پشت پرده خاموشی‌های مکرر از زبان بازنشسته صنعت برق/ چگونه «مپنا» صنعت برق ایران را ضربه فنی کرده است؟

دو ماه از آغاز خاموشی های مکرر و نامنظم در کشور می گذرد و تاکنون مسوولان پاسخی قانع کننده درباره علت اصلی این قطعی ها ارائه نکرده اند، اگرچه از استخراج غیر مجاز رمز ارزها، به‌هم‌خوردن تراز تولید و مصرف برق، افزایش دمای هوا و … به عنوان عوامل موثر نام برده می شود.

«بازتاب»؛ زهره علامی- از خرداد ماه سالجاری، سایت برق من اقدام به انتشار لیست خاموشی ها کرد و از همان زمان قطعی های بی برنامه و گسترده شروع شد، البته با افزایش نارضایتی ها وزیر نیرو مجبور به عذرخواهی از مردم شد و وعده داد که این شرایط را مدیریت می کند اما همچنان جداول مربوط به خاموشی مناطق مختلف کلانشهرها و شهرهای بزرگ منتشر می شود و خبری از کنترل اوضاع نیست. 

در این میان برخی کارشناسان معتقدند که علت اصلی خاموشی ها این است که صنعت برق نتوانسته براساس برنامه های بالادستی مثل برنامه ششم توسعه در تولید برق حرکت کند و حالا نتیجه این کم کاری را باید صنایع و شهروندان بدهند، مثلا اگر نگاهی به بند”ت” ماده 48 قانون برنامه ششم توسعه داشته باشیم، سهم نیروگاه‌های حرارتی در تولید برق سه هزار و 700 تا چهار هزار مگاوات در هر سال است اما میانگین ظرفیت جدید ایجاد شده در طول برنامه ششم توسعه، 1700 مگاوات نیروگاه حرارتی جدید است.

یکی از بازنشستگان صنعت برق که سال های سال در این حوزه فعالیت کرده با انتقاد از عدم اجرای برنامه ششم توسعه در بخش تولید برق به بازتاب می گوید: دلیل عدم افزایش ظرفیت جدید متناسب با رشد تقاضا؛ ریسک بالای سرمایه‌گذاری در صنعت برق (درآمد ریالی اما سرمایه‌گذاری ارزی و عدم پرداخت به موقع مطالبات تولیدکنندگان برق) و عدم جذابیت سرمایه‌گذاری به دلیل نرخ‌های پایین خرید انرژی است.

او ادامه می دهد: عدم شفافیت مقررات بلند مدت نحوه خرید انرژی، تحریم‌های بین المللی (عدم امکان استفاده از فاینانس خارجی) و عدم پذیرش پروژه های نیروگاهی توسط بانک‌های عامل صندوق توسعه ملی هم از دیگر عوامل است.

آِیا افزایش تعرفه برق، راهکار مناسبی است؟

با توجه به اینکه به‌هم‌خوردن تراز تولید و مصرف برق یکی از عوامل اصلی خاموشی ها در کشور است، درهمین راستا راهکارهای متعددی برای افزایش تولید برق پیشنهاد شود، یکی از آنها این است که دولت تعرفه برق را از 80 تومان( تعرفه امسال) را به 800 تومان افزایش دهد و با سرمایه به دست آمده، نیروگاه های جدیدی را تولید و راه اندازی کند.

این راهکار چندان باب میل این بازنشسته صنعت برق نیست، به گفته او اگر تعرفه برق به عنوان مثال به 800 تومان افزایش یابد در کوتاه مدت به ظاهر سرمایه‌گذاری در این زمینه توجیه پذیر می‌شود اما آن چیزی که در بلند مدت مهم‌تر است تصویب مدل بلند مدت و شفاف برای نرخ‌گذاری خرید برق براساس اصول اقتصادی و پایبندی به آن است(البته تعیین نرخ ۸۰۰ تومان قابلیت اجرا در کوتاه مدت نخواهد داشت.)

2 دلیل برای بهره گیری از نیروگاه های گازی

خاموشی های مکرر برق در دوسه ماه اخیر موجب شده که انتقادهای فراوانی روانه مسوولان صنعت برق شود که چرا نیروگاه های مربوط به انرژی تجدیدپذیر نقشی در تولید برق در کشور ندارند و اغلب برق تولیدی مربوط به نیروگاه های حرارتی می شود.

برخی از کارشناسان معتقدند که دلیل بهره گیری از نیروگاه های گازی به جای نیروگاه های مربوط به انرژی های تجدیدپذیر، ارزان بودن گاز در کشور است، اما منبع آگاه سایت بازتاب دلیل بهره ‌گیری از نیروگاه‌های گازی به جای تجدیدپذیر را در دو عامل خلاصه می کند؛ به گفته او، نخستین دلیل مربوط به بحث فنی است، چون در این نیروگاه ها شاهد پایداری و قطعی بودن تولید نسبت به نیروگاه‌های تجدیدپذیر هستیم.

