پشت پرده اشتیاق بیش از حد ترامپ برای دریافت نوبل صلح چیست؟
بازتاب–نروژی‌ها از مدت‌ها پیش با فشار سیاسی بر سر جایزه صلح نوبل بیگانه نیستند. در سال ۲۰۱۰، زمانی که کمیته نوبل آماده اعلام برنده بود، پکن و اسلو هشدار دادند که انتخاب هر فعال چینی مخالف حکومت می‌تواند عواقب سنگینی به‌دنبال داشته باشد. اما کمیته بی‌اعتنا به تهدیدها، لیو شیائوبو، فعال حقوق بشر زندانی را برگزید؛ اقدامی که روابط چین و نروژ را برای شش سال به رکود کشاند.
کریستیان برگ هارپ‌ویکن، مدیر مؤسسه نوبل نروژ، که بازوی اجرایی کمیته است، می‌گوید:
چینی‌ها به‌صورت سازمان‌یافته تلاش کردند جلوی اعطای آن جایزه را بگیرند. برایشان دشوار بود بپذیرند که کمیته نهادی مستقل است، اما پیام‌های هشدارشان کاملاً روشن بود.
اکنون، پس از گذشت بیش از یک دهه، این استقلال بار دیگر در معرض آزمونی سخت قرار گرفته — این بار نه از شرق، بلکه از غرب؛ از سوی دونالد ترامپ.
کارزار پر سر و صدای ترامپ برای صلح
به نوشته بلومبرگ؛ ترامپ همزمان با نزدیک شدن موعد اعلام برنده جایزه صلح نوبل (۱۰ اکتبر)، کارزاری فشرده و پرهیاهو را برای دریافت این جایزه آغاز کرده است؛ تلاشی که هم در عرصه عمومی و هم در پشت‌پرده جریان دارد.
او هفته گذشته در مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «همه می‌گویند من باید جایزه صلح نوبل بگیرم.»
ترامپ تأکید کرد که جهان هرگز از او بابت توافق‌های ابراهیم — پیمانی که در سال ۲۰۲۰ روابط اسرائیل و چند کشور عربی را عادی کرد — قدردانی نکرده است.
ترامپ مدعی است که از زمان بازگشت به کاخ سفید در ژانویه ۲۰۲۵، در پایان دادن به شش جنگ نقش داشته؛ از تنش مرزی هند و پاکستان تا درگیری‌های آفریقا و آسیای جنوب شرقی. اما منتقدان می‌گویند بیشتر این منازعات سال‌ها پیش پایان یافته بودند و نقش او در آن‌ها بیش از اندازه بزرگ‌نمایی شده است.
استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ در خاورمیانه که در مذاکرات صلح غزه و اوکراین نیز نقش دارد، در نشست کابینه ماه اوت گفته بود:
«کمیته نوبل باید بالاخره دست از تعلل بردارد و این جایزه را به رئیس‌جمهورمان بدهد.»
ترامپ، هرچند ظاهراً انتظار پیروزی ندارد، اما در جمع فرماندهان نظامی آمریکا گفته بود: «جایزه را به کسی می‌دهند که هیچ کاری نکرده!»
او چنین احتمالی را «توهینی بزرگ به کشور» دانست؛ اظهاراتی که بسیاری آن را تلاشی آشکار برای تحت فشار قرار دادن کمیته تلقی کردند.
لابی‌گری‌های پنهان و تماس‌های آشکار
گزارش‌ها حاکی از آن است که ویتکاف در گفتگوهای محرمانه با مقامات اروپایی، موضوع اعطای جایزه به ترامپ را مطرح کرده و حتی مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، نیز گهگاه برای لابی‌گری در این زمینه فعال بوده است.
در ماه ژوئیه، ترامپ شخصاً با ینس استولتنبرگ، دبیرکل سابق ناتو و وزیر دارایی فعلی نروژ، تماس گرفت و ضمن گفت‌وگو درباره تعرفه‌ها، بحث جایزه نوبل را نیز پیش کشید — مکالمه‌ای که دولت نروژ صحت آن را تأیید کرده است.
در همین حال، آلبرت بورلا، مدیرعامل شرکت فایزر، نیز در سخنانی غیرمنتظره از ترامپ بابت نقش او در پروژه تولید واکسن «عملیات سرعت نور» تمجید کرد و گفت: «چنین ابتکاری به‌تنهایی شایسته جایزه صلح نوبل است.»
مدیر مؤسسه نوبل نروژ تأکید می‌کند:
به‌طور مستقیم تحت فشار قرار نگرفته‌ایم، اما کارزارهای علنی و پنهان متعددی در جریان است. پیش‌تر هم دیده‌ایم که شرکت‌های روابط عمومی برای تأثیرگذاری بر رسانه‌ها و افراد نزدیک به کمیته استخدام می‌شوند.
با این حال، روند بررسی نامزدها کاملاً محرمانه است و اسامی آن‌ها تا ۵۰ سال بعد فاش نمی‌شود. بنابراین اگر ترامپ امسال ناکام بماند، مورخان باید نیم قرن صبر کنند تا بفهمند آیا اصلاً در فهرست نهایی ۲۰۲۵ بوده یا نه.
اسلو در تنگنای سیاست و اقتصاد
در نروژ، بسیاری از ناظران نگران‌اند که نتیجه نهایی، روابط دو کشور را دستخوش تنش کند. یکی از مقامات دولت به شوخی گفته: «اگر ترامپ جایزه نگیرد، شاید آن روز را مرخصی استعلاجی بگیرم!»
