پایان استبداد دلار در اقتصاد ایران

انزوای دلار از تجارت جهانی پروژه ای است که برخی کشورها از چند سال گذشته برای کاهش اثرات تحریم های آمریکا و افزایش سهم پول خود در اقتصاد بین المللی آن را شروع کرده اند و قرار است ایران هم به جمع این کشورها بپیوندد.

در حال حاضر مهم ترین واحد پولی سبد ارزی کشورمان دلار است و همین میزان نفوذ بالای دلار در ساختار اقتصادی و بازارهای باعث شده تا اقتصاد ایران در برابر برخی تحریم های غربی انعطاف پذیر باشد. حال اینکه دولتمردان برای پیشگری از ضعف اقتصاد در برابر این دست از تحریم ها، طرح انزوای دلار را کلید زده اند، طرحی که پیش از این دو کشور چین و روسیه آن را عملیاتی و در برخی از معاملات بزرگ خود از جمله خرید و فروش نفت، یوان و روبل را جایگزین دلار کرده اند.
از این رو در مجلس هم اخیرا طرح حذف دلار از مبادلات تجاری با عنوان «پیمان دو جانبه ارزی» مطرح شده و هدف از اجرای طرح مذکور این است که در پیمان‌ها و قراردادهای اقتصادی از ارز ملی کشورهای طرف قرارداد استفاده شود. طبق اعلام بهارستانی ها، این طرح مشتمل بر 7 ماده است که در ابتدای آن پیمان پولی دوجانبه شورای عالی پولی اتحادیه پایاپای آسیایی تعریف شده و در موارد بعدی به منظور تحقق اقتصاد مقاومتی در حوزه پولی و بانکی پیش‌بینی شده که بتوان نقش ارز ملی‌ کشورمان تقویت شود.
براساس این طرح پیشنهادی در پایان سال اول از اجرا 10 درصد تجارت خارجی باید از طریق پیمان پولی دوجانبه تسویه مالی شده و سال بعد این رقم به 15 درصد برسد در نهایت در پایان سال پنجم 60 درصد از تجارت خارجی کشور به این شکل تسویه حساب شود.
یکی از مهم ترین مزایای اجرای طرح حذف دلار از تجارت جهانی، کاهش تاثیر تحریم کشور‌های ثالث است روسیه از سه سال گذشته برای حذف دلار از مبادلات خود و کاهش تاثیر تحریم‌های آمریکا اقدام به انعقاد پیمان پولی با چین کرد.
البته باید این نکته در نظر داشت که جایگزینی ارز در فعالیت های اقتصاد ریشه در روابط سیاسی بین کشورها دارد و تنها یک مقوله اقتصادی نیست اما قابلیت تغییر ساختار اقتصادی ضامن اجرای طرح انزوای دلار است. در حال حاضر مهم ترین منبع درآمد کشور فروش نفت محسوب می شود که تمام درآمدهای حاصل از آن دلاری است و از سوی دیگر تمام مراودات اقتصادی ایران تا کنون بر پایه دلار بوده است. بنابراین باید چه ساز و کاری و چه ابزارهایی برای عملیاتی شدن طرح پیمان دو جانیه ارزی تعریف می شود.