او ادامه می دهد: ایران پتانسیل خوبی در زمینه توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر، دارد اما عدم جذابیت نرخ‌های خرید و توجیه‌پذیری آن یکی از عوامل عدم گسترش این نوع از نیروگاه ها شده است.

به گفته این بازنشسته صنعت برق، در حال حاضر متولی توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر وزارت نیرو است درصورتی‌که کارکرد اصلی این نیروگاه‌ها در درجه اول کاهش آلودگی و دوم کاهش مصرف سوخت فسیلی است و در درجه سوم تولید برق آن اولویت خواهد داشت.

او اضافه می کند:در شرایطی که دو مورد اول مهم نباشد، تولید برق از نیروگاه تجدید پذیر در مقایسه با نیروگاه حرارتی اصلا منطقی نیست چون هزینه سرمایه‌گذاری در نیروگاه های تجدید پذیر گرانتر از نیروگاه های حرارتی است، بنابراین باید متولی توسعه این بخش از وزارت نیرو به وزارت نفت تغییر یابد.

این بازنشسته صنعت برق معتقد است: باید از ظرفیت ماده 12 قانون رفع موانع تولید (تخصیص سوخت صرفه‌جویی شده به سرمایه‌گذار تجدیدپذیر) برای توسعه این بخش استفاده کرد و اتکا به منابع وزارت نیرو (عوارض برق) برای توسعه این نیروگاه‌ها پایدار نبوده، نیست و نخواهد بود.

کاهش ظرفیت تولید صنایع 

آمارهای غیررسمی حکایت از آن دارد که کمبود برق در کشور موجب شده برخی صنایع در مناطق گرمسیر با 30 درصد ظرفیت کار  کنند و حالا این نگرانی وجود دارد که اگر ظرفیت تولید صنایع افزایش پیدا کند آیا با کمبود برق بیشتری مواجه می شویم؟

این بازنشسته صنعت برق در این باره می گوید: صنایع بزرگ در حال حاضر با ظرفیت بالایی در حال کار هستند و شاید این صنایع کوچک باشند که در حداقل ظرفیت خود در حال کار هستند.

او عنوان می کند: قطعا اگر شرایط اقتصادی و بین‌المللی بهتر شود با توسعه صنایع مواجه خواهیم شد و کمبود برق در کوتاه مدت بسیار بیشتر می شود، البته مقررات فعلی کشور صنایع جدید را ملزم به ایجاد ظرفیت نیروگاهی کرده‌اند.

انحصار مپنا در صنعت برق 

از تمامی مشکلات صنعت برق در کشور که بگذریم یکی از مهمترین انتقادات وارده به مسوولان صنعت برق در سال های گذشته، بالابودن هزینه تعمیرات نیروگاه ها و انحصار این تعمیرات توسط شرکت مپناست، گفته می شود که هزینه برخی تعمیرات نیروگاهی که توسط این شرکت انجام می شود 40 درصد بالاتر از قیمت جهانی است و اگر نگاهی به قرارداد‌های شرکت مپنا در زمینه ساخت نیروگاه داشته باشیم با قرارداد‌های نجومی (آن هم به صورت کاملا ارزی) مواجه می شویم.

گران بودن همکاری با مپنا را این بازنشسته صنعت برق هم تایید می کند و انحصار در این صنعت را به سه بخش هزینه EPC (طراحی، تهیه تجهیزات و احداث نیروگاه)، هزینه بهره ‌برداری از نیروگاه‌ها و خدمات تعمیرات نیروگاه‌ها تقسیم می کند.

او ادامه می دهد: در بخش اول با توجه به اینکه انحصار در حوزه فروش توربین‌های گازی و بادی وجود دارد، انتظار می رود که با از بین رفتن انحصار، بین 20 تا 30 درصد هزینه EPC احداث نیروگاه‌های بزرگ با آزاد سازی و ورود سازندگان بین المللی کاهش یابد.

این فعال صنعت برق اظهار می کند: در بخش دوم یعنی بهره ‌برداری از نیروگاه‌ها ،خوشبختانه انحصار قابل توجهی وجود ندارد.

به گفته او، در بخش سوم یعنی تعمیرات که شامل دو بخش تامین قطعات استراتژیک و خدمات تعمیرات اساسی می‌شود، در بخش تامین قطعات استراتژیک نیروگاه انحصار بالایی وجود دارد و بعضی از قطعات 30 تا 50 درصد و گاه تا چندین برابر قیمت شرکت‌های معتبر جهانی عرضه می‌شود، ضمن اینکه مانع واردات این قطعات به بهانه حمایت ساخت داخل با قیمت کمتر می شوند.

این فعال صنعت برق می گوید: در بخش خدمات تعمیرات اساسی به دلیل انحصار ، شرکت‌های بزرگی در این حوزه رشد پیدا نکردند و امکان ایجاد رقابت هم وجود ندارد.