پیوستن ایران به سازمان شانگهای را باید به فال نیک گرفت/ تردید ندارم منافع استراتژیک چندانی از شانگهای نصیب ایران نخواهد شد

روز جمعه برابر با 26 شهریور ماه 1400، با حضور اعضای اصلی سازمان همکاری های شانگهای، بالاخره ایران نیز به عضویت دائم این سازمان درآمد و از حالت ناظر بودن خارج شد؛ اتفاق قابل تأملی که ایران سال ها در پی آن بود و برخی تصور می کنند زمینه تغییرات شگرفی در مناسبات داخلی و بین المللی کشورمان خواهد شد.

«بازتاب»؛آرش خداپرست- جمهوری اسلامی ایران در بیست و یکمین اجلاس سازمان همکاری شانگهای که با حضور رهبران ۱۲ کشور عضو و ناظر برگزار شد، با موافقت اعضا به عضویت کامل و دائم این سازمان مهم منطقه‌ای درآمد.

این اجلاس در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان آغاز شد و در حاشیه این اجلاس رهبران شرکت کننده دیدارهای دو جانبه و چندجانبه با یکدیگر برگزار کردند.

در این اجلاس با موافقت تمام اعضا، جمهوری اسلامی ایران به طور رسمی به عضویت سازمان همکاری شانگهای درآمد. جمهوری اسلامی ایران پیش از این به عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای حضور داشت و از روز (جمعه ۲۶ شهریورماه ۱۴۰۰) و در بیست ویکمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به عضویت کامل این سازمان درآمد.

سازمان همکاری شانگهای در حوزه های مختلفی نظیر امنیتی، انرژی، فرهنگی و اقتصادی فعالیت دارد. مسایل امنیتی در آسیای میانه به ویژه تروریسم، جدایی طلبی و افراطی گری عموماً دغدغه اصلی این سازمان محسوب می‌شود.

حالا و با عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای برخی کارشناسان و تحلیلگران بر این باور هستند که این اتفاق می تواند فرصت های ایده آلی را پیش روی ایران برای توسعه روابط و کسب منافع راهبردی قرار دهد.

به رغم این نظرات، یدالله کریمی پور، استاد تمام دانشگاه خوارزمی چندان به آینده این سازمان و منافع راهبردی حاصل از آن برای ایران امیدی ندارد.
کریمی پور در همین باره به «بازتاب»، گفت: سازمان شانگهای مخلوق روسیه- چین است و علت وجودی تکوین آن حل منازعه مرزی بین این دو قدرت در ۱۹۹۶ بوده است.

متخصص مسائل ژئوپلیتیک افزود: چشم انداز و آرمان روس ها نسبت به این سازمان، تبدیل سازمان شانگهای به رقیب ناتو در گستره اوراسیا است ، ولی هم اکنون از دیدگاه کارکردهای نظامی و سیاسی موفقیت چندانی به دست نیاورده است.‌

استاد دانشگاه خوارزمی تهران در ادامه تصریح کرد: این سازمان نوپا از دیدگاه ماهوی از چند چالش درونی بزرگ رنج می برد که از نظر بنده یکی از این موارد جمع دشمنان در این سازمان و دیگری یک بستر و چند رویایی بودن اعضا ی بزرگ آن است.

این استاد دانشگاه در ادامه و در توضیح نظرات خود گفت: شانگهای نقطه گردهمایی کشورهای رقیب و بلکه دشمنان دیرینه است. به طور مثال هند و پاکستان؛ دو قدرت اتمی، که دشمنان کلاسیک به شمار می روند و تا کنون ۳ بار با هم نبرد تمام عیار داشته اند، عضو دائم این سازمان هستند. همچنین چین و هند که تا کنون به دلیل اختلافات مرزی سه بار جنگیده اند، عضو دائم هستند و از سویی نیز روسیه و چین نیز گرچه هم اکنون مناسبات مطلوبی دارند، ولی دارای اختلافات و تنش های مرزی متروکه و بلکه ریشه ای هستند.

کریمی پور در نقد کارآمدی این سازمان همچنین اضافه کرد: واقعیت این است که چهار کشور قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان و قرقیزستان نیز با لابی و پشتیبانی و بلکه خواست روسیه به این سازمان پیوسته اند و در این سازمان تا حدودی پیرو سیاست های کلان روسیه هستند.

استاد دانشکده جغرافیای دانشگاه خوارزمی تهران همچنین در ادامه ضمن تأکید بر اینکه عضویت دائم ایران در این سازمان را باید به فال نیک گرفت و تهران‌ حتما پس از ۱۵ سال در صف بودن برای پیوستن به شانگهای ، خواهد کوشید که بیشترین‌بهره را ببرد. وی همچنین تصریح کرد: اهداف استراتژی ملی هند، چین، روسیه، پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی به هیچ وجه یکی نیست و از دیدگاه هر کدام دشمنان اصلی متفاوت هستند.‌ به همین دلیل نمی توان از این سازمان انتظار چندان در راهبری و هدایت یک پیمان استراتژیک بلند مدت داشت، اما به هر صورت گرچه خوب است که پیوستن ایران به سازمان‌ شانگهای را به فال نیک‌ بگیریم ولی من کمترین گمانی ندارم‌ که از سازمان همکاری شانگهای منافع راهبردی چندانی عاید ایران نخواهد شد.

وی یاد آوری کرد که به گونه ای این سازمان‌ تجلی پیش بینی ۱۱۷ سال پیش مکیندر ، دایر بر وحدت اوراسیا در قبال تمدن آنگلو- آمریکا است. وی باورمند بود که درصورت پیوند جاده ای و ریلی اوراسیا ، قدرت دریایی توان مقابله با آن را نخواهد داشت. ولی به گمانم با استراتژی جدید آمریکا و بریتانیا ، که یک جلوه کوچک‌آن را دیروز در قالب شکل گیری اوکاس (AUKUS ) پرده برداری شد، از قدرت مانور شانگهای کاسته خواهد شد.