دولت نروژ اکنون در موقعیتی حساس است. صندوق ثروت ملی این کشور با دارایی دو تریلیون دلار، اخیراً از چند شرکت اسرائیلی به‌دلیل ارتباط با جنگ غزه خارج شده و شرکت آمریکایی کاترپیلار را نیز از پرتفوی خود حذف کرده است؛ اقدامی که خشم سناتورهای جمهوری‌خواه آمریکا را برانگیخت. آن‌ها اکنون در فکر اعمال محدودیت‌های ویزایی و تعرفه‌های سنگین‌تر علیه نروژ هستند.
چنین وضعیتی یادآور تجربه سال ۲۰۱۰ است، زمانی که چین در واکنش به انتخاب لیو شیائوبو، روابط دیپلماتیک را قطع و واردات ماهی آزاد نروژی را متوقف کرد؛ بحرانی که تا سال ۲۰۱۶ ادامه یافت.
اکنون بیم آن می‌رود که در صورت ناکامی ترامپ، تعرفه‌ها و فشارهای اقتصادی تازه‌ای علیه اسلو اعمال شود. اسپن بارت ایده، وزیر خارجه نروژ، با تأکید بر استقلال کمیته نوبل گفته است: «این تصمیم کاملاً به کمیته مربوط است و دولت در آن هیچ نقشی ندارد.»
مراسم اهدای جایزه صلح نوبل ۲۰۲۴ روز ۱۰ دسامبر در تالار شهر اسلو برگزار شد و «نیهون هیدانک‌یو»، گروهی ژاپنی که برای پایان دادن به تسلیحات هسته‌ای فعالیت می‌کند، برنده آن شد. (عکس از خبرگزاری کیودو)
جایزه‌ای با شکوه و سایه‌های جدل
جایزه صلح نوبل از آغاز در سال ۱۹۰۱، همواره میان تحسین و جنجال در نوسان بوده است. طبق وصیت آلفرد نوبل، این جایزه باید به کسی تعلق گیرد که «بیشترین تلاش را برای برادری میان ملت‌ها» انجام داده باشد؛ اما تاریخ آن پر است از انتخاب‌های بحث‌برانگیز — از هنری کیسینجر در ۱۹۷۳ تا باراک اوباما در ۲۰۰۹، و آبی احمد در ۲۰۱۹ که تنها یک سال بعد از دریافت جایزه وارد جنگ داخلی خونینی در اتیوپی شد.
کارشناسان معتقدند اگرچه لابی‌گری در روند نوبل سابقه دارد، اما سبک پرهیاهو و خودستایانه ترامپ با روحیه نوردیک که بر فروتنی و خویشتن‌داری استوار است، ناسازگار است.
هیلده الیاسن رستاد، استاد مطالعات بین‌الملل در کالج اسلو، می‌گوید:
از نظر فرهنگی، ترامپ نقطه مقابل جامعه نروژ است — پر سر و صدا، مستقیم و فاقد ظرافت. همین موضوع احتمال موفقیتش را کم می‌کند. با این حال، او همواره با همین روش پیروز شده و طبیعی است که فکر کند این بار هم می‌تواند.
رازهای پشت درهای بسته کمیته نوبل
دوره نامزدی نوبل ۲۰۲۵ در ۳۱ ژانویه به پایان رسید؛ کمتر از دو هفته پس از بازگشت ترامپ به کاخ سفید. در مجموع ۳۳۸ نامزد از جمله ۹۴ سازمان ثبت شدند. بنابراین حمایت‌های بعدی از سوی رهبران کشورها، تنها در دوره بعدی (۲۰۲۶) قابل بررسی است.
ترامپ اما یک حامی ویژه دارد: کلودیا تنی، نماینده جمهوری‌خواه نیویورک، که برای دومین بار او را نامزد این جایزه کرده است. او می‌گوید:
«هدفم این است که کمیته بداند این مطالبه تنها از سوی یک آمریکایی حامی ترامپ نیست، بلکه پشتوانه‌ای بین‌المللی دارد.»
در مقابل، الکساندر مِرِژکو، رئیس کمیسیون سیاست خارجی پارلمان اوکراین، که در ابتدا از نامزدی ترامپ حمایت کرده بود، اخیراً از آن صرف‌نظر کرده و گفته: «چون ترامپ به وعده‌هایش درباره صلح عمل نکرد، از نظر اخلاقی موظف بودم نامزدی‌ام را پس بگیرم.»
فرآیند انتخاب و تصمیم نهایی
فرآیند انتخاب برنده نوبل صلح توسط پنج عضو منتخب پارلمان نروژ انجام می‌شود. پس از بررسی اولیه، فهرست کوتاه تهیه می‌شود و مشاوران مستقل در سکوت کامل قانونی نظر می‌دهند؛ رازی که تا ۵۰ سال محفوظ می‌ماند.
گِیر لوندستاد، دبیر پیشین کمیته نوبل، در کتاب معتبرترین جایزه جهان نوشته است که تصمیم نهایی معمولاً با اجماع گرفته می‌شود، مانند زمان انتخاب اوباما یا لیو شیائوبو. او درباره اوباما می‌نویسد:
انتخاب او بر مبنای نمادگرایی بود — تجسم آرمان‌هایی چون گفت‌وگو، خلع سلاح هسته‌ای و حقوق بشر. هرچند بعدها روشن شد کمیته نتوانست به آنچه امید داشت، برسد.
ترامپ اما نگاه متفاوتی دارد؛ او نوبل را نه نماد آرمان، بلکه نشانه‌ی قدرتمندی می‌داند که به‌زعمش از او دریغ شده است. چنان‌که سال گذشته در باشگاه اقتصادی دیترویت گفت: «اگر اسمم اوباما بود، جایزه را ظرف ۱۰ ثانیه به من می‌دادند!»
