پوشش ۸۵ درصدی خدمت مشاوره ژنتیک در کشور / ۱۹۰۰۰ مدرسه مروج سلامت در کشور

مدیر کل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، گفت: پروژه شماره ۱۰ طرح تحول سلامت در حوزه بهداشت به جمعیت، سلامت باروری و فرزندآوری پرداخته است.

به گزارش ایسنا، دکتر محمداسماعیل مطلق در تشریح اجرایی‌سازی سیاست‌های کلی جمعیت ذیل پروژه شماره ۱۰ طرح تحول سلامت در حوزه بهداشت گفت: این سیاست‌ها که تحت عنوان جمعیت، سلامت باروری و فرزندآوری است، شامل سلامت نوزادان، سلامت کودکان، سلامت نوجوانان، سلامت جوانان، سلامت مادران، سلامت میانسالان، سلامت سالمندان و ژنتیک اجتماعی است.

مدیر کل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت درخصوص سلامت نوزادان که بند ۶ از سیاست‌های کلی جمعیت است، گفت: این برنامه شامل برنامه مراقبت از نوزادان پر خطر در منزل، اجرای برنامه مراقبت تکاملی یگانه نوزاد، تاسیس بانک شیر مادرو استقرار سامانه ثبت تولد، مرگ و بستری است.

وی درخصوص برنامه مراقبت از نوزادان پر خطر در منزل گفت: این برنامه مجموعه‌ای از فرآیندهای مراقبت نوزاد پرخطر است که پس از ترخیص در محل سکونت نوزاد با هدف شناسایی خطرات، ارجاع و درمان به موقع آنها انجام می‌شود. براساس مستندات موجود و مطالعات انجام شده، اجرای این برنامه سبب کاهش مرگ و میر قابل توجه در نوزادان پرخطر خواهد بود. در مرحله اولیه این برنامه در سه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، تبریز و گیلان در حال اجرا است. پس از پایان این مرحله برنامه به سراسر کشور گسترش خواهد یافت.

وی درمورد اجرای برنامه مراقبت تکاملی یگانه نوزاد خاطرنشان کرد: برای نوزاد نارس، برنامه بستری در بخش‌های مراقبت ویژه با هدف پیشگیری از عوارض تکاملی و عصبی نوزادان پر خطر در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی منتخب اجرا می‌شود. این برنامه در حال حاضر در ۳۱ درصد بخش‌های مربوطه اجرا می‌شود و در حال گسترش به ۵۰ درصد بیمارستان‌های کشور است.

مدیر کل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت تاسیس بانک شیر مادر را راهی در جهت گردآوری، فرآوری، آماده‌سازی و ایمن‌سازی شیر مادر اهدایی قلمداد کرد و گفت: مرکز مراقبت تغذیه وریدی نوزادان با وظیفه آماده سازی بسته های غذایی وریدی ویژه نوزادان بیماری ایجاد شده است که قادر به تغذیه از راه خوراکی نیستند. این فعالیت در ابتدا در بیمارستان الزهرا تبریز آغاز شده و در حال توسعه و گسترش در دانشگاه‌های مشهد و اصفهان است.

مطلق گفت: استقرار سامانه ثبت تولد، مرگ و بستری نوزادان در همه دانشگاه های کشور با پوشش ۹۰ تا ۱۰۰ درصدی برای رصد وضعیت مراقبت‌های نوزاد از بدو تولد تا ترخیص بوده و در صورت مرگ با شناسایی علل، راه را برای مداخله‌های لازم هموار می‌کند.

وی، برنامه سلامت کودکان که بندهای ۱، ۳ و ۴ از سیاست‌های کلی جمعیت است را به صورت اجرای فازهای ۱ و ۲ پروژه پیشگیری از حوادث کودکان، راه‌اندازی مراکز جامع تکامل کودک، مرحله آزمایشی برنامه رشد و تکامل همه جانبه دوران ابتدای کودکی و شروع تغذیه با شیر مادر در ساعت اول پس از تولد، معرفی کرد و گفت: در راستای اجرای فازهای ۱ و ۲ پروژه پیشگیری از حوادث کودکان، این برنامه در مرحله اول در دانشگاه‌های بیرجند، گناباد، کرمانشاه، جیرفت، بندرعباس، خرم آباد و شهید بهشتی با بررسی وضعیت مصدومیت‌های شایع در ۷ منطقه (۷ شهرستان از ۷ دانشگاه) کشور از نظر شاخص‌های مرتبط با ارتباطات (باورها و کنش های فرهنگی و اجتماعی) پرداخته شد.

