پیچیدگی های اهدای تخمک و جنین

برخی علت‌های ناباروری قابل درمان نیستند اما با پیشرفت‌های به دست آمده، امکان باردار شدن یک خانم از طریق تکنولوژی و فرایندهای مربوط به تولید مثل وجود دارد.

به گزارش مهر، درمان ناباروری به علت ناباروری، مدت زمان نابارور بودن، سن والدین و اولویت‌های فردی بستگی دارد. برخی علت‌های ناباروری قابل درمان نیستند اما با پیشرفت‌های به دست آمده، امکان باردار شدن یک خانم از طریق تکنولوژی و فرایندهای مربوط به تولید مثل وجود دارد و استفاده از درمان های جایگزین(اهدا) با وجود پیچیدگی هایی که دارد، رویای فرزند دارشدن زوجین را به واقعیت می رساند.

فرهاد یغمایی متخصص بیماری های عفونی و گرمسیری، با اشاره به اینکه فرآیند اهدای تخمک و جنین فرآیندی ساده نیست و روندی پیچیده دارد، گفت: این فرآیند نیازمند توجه، دقت و انتخاب آگاهانه از سوی زوج های مراجعه کننده است. به طور قاطع می توان گفت، خوشبختانه در حال حاضر برای عبور از فرآیند پیچیده دریافت اهدا، تخصص ها، دانش ها، تجهیزات و هر آنچه که مورد نیاز است فراهم بوده و حضور ما به این علت است تا دغدغه های احتمالی زوجین را در خصوص دریافت اهداء برطرف کنیم و مهم این است که زوج ها با تحقیق و بررسی دقیق بتوانند مرکز درمان ناباروری مناسب را انتخاب کنند.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا، افزود: یک مرکز درمان ناباروری اگر بتواند خدمات درمان ناباروری را چه در خصوص اهدا و یا موارد دیگر به صورت جامع ارائه کند و تجربه کافی نیز در خصوص ارائه این خدمات داشته باشد، می تواند پاسخگوی تمام مشکلات زوج های مراجعه کننده باشد.

یغمایی در خصوص حفظ محرمانگی در فرآیند درمان اهدا، گفت: علت تاکید بر این امر آن است که طرح موضوع دریافت اهدا از سوی زوجین برای خانواده و جامعه در حقیقت بیان اطلاعات خصوصی و محرمانه فرزندی است که در آینده وارد جامعه می شود و با گفتن این موضوع اختیار و کنترل مناسب بیان موضوع در زمان مناسب از طرف زوجین سلب می شود. ممکن است کودک متولد شده اطلاعات چگونگی تولد خود را زودتر از زمان مناسب بفهمد و دچار انزوا و سرخوردگی شود و یا از سوی دیگران مورد سرزنش و… ، قرار بگیرد.

مسئول کلینیک اهدا مرکز درمان ناباروری ابن سینا، تاکید کرد: با توجه به تنوع فرهنگی کشور ما، ممکن است برداشت و درک از موضوع اهدا متفاوت باشد. بنابراین باید با حفظ محرمانگی در این خصوص با احتیاط برخورد شود.

وی در اشاره به اینکه آیا جهت حفظ محرمانگی از دریافت کنندگان اهدا تعهدی گرفته می شود یا خیر، تصریح کرد: در یک مرکز درمان ناباروری همچون ابن سینا، محرمانگی به چند صورت قابلیت اجرایی دارد، آنچه که بر آن بسیار تاکید می کنیم و به آن اعتقاد داریم این است که زوجین گیرنده و دهنده اهدا نباید یکدیگر را بشناسند و یک مرز مشخصی میان آنها وجود داشته باشد. زیرا در صورت عدم وجود این حد و مرز استقلال خانواده گیرنده اهدا از بین می رود و ممکن است سبب دخالت زوجین دهنده در تربیت فرزند خانواده گیرنده شود. البته از سوی دیگر برای دهنده نیز ممکن است مشکلاتی ایجاد شود و زوجین گیرنده در صورت بروز برخی مشکلات همچون بیماری های صعب العلاج فرزندشان به خانواده دهنده مراجعه کنند.

