پنت هاوس همان کاخ پادشاهان است؛ تازه چشم‌انداز پانورامایی نیز به آن افزوده‌شده

پنت هاوس، هم مثل کاخ پادشاهان است، ثروتمندان را از مردم عادی کاملاً جدا می‌کند و نگاه از آن بالا به شهر همان حسِ عظمت و شوکت را به پنت هاوس نشینان منتقل می‌کند. همچنین مردم عادی می‌توانند از فاصله‌ای دور به آن اشاره کنند و آن را به یکدیگر نشان دهند.

گروه اجتماعی بازتاب: مکان، همواره یکی از نمادهای عینی بیان منزلت اجتماعی افراد بوده است. به همین دلیل، نظیر برخی از شهرهای جهان، در شهرهای تاریخی ایران، کاخ پادشاهان عموماً در بالاترین نقطه شهر ساخته می‌شد. بدون شک علاوه بر ملاحظات امنیتی، در این خصوص پیوند بین منزلت (مقام پادشاهی) و مکان نیز دخیل بوده است. پادشاهان با نگاه به مردم از آن بالا (ارتفاعات) و با کوچک دیدن زیردستان، بیشتر عظمت و شوکت خود را احساس می‌کردند. در طرف دیگر ماجرا یعنی مردم نیز چنین حسی شکل می‌گرفت. کاخ پادشاه از همه جای شهر هویدا بود و افراد برای دیدن آن (مانند زمانی که خداوند را طرف صحبت خود قرار می‌دهند) باید به بالای سرشان نگاه می‌کردند. جالب است که در برخی از بناهای تاریخی، دروازه‌های کاخ‌ها به شکلی ساخته‌شده‌اند که همین مردم به هنگام ورود به کاخ به‌ناچار تعظیم می‌کنند تا سرشان به بالای چارچوب در برخورد نکند. چون وقتی نزدیک پادشاه هستید باز این اوست که باید از بالا به شما نگاه کند. یکی از آموزه‌های پیامبران و مصلحان اجتماعی نیز تضعیف نگاه سلسله‌مراتبی به مکان بود، به‌طوری‌که وقتی مردم بخواهند به آن‌ها نگاه می‌کنند فقط سرشان را به چپ یا راست بچرخانند و نه به آسمان که فقط خداوند شایسته آن است.

اشاره به زندگی پادشاهان به معنای آن نیست که در زندگی روزمره امروزی پیوند بین منزلت و مکان، دیگر موضوعیت ندارد. در زندگی روزمره ایرانی (و البته کم‌وبیش در همه جای جهان) مکان افراد بر اساس معیارها یا شاخص‌های منزلت نظیر سن، جنس، ثروت، تحصیلات، تخصص و اقتدار ناشی از همه عوامل یادشده، مشخص می‌شود. معمولاً در خانواده‌های سنتی، اینکه پدربزرگ، مادربزرگ، پدر، مادر، یا فرزند باشید مکانتان در خانه، مکانتان در کنار سفره یا میز ناهارخوری، مکان نشستنتان در پذیرایی، فرق می‌کند. در ادارات هم‌چنین پدیده‌ای عموماً به چشم می‌خورد. بر اساس سلسله‌مراتب اداری، مکان نشستن افراد در جلسات و حتی بزرگی یا کوچکی صندلی‌ها فرق می‌کند. به همین دلیل است که معمولاً پنت هاوس های اداری یعنی طبقات آخرِ نزدیک به آسمان نصیب مدیران انقلابی می‌شود! در سال‌های اولیه انقلاب، در برخی از ادارات دولتی میز مدیرکل به طبقه همکف منتقل شد تا مردم برای ملاقات با او ناچار نباشند به آسمان، یعنی طبقه آخر بروند بلکه با نگاه به چپ یا راست بتوانند به‌راحتی او را بیابند.

در زندگی شهری امروز، ثروتمندان به نمادها یا مصداق‌های عینی منزلت نیاز دارند تا نشان دهند که عضو طبقه بالای اجتماعی جامعه خود هستند. وقتی‌که هنوز زمین در شهر تبدیل به کالایی کمیاب نشده بود این هدف به‌خوبی در خانه‌های درندشت برآورده می‌شد. خانه‌هایی با متراژهای وسیع در قلب پهنه تاریخی تهران یا در شهرهایی نظیر کاشان یا شیراز هنوز موجود است. خانه‌هایی که متعلق به اشراف و متمولان زمانه خود بودند و تبدیل به موضوع گفتگوهای روزمره ساکنین معمولی شهر می‌شدند. ولی با افزایش تراکم شهرها و تبدیل زمین به کالایی کمیاب، این بار پنت هاوس شاخص یا نمادی مهم در بازنمایی منزلت می‌شود. پنت هاوس همان کارکردی را داشت که در شهرهای تاریخی کاخ‌های پادشاهان داشتند با این تفاوت که این بار مفاهیم جدیدتری مانند «دید یا ویو و چشم‌انداز پانورامایی» نیز به آن افزوده‌شده بود. نگاه از آن بالا به شهر همان حسِ عظمت و شوکت را به پنت هاوس نشینان منتقل می‌کند. پنت هاوس، ثروتمندان را از مردم عادی کاملاً جدا می‌کند. مردم عادی می‌توانند از فاصله‌ای دور به پنت هاوس اشاره کنند و آن را و آن‌ها را به یکدیگر نشان دهند. حتی در برج‌هایی که به نظر می‌رسد افرادی با درآمد کم‌وبیش مشابه ساکن‌اند پنت هاوس نشین قابل‌تمایز می‌شود چون در طبقه‌ای اختصاصی زندگی می‌کند. اساساً خود پنت هاوس، تبدیل به نماد منزلت در شهرهایی می‌شود که ثروت مهم‌ترین شاخص منزلت اجتماعی است.

در طول دهه‌های اخیر، در برخی از کشورها تلاش‌ها شد تا در زندگی روزمره نگاه سلسله‌مراتبی به مکان کم‌رنگ شود. والدین تلاش کردند تا به فرزندانشان چشم‌غره نروند تا از مبل مشخصی بلند شوند و جایشان را به فرد دیگری بدهند که ازنظر آنان منزلت بالاتری دارد. در ماشین تلاش کردند تا تعریف صندلی‌ها (جلو-عقب) بر اساس منزلت را کم‌رنگ کنند، در نشست‌های عمومی تلاش کردند تا اولاً فقط صندلی‌های ردیف نخست دارای وسایل پذیرایی نباشد و دوما هر کس هرجایی که دوست دارد بنشیند. بااین‌وجود تلقی سلسله‌مراتبی از مکان مسئله‌ای است که همچنان در جوامع بازتولید می‌شود و در چهره‌های جدیدی خودش را آشکار می‌کند که برای مثال علاقه به ماشین شاسی‌بلند (نگاه از ارتفاع به سایرین) از آن جمله است.

نگاه سلسله‌مراتبی به مکان شاید در جاهایی بیانگر احترام باشد ولی عموماً مؤید نابرابری‌های اجتماعی است.

فردین علیخواه – جامعه شناس