وی افزود: در مرحله دوم پروژه پیشگیری از حوادث در کودکان، سوختگی در دانشگاه بیرجند، سقوط در گناباد و مسمومیت در کرمانشاه اجرا شد.

مطلق در خصوص راه‌اندازی مراکز جامع تکامل کودک گفت: در دانشگاه‌های شهید بهشتی، اصفهان، شیراز، مشهد، تبریز، همدان، خوزستان در راستای ۶ بخش ارتقای تکامل، غربالگری، تشخیص اختلال تکاملی، مدیریت اختلال تکاملی، توانبخشی کودکان طراحی شده و در حال اجراست.

مدیر کل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت ادامه داد: این مراکز، ساختاری جامع دارند که با بهره‌گیری از امکانات موجود، خدمات تکاملی بین رشته‌ای از حوزه فوق تخصصی اعصاب و فوق تخصصی روانپزشکی کودکان گرفته تا روانشناسی، گفتار درمانی، شنوایی سنجی و کاردرمانی را ارائه می‌دهد.

وی با بیان اینکه مرحله آزمایشی برنامه رشد و تکامل همه جانبه دوران ابتدای کودکی در دانشگاه های قزوین، کردستان، لرستان، بیرجند، اردبیل و هرمزگان اجرا می‌شود، تصریح کرد: فاز اول پایلوت کشوری که امکان سنجی و بستر سازی برای مداخلات اساسی است، از حدود ۱.۵ سال قبل شروع تاکنون در شهرستان تاکستان و از دانشگاه علوم پزشکی قزوین آغاز شده و ادامه دارد که با اجرای این برنامه اساسی‌ترین گام‌ها در راستای ارتقای کیفیت جمعیت از آغازین روزهای زندگی برداشته خواهد شد.

مطلق با اشاره به اینکه شروع تغذیه با شیر مادر در ساعت اول پس از تولد و هم آغوشی مادر و نوزاد از اولین دقایق تولد از مهم‌ترین اقدامات برای تغذیه انحصاری با شیر مادر است، گفت: در این راستا ابتدا بیمارستان شهید اکبرآبادی به عنوان مرکز کشوری آموزش انتخاب و تجهیز شد و با برگزاری ۱۳ کارگاه کشوری، بیش از ۴۰۰ نفر از کارکنان دخیل در زایمان و شیر مادر متشکل از تیم ۷ نفره (متخصص بیهوشی، متخصص زنان، متخصص کودکان، مدیر گروه سلامت خانواده، کارشناس شیر مادر حوزه درمان، کارشناس شیر مادر حوزه بهداشت و کارشناس شیر مادر بیمارستان منتخب از هر دانشگاه) آموزش‌های لازم را دریافت کردند.

وی افزود: اقدام در جهت شروع تغذیه با شیر مادر در ساعت اول تولد یکی از مداخلاتی است که سبب ارتقای شاخص تغذیه انحصاری با شیر مادر از ۵۳.۱ درصد در سال ۱۳۸۹ به ۵۷.۱ درصد در سال ۱۳۹۴ شده است.

مدیر کل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت با بیان اینکه برنامه سلامت نوجوانان که بندهای ۱، ۴ و ۵ از سیاست‌های کلی جمعیت است، با برنامه‌هایی همچون برنامه مدارس مروج سلامت و آموزش و مشاوره بلوغ و سلامت باروری به دانش آموزان دختر و پسر سن بلوغ همراه است، افزود: برنامه مدارس مروج سلامت (HPS) پیش از سال ۱۳۹۲ به صورت آزمایشی در کشور با هدف ارتقای کیفیت مدارس کشور و همگامی آموزش با ابعاد مختلف سلامت (جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی) آغاز شد.