یغمایی خاطرنشان کرد: در صورت عدم وجود محرمانگی، کاهش تعداد دهندگان اهدا رخ می دهد زیرا در حال حاضر افرادی مایل به اهدا هستند که دوست دارند به صورت ناشناس باقی بمانند. بنابراین شناخت گیرنده و دهنده اهدا، عوارض حقوقی و اجتماعی بسیار زیادی دارد. و در صورتی که این شناخت رخ دهد در بسیاری موارد قابلیت پیشگیری و درمان ندارد.

وی در تشریح اینکه چه افرادی می توانند جز اهداکنندگان باشند و مورد چه بررسی هایی قرار می گیرند، گفت: بزرگترین تعهد ما به زوج هایی که می خواهند از درمان اهدا استفاده کنند این است که دهندگان موارد اهدا را با دقت و وسواس و بررسی های زیادی انتخاب کنیم. قطعا کسانی که می خواهند اهدا کننده باشند باید با دقت بیشتری از فیلترهای بررسی سلامت عمومی و متعارف ما نسبت به گیرندگان اهدا عبور کنند و ما در این زمینه تیم تخصصی با تجربه ای داریم. به ویژه از منظر بررسی های روانشناسی و روانپزشکی نیاز است تا انگیزه های فرد اهدا کننده را بررسی کنیم و دریابیم که از لحاظ روانشناسی چه گذشته ای داشته است. علاوه بر بررسی های متعارف سلامت عمومی، جلساتی را هم با کارشناس حقوقی و اجتماعی ترتیب می دهیم. به این دلیل که هر کدام از کارشناسان بتوانند به نکته خاصی از شرح حال، شخصیت اجتماعی و خصوصیات افراد نگاه کنند چرا که اگر مشکلی در این میان مشاهده شود افراد داوطلب برای دهنده بودن اهدا از چرخه این فرآیند حذف می شوند.

یغمایی تاکید کرد: اگرچه حذف دهندگان به لحاظ کاری برای ما مطلوب نیست اما به علت تعهد بسیار بالایی که نسبت به گیرندگان خدمات اهدا داریم، بررسی های لازم را با دقت و وسواس بسیاری انجام می دهیم. برای دهندگان سن ۲۱ تا ۳۴ سال در نظر گرفته می شود و افرادی که سابقه اعتیاد، سابقه انتقال خون مکرر و رفتارهای پرخطر دارند از جمله افرادی هستند که از چرخه اهدا کنندگان کنار گذاشته می شوند.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا در تشریح قانون و چالش های قانونی درمان های جایگزین و اهدا، گفت: در کشور ما قانون اهدا جنین به زوج های نابارور در سال ۱۳۸۲ تصویب شد که قانونی متعالی و راهگشا در این خصوص است و بر اساس این قانون مصوب، مراجعه به مراکز معتبر که دارای مجوز هستند اهمیت بسیاری دارد و تقاضای دریافت جنین نیز باید به صورت مشترک از سوی زن و شوهر مطرح شود.

یغمایی افزود: زوجین پس از مراجعه به مراکز مجاز درمان ناباروری و ارائه خدمات اهدا به دادگاه معرفی می شوند. در این معرفی ذکر این نکته که زن به صورت بالقوه توانایی باروری را ندارد اما می تواند جنین را در رحم خود نگه دارد ضروری است و پس از آن دادگاه صلاحیت اخلاقی، حقوقی، سلامت جسمی – روانی، عدم اعتیاد و همچنین تابعیت آنها را بررسی می کند و در صورتی که مشکلی وجود نداشته باشد جهت انجام سایر مراحل و بررسی ها و به منظور دریافت اهدا به مرکز درمان ناباروری معرفی می شوند.

وی یادآور شد: بررسی صلاحیت زوجین نابارور برای دریافت اهدا در دادگاه خارج از نوبت انجام و رسیدگی می شود و نیازمند صرف زمان طولانی نیست.

یغمایی در خصوص بانک جنین اهدایی گفت: مرکز درمان ناباروری ابن سینا در ابتدای سال ۹۶ به این نتیجه رسید که بهترین راه جهت کاهش طول زمان درمان متقاضیان دریافت اهدا این است که در ابتدا بانکی تاسیس شود و بر اساس آنچه در این بانک وجود دارد، سرعت دهی به درمان زوج های متقاضی افزایش یابد و در پایان سال ۹۶ موفق به تاسیس این بانک شدیم.

