پوتین و علی اف در تهران/ سه کشور به دنبال چه اهدافی هستند؟

عفیفه عابدی کارشناس مرکز تحقیقات استراتژیک در حوزه روسیه به ابعاد نشست ساجانبه تهران پرداخته است.
نشست سه جانبه رؤسای دولت تهران، مسکو و باکو امروز با حضور پوتین و علی اف در تهران برگزار می شود.

نشست سه جانبه تهران، دومین نشست سه جانبه ای است که سه رییس جمهور را در کنار هم قرار می دهد تا هرکدام از طرف‌ها ضمن تاکید بر موضوعات مشترک، اهداف ویژه‌ خود را دنبال کنند. جمهوری اسلامی ایران همواره بر سیاست رابطه دوستانه و سودمند با همسایگان خود تاکید کرده و با توجه به عدم اجرای مناسب برجام توسط کشورهای غربی، تهران تلاش می‌کند در چارچوب شرایط به دست آمده، برنامه‌های کلان اقتصادی خود را با تاکید بر محور همسایگان تعریف کند. در این راستا، مجموعه ای از نگرانی ها و منافع مشترک باعث شده است سه کشور در کنار هم قرار گرفته و برای حل مسائل پیش روی خود به گفت و گو بنشینند.

در نشست تهران چه مسائلی مورد بحث و گفت و گو خواهد بود؟ چه راه حل هایی برای منازعات منطقه ای در پیش گرفته خواهد شد؟
نامه نیوز در این باره با عفیفه عابدی کارشناس مرکز تحقیقات استراتژیک در حوزه روسیه گفت و گویی کرده است که از نظر می گذرانید.

دلیل شکل گیری این نشست به شکل سه جانبه چیست و چرا به این شکل دنبال می شود؟ در نشست قبلی باکو چه نتایجی بدست آمده بود؟

ابتکار نشست سه جانبه رؤسای ایران-روسیه و جمهوری آذربایجان، از طرف دولت باکو بود. بر این اساس اولین نشست نیز به دعوت رئیس جمهوری آذربایجان میان روسای جمهور ایران-روسیه و مسکو در باکو برگزار شد. این ابتکار به دلایل گوناگونی از سوی هر سه کشور با استقبال زیادی مواجه شد. اول اینکه هر دو کشور ایران و روسیه علاقمند به بهبود و گسترش روابط با جمهوری آذربایجان بودند و از سوی دیگر از سال ۲۰۱۵ قدم در راه گسترش مناسبات دوجانبه نهاده بودند و این ابتکار را در راستای تعمیق روابط دوجانبه نیز می دیدند. ضمن اینکه جمهوری آذربایجان همواره به دلیل رابطه گسترده با غرب موجب نگرانی تهران و مسکو بود و ایران و روسیه از ایجاد رابطه متوازن با این کشور در جهت کاهش وزن رابطه باکو و غرب منافع سیاسی و اقتصادی خود را جستجو می کردند. جمهوری آذربایجان هم به دلایل سیاسی و اقتصادی این طرح را ارائه کرد. زمانی که باکو از روسای ایران و روسیه دعوت کرد که برای طرحی نو در همکاری ترانزیتی میان سه کشور به جمهوری آذربایجان سفر کنند، روابط باکو و غرب نیز در شرایط خوبی قرار نداشت و جمهوری آذربایجان به دلایل گوناگون از سوی دولت وقت آمریکا تحت فشار بود، موضوع قره باغ هم به دلیل جنگ آوریل بار دیگر مورد توجه قرار گرفته بود. در همین حال هر سه کشور به اهمیت ایجاد یک شبکه ترانزیتی از شمال به جنوب واقف هستند. در نشست باکو نیز ضمن اینکه توافقات مهمی در این زمینه انجام شد، سه کشور ابراز علاقه کردند برای گسترش این ابتکار از سه جانبه به چندجانبه تلاش کنند. اما در مجموع این کریدور که شمال-جنوب نام دارد، صرفا اقتصادی نیست.