وی گفت: با اجرایی‌سازی سیاست‌های کلی جمعیت و طرح تحول سلامت، سرعت تبدیل مدارس موجود به مدارس مروج سلامت به طور چشمگیری (و به میزان ۱۰۰درصد) افزایش یافت. هم اکنون بیش از ۱۹۰۰۰ مدرسه در کشور به عنوان مدرسه مروج سلامت پذیرفته شده‌اند. همزمان با آغاز پروژه مدارس مروج سلامت، پایش و ارزشیابی آنها نیز در دستور کار قرار گرفت.

مطلق در خصوص برنامه سلامت جوانان که بندهای ۱، ۲ و ۶ از سیاست های کلی جمعیت را تشکیل می دهد، گفت: آگاه سازی جوانان از فواید ازدواج سالم و آسان با استفاده از ظرفیت های محیطی و همکاری نزدیک حوزه های علمیه و دانشگاه های علوم پزشکی برای ارتقای دانش، نگرش و عملکرد ایشان در تشکیل خانواده سالم و تحقق رویکرد سلامت همه جانبه و انسان سالم در حوزه سلامت جوانان انجام شد.

وی ادامه داد: ۷۰۰ هزار دانشجو در پویش ها و سمینارهای منطقه ای ترویج ازدواج سالم در سراسر کشور آموزش های لازم را دریافت نمودند. میانگین ارتقای آگاهی گروه هدف از ۶۵ درصد پیش از دریافت آموزش‌ها به بیش از ۹۰ درصد پس از آموزش‌ها ارتقا یافت. همچنین یک میلیون جوان در خصوص معیارهای همسر گزینی مناسب بر مبنای سلامت آموزش دیدند.

مدیر کل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت در باب بندهای ۱، ۲، ۳، ۴ و ۶ از سیاست‌های کلی جمعیت که به باروری سالم و جمعیت اشاره دارد، گفت: ارتقای رضایتمندی زوجین از زندگی زناشویی با توجه به اهمیت قابل توجه در پایداری خانواده به عنوان یک اولویت مدنظر قرار گرفته است.

وی ادامه داد: در این راستا بسته تامین خدمات سلامت زناشویی برای زوجین تا ۵ سال پس از ازدواج (مداخله و ارجاع) در راستای ارتقای رضایتمندی زوجین از زندگی زناشویی بسته خدمات مورد نیاز در سطح اول تدوین شده است و ۶۰ مربی منطقه‌ای برای آموزش ۱۰۰۰ ارائه دهنده خدمت تربیت شده است که براساس برنامه زمانبندی ابلاغی مقام محترم وزارت و نیز کارگروه ملی کنترل و کاهش طلاق این خدمت تا پایان سال جاری در کشور استقرار خواهد یافت.

مطلق با بیان اینکه مشاوره فرزندآوری از جمله اقداماتی است که در راستای اجرایی‌سازی سیاست‌های کلی جمعیت از سال ۱۳۹۳ در سیستم ارائه خدمت ادغام شده است، تصریح کرد: در این برنامه به زوجین بدون فرزند، زوجین تک فرزند و زوجینی که تعداد فرزندان آن‌ها در حال حاضر از تعداد دلخواه فرزندان آنها کمتر است، خدمت مشاوره فرزندآوری ارائه می‌شود که تا پایان سال ۱۳۹۵ حدود ۶۰ درصد از جمعیت گروه هدف این برنامه را تحت پوشش خود قرار داده است.

وی گفت: شناسایی زودرس زوجین با احتمال ناباروری با توجه به اهمیت تشخیص زودرس اختلالات ناباروری در ارجاع و درمان به هنگام این مشکلات، برنامه شناسایی زودرس زوجین در معرض احتمال ناباروری در سامانه سیب ادغام و بسته ارایه خدمات باروری سالم، تشخیص و شناسایی احتمال ناباروری را در زوجینی که پس از گذشت دو سال از ازدواج تاکنون فرزندی نداشته‌اند را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

مطلق در خصوص پیشگیری از ناباروری‌های اکتسابی نیز اظهار داشت: با توجه به شیوع ۲۰ درصدی ناباروری و قابل پیشگیری بودن برخی ناباروری‌ها، براساس اولویت های آموزشی و مداخله ای، چهار بسته آموزشی شیوه زندگی و ناباروری، سن و ناباروری، اندومتریوز و ناباروری و تخمدان پلی کیستیک تدوین و در اختیار گروه های هدف قرار گرفت و در این راستا بالغ بر ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار زوج واجد شرایط باروری تا پایان سال ۱۳۹۵ آموزش های مرتبط را دریافت کرده‌اند.