وی افزود: این بانک شامل جنین هایی است که کیفیت جنین ها و والدین آنها به تایید متخصصین جنین شناسی زنان و نازایی و متخصصین مردان رسیده است. زوج های اهدا کننده طی فراخوانی دعوت شده اند، مشاوره های لازم و بررسی های ژنتیکی و…، مطابق قوانین بر روی آنها انجام شده و پس از کسب اطمینان از قابلیت انتقال جنین ها، آن ها را به بانک جنین هدایت کردیم و با استقبالی که صورت گرفت، ظرف مدت کوتاهی توانستیم ظرفیت این بانک را افزایش دهیم و آن را کامل تر کنیم. با کمک این بانک در مرکز درمان ناباروری ابن سینا توانستیم مدت زمان انتظار دریافت جنین اهدایی را از حدود پنج سال به میانگین ۶ ماه کاهش دهیم. در واقع بخش اعظم این ۶ ماه هم صرف تکمیل مدارک و بررسی های زوجین گیرنده می شود.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا در خصوص مدت زمان نگهداری جنین ها در بانک جنین اهدایی، گفت: تکنیک های انجماد جنین نسبت به سال ۹۰ پیشرفت قابل توجهی داشته است. به صورت میانگین جنین ها را تا ۵ سال می توان نگهداری کرد اما در حال حاضر تا بیش از ۱۰ سال هم قابلیت نگهداری را دارند.

سهیلا انصاری پور جراح و متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ ناباروری، با اشاره به اینکه برای انتخاب درمان های اهدا و به ویژه رحم جایگزین، اهدا تخمک و روش هایی همچون سقط مکرر و یا شکست مکرر لانه گزینی که درمان هایی چالشی هستند، به یک درمان تیمی نیاز داریم، گفت: باید گروهی از متخصصین با یکدیگر تصمیم بگیرند که مثلا یک زن می تواند از رحم جایگزین استفاده کند و یا خانمی می تواند کاندید ای مناسبی برای جایگزینی رحم باشد. خوشبختانه در مرکز درمان ناباروری ابن سینا این برنامه ریزی تیمی از سال ها شکل گرفته و متخصصین مختلفی همچون زنان، ژنتیک، اورولوژی، عفونی، روانپزشکی و…، به صورت تیمی بهترین درمان ها را برای بیماران و مراجعین اهدا انتخاب می کنند.

وی در خصوص شرایط مورد نیاز برای ورود به فرآیند رحم جایگزین، تشریح کرد: رحم دارای دو نقش اصلی در فرایند تولید مثل هست، یک نقش آن در پروسه لقاح و تشکیل جنین هست و وظیفه دیگر ان لانه گزینی جنین ، تکامل و حفظ ان در طول مدت بارداری و در نهایت وضع حمل است. تنها ۱۰ درصد از علل نازایی مربوط به رحم می شود و خوشبختانه رحم جایگزین هم درصد کمی از این ۱۰ درصد را شامل می شود. بنابراین سه دسته از بانوان کاندیدای رحم جایگزین می شوند: دسته اول خانم های که اصولا توانایی باردار شدن ندارند مانند افرادی که به دلائل مختلف رحم آنها برداشته شده و رحم ندارند(برای مثال سرطان رحم در مراحل اولیه و یا خونریزی های پس از بارداری ) و یا افرادی که رحم آنها در مراحل اولیه تکامل باقی مانده است، (سندرم راکی تانسکی)، دسته دوم زنانی که جنین در آنها تشکیل شده است و به خصوص جنین آنها سالم می باشد اما رحم به دلایلی برای مثال واکنش ایمنی نمی تواند آن را بپذیرد، حالتی که درصد اندکی از علل شکست لانه گزینی رو به خود اختصاص می دهد و یا دسته ای افرادی که در سه ماهه دوم بارداری بدلیل نارسایی شدید دهانه رحم یا انومالی رحم و یا میوم های بسیار متعدد، دچار سقط های متوالی می شوند و جنین خود را از دست می دهند. و نهایتا دسته سوم افرادی که بارداری در آنها به نوعی سبب آسیب جسمانی می شود و زندگی زن در معرض خطر قرار می گیرد مانند افزایش فشار شریان ریوی و یا مشکلات جدی قلبی، از جمله بیمارانی هستند که می توانند از رحم جایگزین استفاده کنند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه ابن سینا در خصوص شرایط زنانی که می توانند به عنوان صاحب رحم جهت استفاده از رحم جایگزین معرفی شوند، تصریح کرد: در صورتی که این افراد سن مناسبی داشته باشند، ترجیحا زیر ۳۵ سال باشند، یک بارداری بدون خطر را پشت سر گذاشته، زایمان طبیعی داشته و زایمان های سزارین مکرر نداشته باشند، می توانند کاندیدای مناسبی جهت رحم جایگزین باشند.

