پشت پرده گزارش جنجالی درباره برجام؛ آیا امریکا واقعا تصمیم به خروج از برجام گرفته است ؟

امریکا با نگاه خود به برجام از دریچه سود و زیان، ادامه برجام را به نفع خود و همپمانان خود نمی بیند.

امریکا از چه چیزی ناراحت است؟ آیا تنها دلیل موضع سرسختانه امریکای ترامپ در مقابل ایران و برجام این است که با دو کشور عربستان و اسرائیل که با ایران مشکل دارند طرح دوستی ریخته است و از این رو استراتژی فشار بر ایران را در جهت ایجاد فضای حیاتی برای این دو هم پیمان خاورمیانه خود در پیش گرفته است؟ این دلیل کافی به نظر نمی رسد. به هر حال عربستان و رژیم اسرائیل از پیش متحد استراتژیک امریکا بوده اند. هر چند که نگاه اوباما با نگاه ترامپ به مسائل متفاوت بوده و همین باعث شده است رویکردی جدید در قبال ایران پیش گرفته شود.
مشکل ازآن جا شروع می شود که ترامپ با جهان بینی متفاوتی از اوباما به مسائل جهانی نگاه می کند. ترامپ هر معادله ای را از دریچه سود و زیان می بیند و با چرتکه انداختن در مقابل هر چیزی، این سوال را مطرح می کند که «چه گیرمان می آید».
حال او با همین مقیاس بسته ایران را بصورت عام و بسته برجام را بصورت خاص در مقابل خود قرار می دهد و از خود می پرسد چه گیرمان می آید. اگر برجام را تایید کنیم چه می شود و اگر نکنیم چه می شود. همین چرتکه انداختن هاست که ترامپ را به این نتیجه می رساند که برجام بدترین توافق نامه تاریخ امریکاست و باید آنرا پاره کرد. او با حفظ این توافق نامه احساس حماقت می کند که مجبور است چیزهایی بدهد ولی چیزی گیر او نیاید.
همین مسئله باعث شده است که او سخن از مذاکره دوباره بزند. سخن از مذاکره دوباره ساده لوحانه به نظر می آید اما مسئله این است که وقتی کسی فکر می کند از توافقی که شکل گرفته و آنچه مدنظر او است به دست نیاورده، از این رو دوست دارد زیر میز بزند. اما ترامپ کمی دیر به قدرت رسیده است. دیگر نمی توان زیر میز زد. چون در مورد همه چیز مذاکره و صحبت شده و میز توافقات با رضایت نسبی طرفین ترک شده است.
ترامپ ناراحت است که سود کلانی از این موضوع برای امریکا بدست نمی آید. چرا باید بیشترین سود حاصل از برجام نصیب اروپایی ها شود و امریکا نصیبی از آن نبرد. ایران ملاحظاتی دارد که نمی تواند به شکل تمام قد با امریکایی ها کار کند. از این رو این اروپایی ها هستند که طرف قراردادهای نفتی و صنعتی با ایران می شوند و امریکا فقط باید وظایف خود در قبال برجام را انجام دهد که همان ایجاد فضای مناسب بانکی برای ایران است.

ایران حاضر به مذاکره با امریکا نیست

اما چرا موضوع عدم رضایت امریکا از برجام به موضوعات دیگر همچون فعالیتهای منطقه ای ایران و برنامه موشکی آن هم کشیده شده است. چرا ترامپ و تیم او برای اینکه بتوانند بهانه ای برای خروج از برجام پیدا کنند دائما مسائل غیر هسته ای را به میان می کشند. چند دلیل در این باره وجود دارد. ابتدا اینکه امریکایی ها در چند سال اخیر در جریان بحرانهای منطقه ای نتوانستد نقش قابل توجهی را داشته باشند و موضوعات مختلف از جمله سوریه از دست آنها خارج شده است. حضور آنها در سوریه در شان و جایگاه یک قدرت جهانی مانند امریکا نیست. این مسئله برای آنها نگران کننده است. آنها جایگاه خود را در این منطقه از دست رفته می بینند و از قضا بازیگرانی که بیشترین نقش را در منطقه دارند دو کشور روسیه و ایران، حالت تنش آمیزی با دارند. سهم امریکا در سوریه حداقل این است که امنیت اسرائیل به شکل کامل تضمین شده باشد. در جهت این تضمین تلاش کرده است با روسیه وارد مذاکرات پنهان و آشکاری گردد و قولهایی هم گرفته است. اما بازیگر دیگر این صحنه ایران است که هیچ بحث و حرفی با آن نداشته و ندارد.
ناراحتی امریکا این است که نه تنها جایگاه خود را در سوریه ندارد بلکه طرف مقابل آن یعنی ایران نیز حاضر به نشستن و مذاکره کردن در چنین موضوعی نیست. از این رو بحث فشار علیه ایران به علت فعالیتهای منطقه ای آن پیش کشیده می شود و ایران به اقدامات ثبات زا محکوم می شود.
موضوع دیگر یعنی برنامه موشکی ایران که امریکا روی آن دست گذاشته است نیز برای ایران قابل مذاکره نیست. ایران آن را حق مسلم و جدا نشدنی برنامه دفاعی خود می داند. در این موضوع هم امریکا احساس باخت می کند و موضوع مذاکره دوباره در برجام را طلب می کند. اینکه باید توافقی صورت می گرفت که برنامه موشکی ایران را سفت و سخت و در زمانی بدون پیش بینی شده محدود کند. همین موضوع باعث شده است موضوع پایبندی یا عدم پایبندی امریکا به برجام حتی به حدس و گمان کشیده شود و تحلیلهایی در این باره شکل گیرد که نزدیک به واقعیت نباشد. خبرگزاری رویترز در گزارشی که ایران آنرا تکذیب کرد به تمایل مذاکره ایران و امریکا در مورد برنامه موشکی ایران اشاره کرده بود و از تمایل ایران نسبت به گفتگو درباره زرادخانه های موشک بالستیک خود با کشورهای ۵+۱ خبر داده بود.

