پایان سلطه دلار بر اقتصاد جهان؛ دیر یا زود
اگر آمریکا ۷۰ و اندی سال پیش به عنوان قدرت اول اقتصادی و نظامی جهان توانست سلطه دلار را بر کشورهای جنگ زده بقبولاند الان شرایط به کلی تغییر کرده و زمینه گذار از هژمونی دلار فراهم شده است.
به گزارش تسنیم، علی بختیاری زاده – آمریکا و انگلیس در بحبوحه جنگ جهانی دوم تلاشی هماهنگ و از پیش طراحی شده را برای حاکم کردن دلار بر اقتصاد جهان به راه انداختند. تلاش های این دو کشور در نهایت منجر به برگزاری کنفرانس برتون وودز در سال 1944 در آمریکا شد. 44 کشوری که در جنگ علیه آلمان نازی متحد شده بودند در این کنفرانس شرکت کردند تا به ظاهر درباره راه های توسعه و بازسازی پس از جنگ که یک سال بعد خاتمه یافت گفت و گو کنند. اما صحنه گردانان این جلسه یعنی آمریکا و انگلیس بحث ها را به سمتی هدایت کردند که در نهایت منجر به پذیرش تجارت آزاد در جهان شد. طبیعتا گسترش تجارت آزاد بین کشورها تنها با تعریف یک سیستم تبادل ارزی قابل اعتماد امکان پذیر بود. از آن جایی که آمریکا نسبت به سایر کشورها آسیب کمتری از جنگ دیده بود و قدرتمندترین اقتصاد جهان در آزاد زمان شده بود و همچنین از آن جایی که دست برتر نظامی را در جهان داشت توانست سلطه دلار را به کشورها بقبولاند. آمریکا که در آن زمان بیشترین ذخایر طلای جهان را در اختیار داشت تعهد داد هر زمان کشوری بخواهد دلارهایش را عودت دهد در برابر هر 35 دلار یک اونس طلا پرداخت خواهد کرد. اما در دهه 1960 با پدید آمدن رقبای اقتصادی جدید برای آمریکا که شامل ژاپن و کشورهای اروپایی بودند و همچنین با فرو رفتن آمریکا در جنگ ویتنام اطمینان خاطر کشورها به دلار آمریکا متزلزل شد به طوری که حتی انگلیس به عنوان دوست نزدیک آمریکا خواستار تبدیل 3 میلیارد دلار از ذخیره ارزی خود به طلا شد.
*دلار واحد پول ماست اما مشکل شماست
دولت آمریکا در سال 1971 در واکنش به این فشارها رابطه ثابت دلار با طلا را به حالت تعلیق درآورد و به اصطلاح دلار را شناور نمود. جان کانالی، وزیر خزانه داری آمریکا در نوامبر همین سال در جمع نمایندگان برخی کشورهای توسعه یافته گفت: «دلار واحد پول ماست اما مشکل شماست». در واقع مشکل دلار از همین جا شروع شد. چرا که از این پس دولت آمریکا بدون توجه به پشتوانه ذخایر طلای خود هر چقدر که می خواست می توانست دلار چاپ کند. آمریکا به راحتی تعهد خود برای تحویل طلا در برابر دریافت دلار را کنار گذاشت و از این پس هر زمان که وضع اقتصادی نابسامانی پیدا می کرد با چاپ دلارهای کاغذی فشارهای اقتصادی خود را به اقتصادهای دیگر جهان منتقل می نمود. به عبارت دیگر باید گفت فدرال رزرو آمریکا اگرچه مرجع اصلی چاپ پول اصلی اقتصاد جهان یعنی دلار است اما سیاست های پولی خود را بر اساس منافع آمریکا و نه اقتصاد جهان تدوین و اجرا می کند. این نهاد مالی که رئیس آن توسط دولت آمریکا منصوب می شود با تعیین نرخ بهره و تصمیم گیری در مورد چاپ دلار می تواند معادلات اقتصادی جهان را در راستای منافع کشور مطبوع خود تغییر دهد.