این فلوشیپ ناباروری عنوان کرد: شرایط اهدا کنندگان و دریافت کنندگان اهدا پیچیده و متعدد است و باید به جنبه های مختلفی توجه شود. از نظر یک متخصص زنان آنچه که باید دهنده تخمک دارا باشد این است که از لحاظ معیارها و فاکتورهای لازم، قدرت باروری فرد دهنده تخمک به اثبات برسد.

وی در ادامه افزود: سن، فاکتور مهم دیگری است که باید در نظر گرفته شود. درخواست تست های ذخیره تخمدان، انجام سونوگرافی و اندازه گیری فولیکول های تخمدان، شرح حال منظم بودن قاعدگی فرد و اعضا خانواده خواهر ، مادر و سابقه بارداری خود به خود در فرد دهنده و عدم نازایی در خانواده هم از جمله مواردی هستند که بررسی می شوند. نهایتا مجموع این معیارها در نظر گرفته می شود تا خانمی جهت توانایی اهداء مورد بررسی متخصص زنان قرار بگیرد. در خصوص اهدا جنین هم به همین صورت است و هم زن و هم مرد باید قدرت باروریشان ثابت شود، تست های لازم برای مردان باید انجام شود، نمونه اسپرم و کیفیت آن باید بررسی شود و شرح حال و ویزیت مردان توسط همکاران اورولوژیست انجام شود که در نهایت با مشاوره و ویزیت مجدد زوجین تصمیم گرفته می شود که خانم یا آقا کاندیدای مناسبی برای اهدا جنین هستند یا خیر.

انصاری پور با بیان اینکه اصل بر اثبات سلامت باروری و جنین اهدا کنندگان است، گفت: گروهی از افراد هستند که سابقه نازایی داشته اما صاحب فرزند شده اند و می توان با این افراد تماس گرفت تا در صورت تمایل جنین خودشان را اهدا کنند. زنانی هم هستند که نازایی در آنها به دلیل وجود فاکتور مردانه است بنابراین می توانند این زنان دهنده تخمک باشند. گروهی دیگر از افراد هم هستند که نازایی ندارند و می توانند جز دسته ای از زوجینی باشند که اهداء کننده جنین و تخمک هستند و ارجحیت در یک مرکز درمان ناباروری چون ابن سینا، استفاده از تخمک و اسپرم اهدایی از سوی زوجینی است که ناباروری نداشته و یک بارداری سالم را تجربه کرده اند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه ابن سینا در خصوص محدودیت سنی برای استفاده کنندگان اهدا، تشریح کرد: این مقوله در کشورهای مختلف بسیار متفاوت است اما در مرکز درمان ناباروری ابن سینا سن دریافت خدمات اهدا ۴۹ سال تمام است و نکته اساسی این است که اگرچه تخمدان نسبت به رحم بیشتر تحت تاثیر سن قرار می گیرد اما، مطالعات نشان می دهند که با افزایش سن میزان گیرندگی رحم نیز کاهش می یابد و از طرفی با بالا رفتن سن سلامت عمومی فرد هم تحت تاثیر قرار می گیرد و عوارض ناشی از بارداری افزایش می یابد. نکته دیگر این است که والدینی با سن بیش از ۵۰ سال ممکن است شرایط ایده آل را برای پرورش فرزند نداشته باشند.

وی افزود: قوانین اهدا به خصوص جنبه محرمانگی یا غیر محرمانگی آن در حال حاضر بسیار چالشی و دینامیک هستند و در دنیا هر روز مطالعات مختلفی در مورد جنبه های متعدد آن در حال انجام است. همچنین تغییر فرهنگ و قوانین مدنی و حقوقی بر قوانین اهدا تاثیر گذار هستند.