مدیر کل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت با بیان اینکه باید از تک فرزندی پرهیز کرد، گفت: با توجه به شیوع ۱۹ درصدی خانوارهای دارای یک فرزند، آموزش زوجین درباره پیامدها و عواقب تک فرزندی با هدف تشویق زوجین به پرهیز از تک فرزندی از سال ۱۳۹۴ آغاز شد. در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ بالغ بر یک میلیون زوج از آموزش‌های لازم بهره‌مند شده‌اند. این شاخص معادل حدود ۳۰درصد خانوارهای واجد شرایط است.

مطلق در خصوص بندهای ۲ و ۶ از سیاست‌های کلی جمعیت که به سلامت مادران می پردازد، گفت: کاهش شاخص مرگ مادران در راستای تحقق اهداف و تعهدات ملی و سیاست‌های کلی جمعیت و سلامت است که براساس گزارش نظام کشوری مراقبت مرگ مادری و با هدف کاهش مرگ و میر ناشی از عوارض بارداری و زایمان و جلوگیری از مرگ‌های مشابه، شاخص سال ۱۳۹۵ را معادل ۱۸.۱ مرگ در هر ۱۰۰ هزار تولد زنده گزارش کرده‌اند که تداوم روند رو به بهبود سال‌های گذشته را نشان می‌دهد.

وی، در خصوص افزایش زایمان طبیعی و کاهش سزارین انتخابی گفت: به منظور توانمندسازی مادران و آماده شدن برای زایمان ایمن، برگزاری کلاس‌های آمادگی برای زایمان از سال ۹۳ در حوزه بهداشت در راستای ترویج زایمان طبیعی و کاهش سزارین آغاز شد و بیش از ۷۰ درصد مادران در این کلاس‌های زایمان شرکت طبیعی داشته اند. درواقع سزارین از ۵۱.۳ درصد در سال ۹۳ به ۴۹.۸ درصد در سال ۹۴ کاهش یافته است.

مطلق گفت: اجرای برنامه پیشگیری از انتقال HIV از مادر به نوزاد (PMTCT) به منظور کاهش انتقال ویروس و بیماری ایدز، پیشگیری از بارداری‌های پرخطر و کاهش عوارض ناشی از بارداری و زایمان در مادر و نوزاد است که این برنامه از سال ۱۳۹۳ در ۱۶ دانشگاه آغاز شده و از سال جاری در تمامی دانشگاه‌ها اجرا می‌شود. در قالب این برنامه ۶۵ مادر HIV مثبت پیدا شده که تنها در یک مورد نوزاد مثبت شده است.

وی با بیان اینکه راه اندازی سامانه کشوری ثبت اطلاعات مادر و نوزاد در راستای کاهش عوارض شدید بارداری و زایمان و دسترسی آنلاین به اطلاعات مادر و نوزاد در هنگام زایمان است، گفت: از سال ۱۳۸۷ این سامانه طراحی و در تمامی دانشگاه ها اجرا می‌شود. با توجه به پوشش حداقل ۹۵ درصدی این سامانه، دقت و کاربردی بودن آن، سازمان ثبت احوال نیز در حال تامین مقدمات برقراری ارتباط بین این سامانه و سیستم ثبتی ثبت احوال است.

مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت در خصوص سلامت میانسالان که بند شش از سیاست‌های کلی جمعیت را در بردارد، خاطرنشان کرد: در راستای ارائه خدمات سلامت به میانسالان در گروه سنی زنان و مردان ۵۹-۳۰ سال با توجه شاخص‌های سلامت و مرگ زود هنگام در گروه سنی مذکور، بسته ارائه خدمات سلامت میانسالان که دربردارنده اولویت‌های خدمات سلامت برای این گروه بوده است، تهیه و با ادغام در بسته خدمات بهداشت عمومی، ارائه خدمت آن برای گروه تحت پوشش آغاز شد که پوشش این خدمت از میزان حدود ۱۲ درصد در سال ۱۳۹۳ به حدود ۵۰ درصد در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است. (از ۳ میلیون نفر به ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر)