با این وجود کشورهای جهان کمابیش به نظام دلاری پایبند باقی مانده اند. اگرچه طی 50 سال گذشته ارزش دلار در برابر طلا 65 درصد کاهش یافته است اما همچنان 63 درصد ذخایر ارزی جهان در قالب دلار آمریکا نگهداری می شود و همه نرخ گذاری ها و محاسبات بر پایه دلار انجام می شود. شاید بتوان یک دلیل برای این موضوع برشمرد و آن این است که بخش مهمی از ثروت ملی کشورهای جهان را دلار تشکیل می دهد و هراقدامی برای گمرنگ کردن جایگاه دلار در اقتصاد جهانی به کاهش ارزش آن و در نتیجه آب رفتن سرمایه ملی کشورها منجر خواهد شد. نبودن جایگزین مناسب برای دلار و همچنین ترس کشورها از واکنش سخت دولت آمریکا نیز از علت های دیگر است که سلطه دلار بر اقتصاد جهانی را کمابیش حفظ کرده است.
* انعقاد پیمان های دوجانبه پولی آغاز پایان دلار
با این حال در طی سال های اخیر با زوال قدرت نظامی آمریکا و تکثر ساختارهای قدرت در اقتصاد و سیاست بین الملل و همچنین در واکنش به اقدام دولت آمریکا در سوء استفاده از موقعیت اقتصادی خود برای اعمال فشار به سایر کشورها با حربه تحریم، شاهد تلاش هایی برای اهتراز از دلار در معاملات تجاری بوده ایم. تاکنون نزدیک به 50 کشور تشکیل پیمان های پولی دوجانبه را به عنوان راهکاری در این زمینه برگزیده اند که چین طلایه دار همه آن ها بوده است. چین تاکنون با حدود 50 کشور جهان پیمان پولی دوجانبه منعقد کرده است. راه اندازی بورس نفت و معامله نفت با یوان نیز اقدام دیگر چین در جهت کاهش قدرت دلار در اقتصاد جهان بوده است. برخی کارشناسان با خوش بینی به پیمان های پولی دوجانبه معتقدند انعقاد پیمان های دوجانبه پولی آغاز پایان امپراطوری دلار است. به گفته یم راجرز، تحلیلگر مالی روسیه بسیاری از کشورها دوست ندارند از دلار آمریکا استفاده کنند چرا که آمریکا از طریق تحریم های دلاری کشورهای بسیاری را آزار داده است. چین، ایران و روسیه به خوبی این موضوع را درک می کنند و تلاش هایی را برای تغییر نظام مالی بین المللی انجام داده اند. ایران به دلیل تحریم ها عملا از نظام مبادلات دلاری کنارگذاشته شده است و بالاجبار پول نفت خود را با یورو و ارزهای دیگر دریافت می کند و یا با برخی کشورها مبادلات کالا با کالا دارد. این کشور در آخرین اقدام خود، دلار را از محاسبات و گزارش گری های مالی کنار گذاشته است. چین و روسیه نیز که اولی دومین اقتصاد بزرگ جهان را دارد و دومی نیز بزرگترین صادرکننده انرژی در جهان است برخی از مبادلات خود را بر اساس ارزهای ملی یعنی روبل و یوان انجام می دهند.
*عقب نشینی دلار از اقتصاد آسیا
بر این اساس باید گفت روند حذف دلار به ویژه از اقتصاد آسیا به طور جدی آغاز شده و به سرعت پیش خواهد رفت. اگر بعد از جنگ جهانی دوم این فقط آمریکا بود که در جهت تحکیم سلطه دلار خود بر اقتصاد جهان تلاش کرد و به موفقیت هم دست یافت اما اکنون کشورهای قدرتمند بسیاری هستند که همدست شده اند تا دلار را به عقب برانند. چین و روسیه اکنون بیش از گذشته به هم نزدیک شده اند. تجارت میان دو کشور با استفاده از ارزهای ملی در سال میلادی گذشته 31 درصد رشد داشته و به 87 میلیارد دلار رسیده است. وزارت امور اقتصادی روسیه اعلام کرده است که انتظار می رود این میزان در سال جاری به 100 میلیارد دلار برسد. هم اکنون چین بزرگترین شریک تجاری روسیه شده است. در سال 2017 بالغ بر 15 درصد تجارت بین المللی روسیه با چین بود. این رقم در نخستین ماه سال 2018 به بیش از 17 درصد افزایش یافته است.
به هر ترتیب اگر آمریکا 70 و اندی سال پیش به عنوان قدرت اول اقتصادی و نظامی جهان توانست سلطه دلار را بر کشورهای جنگ زده بقبولاند الان شرایط به کلی تغییر کرده و زمینه گذار از هژمونی دلار فراهم شده است. تحولات سال های آینده مشخص خواهد کرد که آیا مردم جهان می توانند خود را از یوغ بردگی دلار برهانند یا همچنان مجبور خواهند بود بار مشکلات اقتصادی آمریکا را به دوش بکشند.