در نشست تهران چه مسائلی مطرح خواهد شد؟ موضوعات دو جانبه هم موضوع بحث است؟

نشست تهران، دومین نشست مشترک رؤسای جمهور سه کشور است و حتما روند عملیاتی سازی توافق نشست باکو و مهیا نمودن زیرساخت های لازم مورد بررسی قرار می گیرد. احتمالا طرح ها و ابتکارهای جدید هم برای تقویت این گروه مورد بحث قرار خواهد گرفت. اما در عین حال هر کدام از طرف‌ها اهداف خاصی را در نشست سه جانبه تهران دنبال می کنند. برای ایران حضور دوباره رئیس جمهور روسیه در تهران در دومین سال پیاپی مهم ارزیابی می شود. بین تهران و مسکو موضوع همکاری دوجانبه و همکاری منطقه ای در خاورمیانه اهمیت زیادی دارد. در آستانه نشست دیگر درباره بحران سوریه در آستانه قزاقستان، حتما روسای دو کشور بار دیگر همکاری تهران و مسکو در بحران سوریه و چشم انداز سوریه پس از داعش را بیشتر مورد توجه قرار می دهند. موضوع برجام و مقابله با کارشکنی آمریکا در این باره هم بحث مهم دیگری بین دو کشور است. از سوی دیگر تهران و باکو نیز به تداوم روند تنش زدایی که با روی کار آمدن روحانی بین دو کشور شکل گرفته علاقمند هستند. طی نشست باکو نیز 6 سند همکاری در زمینه‌های اجرای طرح دالان حمل و نقل شمال-جنوب، همکاری در حوزه گردشگری، تفاهم‌نامه میان بانک‌های مرکزی دو کشور و سایر موضوعات اقتصادی به امضا رسید و حتما اسناد جدید برای گسترش روابط مورد توافق قرار می گیرد.

آیا این نشست ابتکاری برای حل منازعات منطقه از جمله مناقشه قره باغ دارد؟

پس از دور دیگری از جنگ قره باغ در آوریل ۲۰۱۶ بین روسای جمهوری آذربایجان و ارمنستان چند دور دیدار به ابتکار روسیه برگزار شد. روسیه برای مدیریت مناقشه بین ایروان و باکو گوی سبقت را از سازمان همکاری و امنیت اروپا ربوده و تقریبا به دلیل روابط سیاسی-نظامی و اقتصادی گسترده با هر دو طرف از قدرت بیشتری برای حل و فصل مناقشه دارد. برخی منابع از وجود طرحی روسی برای حل و فصل مناقشه هم خبر می دهند. اما ارزیابی ناظران بیشتر مبتنی بر این نکته است که روسیه فعلا از مدیریت مناقشه بهره برداری می کند بنابراین حل و فصل کامل مناقشه تاریخی قره باغ مد نظر نیست. ضمن اینکه روسیه تا موقع اضطرار قایل به وارد کردن بازیگر دیگر به مسایلی که به تنهایی می تواند حل کند نیست. اما قطعا ایران علاقمند است که از این ابتکار سه جانبه برای افزایش نقش منطقه ای خود در قفقاز جنوبی استفاده کند. از سوی دیگر هم جمهوری آذربایجان به دنبال روابط گرم با تهران و مسکو، به دنبال منزوی ساختن ارمنستان است. در شرایطی که ایران و روسیه روابط خوبی با ارمنستان دارند، ارتباط با آنها از نظر باکو، مانع از حمایت بیشتر تهران و مسکو از ایروان شده و مانع تقویت جناح ارامنه در منطقه می شود.
اما از گروه سه جانبه تهران-مسکو و باکو می توان برای حل برخی اختلافات منطقه ای دیگر از جمله تدوین رژیم حقوقی دریای خزر و جلوگیری از نظامی شدن این منطقه استفاده نمود.