مطلق با بیان اینکه بند هفت سیاست‌های کلی جمعیت به سلامت سالمندان تعلق دارد، گفت: ادغام سلامت سالمندان در طرح تحول سلامت در راستای حفظ و ارتقای سلامت سالمندان و تامین خدمات سلامت برای آنها، خدمات سلامت عمومی مورد نیاز در سطح اول در سطح شبکه‌های بهداشتی و درمانی برای این گروه سنی تامین شد و همچنین با توجه به وجود بستر پزشک خانواده در دو استان فارس و مازندران، خدمات مربوطه در این دو استان نیز در مجموعه خدمات پزشک خانواده ادغام شد.

وی درخصوص ادغام سلامت سالمندان در نظام نرم افزاری سلامت (سیب) گفت: با توجه به فراگیری نظام ثبت الکترونیکی بر پایه اینترنت در نظام سلامت و در راستای حفظ و ارتقای سلامت سالمندان، همگام با توانمندسازی مجموعه ارائه دهندگان خدمت، خدمات سلامت گروه هدف مربوطه در این سیستم نرم افزاری (سامانه سیب) ادغام شد.

مدیر کل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت با اشاره به بندهای ۱ و ۶ از سیاست‌های کلی جمعیت که به ژنتیک اجتماعی پرداخته است، گفت: در این راستا برنامه‌های گسترش پوشش برنامه‌های پیشگیری و کنترل و توسعه زیر ساخت‌های برنامه ژنتیک اجتماعی را اجرایی کرده‌ایم.

وی در خصوص گسترش پوشش برنامه‌های پیشگیری و کنترل گفت: ۱۵ گروه از بیماری‌های ژنتیکی مهم از طریق خدمات شناسایی (غربالگری)، مشاوره، تشخیص و مراقبت ژنتیک دریافت می‌کنند، این بیماری‌ها شامل بیماری‌های متابولیک ارثی، ناهنجاری‌های مادرزادی و سندرم داون، تالاسمی ماژور، هموفیلی، نقص لوله عصبی، ناشنوایی ارثی، بیماری‌های عروق کرونر فامیلی، سرطان برست و کولون ارثی است.

مطلق ادامه داد: در این برنامه خدمات در قالب بسته‌هایی به گروه‌های سنی کودکان، نوجوانان، جوانان، میانسالان، باروری سالم و مادران ارائه می‌شود که به صورت فراگیر در دسترس جمعیت هدف شهری و روستایی کشور قرا گرفته است.

بنابر اعلام وب‌دا، وی گفت: همچنین غربالگری در زمان ازدواج بیماری تالاسمی، به تمامی بیماری های ژنتیک قابل غربالگری در زمان ازدواج مانند هموفیلی، دوشن، تالاسمی ماژور، بیماری های متابولیک ارثی، ناشنوایی و نابینایی ارثی و غیره گسترش یافته و اجرایی شده است که با انجام اقدامات فوق میزان بروز بیماری های ارثی ژنتیکی و ناهنجاری های بدو تولد در کشور در حال حاضر به ۴۴ در ۱۰۰۰ تولد زنده و میزان بروز تالاسمی به ۱ در ۱۰۰۰۰ تولد زنده کاهش یافته است.

مطلق در مورد توسعه زیر ساخت‌های برنامه ژنتیک اجتماعی گفت: در نظام سلامت با توسعه کمی و کیفی خدمات و از طریق ارتقای پوشش آموزش پزشکان مشاور ژنتیک، مشاوره ژنتیک به تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی ادغام شده و در نتیجه به فراهم شدن خدمت مشاور ژنتیک برای تمام جمعیت کشور در قالب شبکه‌های بهداشتی انجامیده است.

وی ادامه داد: همچنین بومی‌سازی خدمات تشخیص ژنتیک بیماری‌های ارثی ژنتیکی هدف در کشور (شامل تکنولوژی سلولی و مولکولی) بیماری‌های متابولیک ارثی، ناشنوایی ارثی، نقص ایمنی، ناهنجاری‌های مادرزادی نیز صورت گرفته است. با این اقدامات پوشش خدمت مشاوره ژنتیک در کشور در حال حاضر ۸۵ درصد است.