**حذف دلار آسان نیست
«عزت الله یوسفیان ملا» عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا درباره امکان حذف دلار از مبادلات و تجارت جهانی اظهار داشت: زمانی دلار از تجارت بین المللی کشورمان حذف می شود که طرف های قرارداد برای جایگزین کردن سایر واحدهای پولی به توافق برسند.
وی ادامه داد: برای مثال در مبادلات بین ایران و روسیه می توان از واحدهای پولی روبل و ریال استفاده کرد و به طور قطع این دو واحد پولی با ارزش جهانی برای هر دو طرف قرارداد قابل تبدیل است.
یوسفیان ملا با بیان اینکه کشورها می توانند در قراردادها مبادلات پایاپای داشته باشند، گفت: اگر کشوری ریال ایران را نپذیرفت می توان، کالا را جایگزین پول در این معامله ها کرد.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با تاکید بر اینکه نمی توان انکار کرد که معامله ها و تجارت جهانی مبنای قراردادها بر دلار است، گفت: حتی در بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا هم چندین کشور مبادلات بر پایه یورو را نپذیرفته اند و مبنای تجارت این کشورها برپایه دلار است.
وی ادامه داد: البته باید به نکته توجه داشته باشیم در صورت حذف یا کاهش معاملات دلاری، ذخیره ارزی کشورمان که بر پایه دلار است به شدت کاهش پیدا می کند و می تواند پیامدهای منفی برای اقتصاد ایران داشته باشد.
یوسفیان ملا گفت: می توان در تجارت و همکاری های اقتصادی با چین مبنای قراردادها را یوان در نظر گرفت اما واقعیت این است که باید یوان را به دلار تبدیل کنیم که این تبدیل واحدهای پولی به دلار هزینه ها را افز ایش می دهد از سوی دیگر باید دید فعالان اقتصادی چین، رال را قبول می کنند؟
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با بیان اینکه در واقع طرح حذف دلار از تجارت ایران برای دور زدن تحریم ها است،گفت: با حذف دلار می تواند فرایند انجام برخی قراردادها – شامل تحریم های موجود – را تسهیل کرد اما نمی توان گفت حذف دلار از اقتصاد بین المللی کشور کار آسانی است.

**چین، نمونه موفق در اجرای پروژه انزوای دلار
کشورهایی که وارد پروژه حذف دلار از تجارت جهانی می شوند یا به دنبال دور زدن تحریم ها و تسهیل مراودات تجاری با سایر کشورها هستند یا اینکه می خواهند سهم پول خود را در ذخایر ارزی بانک های جهانی افزایش دهند. طبق گزارش های بانک جهانی، سهم دلار آمریکا از کل ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی جهان بیش از 60 درصد ، سهم یورو 20 درصد است و یوان هم سهم بیش از 2 درصدی دارد اما به دنبال افزایش سهم خود است .
با توجه به اینکه عامل اصلی فراگیری ارز یک کشور در مراودات اقتصادی، میزان تولید ناخالص داخلی آن کشور و نقش اقتصاد آن در تجارت بین‌المللی است، می توان آینده چین را در افزایش سهم یوان در تجارت جهانی روشن دید البته برای اینکه یوان بتواند جای دلار را بگیرد راه طولانی ای در پیش دارد اما اقدامات بسیار گسترده و کارآمدی برای پول آمریکایی در چین در حال انجام است.
در سال های اخیر بانک مرکزی چین برای فراگیر شدن یوان در مبادلات تجاری و جهانی‌سازی آن پیمان پولی با بیش از 30 کشور منعقد کرده است. از دیگر اقدامات قابل توجه چینی ها برای جهانی شدن یوان و کاهش سهم دلار در تجارت جهانی این بود که قراردادهای خرید نفت را با استفاده از ساز و کار پیمان‌های پولی بر اساس یوآن منعقد کند که برخی از کشورها از جمله روسیه که از بزرگ‌ ترین صادر‌کنندگان بازار نفت محسوب می شوند از این قراردادها استقبال کرده اند.
گزارش های غیر رسمی حاکی از آن است که در حال حاضر مجموع ارزش قراردادهای پولی دوجانبه چین با سایر کشورها بیش از 3 تریلیون یوان است که این رقم روند صعودی در پیش دارد و به دلیل این روند جهانی شدن صندوق بین المللی پول از سال 2015 یوآن را به سبد SDR (حق برداشت مخصوص) خود اضافه کرده است. از دیگر اهداف چینی ها در افزایش سهم یوان در تجارت جهانی، گرفتن جایگاه سوئیفت در پرداخت های بین المللی است .
حال اینکه هر چند که ساختار اقتصادی ایران و چین بسیار متفاوت از هم هستند اما نقشه راه چشم بادامی ها در انزوای دلار می تواند الگو و تجربه خوبی برای ایران در اجرای طرح حذف دلار از تجارت خارجی باشد تا از طریق بتوان اقتصاد کشور را در برابر تحریم های آمریکایی ها واکسینه کرد.