امریکا برجام را نقض می کند؟

از این رو بسیاری از شواهد و مواضع اخیر همچنانکه محمد جواد ظریف وزیر خارجه کشورمان نیز پیش بینی کرد، نشان می دهد احتمال زیادی دارد امریکا توافق هسته ای با ایران را تایید نکند و موضوع به کنگره ارجاع داده شود.

تلاش ها و مواضع نماینده امریکا در سازمان ملل از این جمله است. نیکی هیلی که ظاهرا موضوع پیدا کردن راهی برای خروج امریکا از برجام به عهده او گذاشته شده، تلاشهای بسیاری در این ارتباط مانند رفتن به وین و دیدار با آمانو داشت. در این باره هیلی حتی به تلاشهای دیگر کشورها از جمله آلمان برای قانع کردن امریکا برای حفظ برجام پاسخ داد. هیلی در واکنش به اظهارات وزیر خارجه آلمان که گفته بود اگر آمریکا از توافق هسته ای با ایران خارج شود، کره شمالی نسبت به مذاکره برای ترک برنامه هسته ای دلسرد می شود، گفت ایران «مرگ بر آلمان» نمی گوید، بلکه «مرگ بر آمریکا» می گوید و رئیس جمهوری آمریکا نیز باید به کنگره بگوید که آیا ادامه حضور در این توافق به نفع امنیت مردم آمریکا است یا خیر.
همچنین تیلرسون وزیر خارجه امریکا با آنکه گفته می شود مخالف خروج امریکا از برجام است اما بارها به موضوع برنامه موشکی و فعالیتهای منطقه ای ایران اشاره کرده و آنرا مغایر برجام دانسته است. او به تازگی گفت هیچ کس نمی‌تواند مدعی شود که ایران به طور سازنده ای به صلح و امنیت منطقه کمک کرده است. ایران از گروه‌هایی مثل حزب الله لبنان و گروه های اسلام گرای نظامی در لبنان حمایت می‌کند. ایران از بشاراسد دیکتاتور در سوریه حمایت می‌کند. این مشکلات به دلیل وجود برجام است.
تیلرسون از این رو استدلال می کند برداشته شدن تحریم‌ها تحت چارچوب برجام ایران را قادر به انجام چنین اقداماتی کرده است.
از این رو برخی کارشناسان معتقدند دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در سومین گزارش خود به کنگره این کشور قصد ندارد پایبندی ایران به توافق جامع هسته ای (برجام) را تایید کند. بر این اساس این اقدام ترامپ موجب لغو برجام شده و به کنگره آمریکا اجازه خواهد داد تحریم های شدیدتری را علیه ایران وضع کند.

دو گمانه برای رفتار امریکا با برجام

اما همانگونه که گفته شده است موضوع برجام موضوعی خاص، منحصر بفرد و غیر قابل مذاکره است که با موضوعات دیگر از جمله برنامه موشکی و فعالیتهای ایران قابل جمع نیست. مبنای اظهار نظر در موضوع تخلفات در مورد برجام هم گزارش آژانس بین المللی اتمی است که در تمام هشت گزارش آن تحریف از وظایف مشخص شده وجود ندارد. از اینرو دو گمانه در این باره وجود دارد.
اول اینکه امریکا منطق و تلاش برای پیدا کردن استدلال قابل قبول در این باره را کنار می گذارد و بدون در نظر گرفتن جوانب موضوع، برجام را کنار می گذارد. جوانب ناشی از آن می تواند فاصله گرفتن بیشتر از متحدین اروپایی و همچنین انزوای آن و خط بطلانی بر تمام مذاکرات و اعتماد سازی های اینچنینی در آینده باشد.
دوم اینکه برجام به ثبات خود ادامه دهد اما ترامپ در عملی انتحاری، سعی کند تحریمهایی بسیار شدید و غیر هسته ای در جهت فشار بر ایران به کار گیرد. برنامه هایی چون تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران ایران، یکی از این موارد می تواند باشد. همچنین تحریم شخصیتها و سازمانهای دیگر و شکل دادن ساز و کاری برای درتنگنا قرار دادن ایران از این جمله است.
توپ در زمین امریکاست. بسياري از كشورها و رهبران سياسي جهان در انتظار تصميم دولت آمريكا براي اعلام سياست نهايي خود در برابر برجام مي باشند. مذاکرات پشت پرده ای هم در این باره در جهت تاثیر بر تصمیم امریکا وجود دارد. اما هر تصمیمی گرفته شود این ایران است که ابتکار عمل را در دست دارد و بازی ایران می تواند باعث شود برنده بازی برد- باخت شروع شده از سوی امریکا شود.