا نمی‌توان به صورت کلی از مسئولیت تعریف واحدی برای کودکان داشت و تکالیفی را به صورت اجباری بر دوش آنها قرار داد، در همین راستا والدین می‌توانند با تشویق و روش‌های صحیح اصلاح رفتار، کودکانشان را در مسیر صحیح برای مسئولیت‌پذیری هدایت کنند.
ناقل با بیان اینکه مسئولیت‌پذیری نیازمند رشد اخلاق، تفکر و قواعد اجتماعی است، افزود: از کودکان کمتر از سه سال نمی‌توان انتظار مسئولیت‌پذیری داشت، به طور مثال انتظاری نمی‌رود که آنها اسباب‌بازی‌هایشان را شخصاً جمع کنند اما از سنین ۳ تا ۸ سالگی می‌توان کودکان را برای انجام کارهای روزمره مانند مسواک زدن، لباس پوشیدن و غذا خوردن تشویق کرد.
بنا بر اظهارات وی، کودکان زیر هشت سال اگر در قبال تکالیفی که انجام می‌دهند پاداش دریافت کنند آن رفتار یا تکلیف را بیشتر انجام می‌دهند چراکه اهدای جایزه برای انجام کار موجب تکرار و تقویت مسئولیت‌پذیری در آنها می‌شود. این درحالیست که حتی کودکان برای انجام تکالیف مدرسه و مرتب کردن اتاقشان نیز نیازمند انگیزه و تشویق هستند.
به گفته ناقل، والدین می‌توانند پیش از سن ۱۲ سالگی فرزندشان، عناصر مسئولیت‌پذیری را در آنها پایه‌ریزی کنند، همچنین با تشویق و تقویت اعتماد به نفس فرزندشان، فردی مسئولیت‌پذیر برای آینده تربیت کنند.
این متخصص روانشناسی کودک با اشاره به اینکه ممکن است در سن ۳ تا ۵ سالگی کودکان در برابر انجام تکالیفی مقاومت و لجبازی کنند، افزود: در این دوران کودکان قصد دارند با کنترل خود بر رفتار و بدن خودمختاری خود را اثبات کنند که اگر والدین در برابر این رفتار مقابله کنند لجبازی کودک تشدید می‌شود، این درحالیست که لجبازی در کودکان اغلب در خانواده‌های سلطه‌گر که بایدها و نبایدهای بیشتری وجود دارد مشاهده می‌شود.
ناقل با اشاره به اینکه مسئولیت‌پذیری تحت تاثیر جامعه و رفتار والدین بر کودکان اثر می‌گذارد، گفت: یکی از مهمترین ارکان مسئولیت‌پذیری “هدفمندی” است، زیرا زمانی که نوجوان برای انجام امور روزمره خود هدف مشخصی داشته باشد سعی می‌کند که مسئولیت کارهای خود را برعهده بگیرد.
وی در ادامه روش‌هایی برای تقویت مسئولیت‌پذیری در کودکان به والدین ارائه کرد و توضیح داد: مسئولیت‌پذیری مستلزم برقراری ارتباط صحیح میان والدین و کودکان است به عبارتی دیگر والدین می‌توانند با روش‌ها و رفتارهای صحیح این موضوع را در کودکان خود تقویت کنند، از سویی دیگر والدین نباید با استفاده از افعال منفی مانند “دست نزن”، “انجام نده”، “برندار” به فرزندان خود امر و نهی کنند بلکه باید با بهره‌گیری از افعال مثبت فرزندان خود را هدایت کنند، زیرا افعال منفی ناخودآگاه هیجانات منفی ایجاد می‌کند. همچنین والدین باید هنگام صحبت کردن با کودکان خود در زمینه مسئولیت‌پذیری اطلاعات کاملی به کودکانشان ارائه کنند؛ جملاتی مانند “این وسیله را از اینجا بردار و بگذار آنجا”، “اسباب‌بازی‌هایت را از روی زمین جمع کن و در سبد بریز” و … استفاده از این جملات کودک را آگاه می‌کند که باید چه کاری انجام دهد.
این روانشناس افزود: همچنین والدین می‌توانند در این مسیر از تشویق‌های صحیح مادی یا کلامی استفاده کنند.
