وزیر نیرو، «تحریم» و «زیاد خوردن» ایرانیان؛ آقای اردکانیان! از شما انتظار نمی‌رفت
رضا اردکانیان، وزیر نیرو اخیرا اظهاراتی بر زبان رانده که از یک وزیر دولت روحانی تعجب برانگیز و غیرقابل قبول است؛ آن هم دولتی که با از ابتدای روی کار آمدن خود با آگاهی نسبت به تاثیر تحریم ها، هم و غم خود را رفع تحریم قرار داده بود.
اردکانیان در گفت و گویی با انتقاد از زیاد بودن مصرف انرژی در ایران گفته است: «علت اینکه تحریم شدیم همین بد عادتی در مصرف است، تحریم کنندگان فهمیده‌اند نقطه ضعف ما؛ مصرف است. ما جامعه‌ای مصرفی هستیم؛ چرا چین اینگونه تحریم نمی‌شود؟ چون با یک وعده غذا هم رفع گرسنگی می‌کنند.»
او توضیح داده است که «۴۰ سال فرصت داشته‌ایم خودمان را از شیر نفت جدا کنیم و نکردیم، آن‌ها نقطه ضعف ما را فهمیده‌اند و دائم از همان ناحیه فشار وارد می‌کنند. چون بیشتر از متوسط کشور‌های صنعتی و توسعه یافته غذا می‌خوریم، بیشتر می‌پوشیم و سرانه مسکونی بالاتری داریم، در مقابل احساس رضایتمندی و خوشبختی‌مان هم یک صدم است، باید چارچوب‌های ذهنی را اصلاح کنیم.»
اظهارات او از دو وجه قابل نقد است. اول اینکه زیاد بودن مصرف انرژی در کشور واقعیتی است که بسیاری از کارشناسان و مسئولان در دوره‌های گوناگون به آن اشاره کرده و درباره تبعات مخرب آن هشدار داده اند، اما اولا مثالی که اردکانیان به میان کشیده قابل قبول نیست و در ثانی لحن او توهین آمیز یا دست کم با بی احتیاطی همراه بوده و شایسته سرزنش است.
عملکرد رضا اردکانیان در دو سال اخیر قابل قبول بوده و همواره در مدت مسئولیت خود تلاش کرده است با خونسردی و به صورت علمی و استدلالی پاسخ انتقاد‌ها را بدهد و حتی درخواست هایش از مردم – به طور مثال برای کاهش مصرف برق – را با همین لحن بیان کند، با این وجود چنین فردی چگونه تشخیص نداده که ما نسبت به کشور‌های صنعتی «بیشتر می‌خوریم»، می تواند غیرمحترمانه و توهین آمیز تلقی شود؟ اگر منظور وزیر نیرو از این جمله مثلا شیوع چاقی در ایران بوده که خود دلایل متعددی دارد و بار‌ها از سوی متخصصان این حوزه درباره آن هشدار داده شده. اما اگر منظورش مثلا بالا بودن مصرف سالانه اقلای غذایی است، بی تردید لحن بدی را برای بیان منظورش انتخاب کرده است.
اینکه وزیر نیرو اصرار دارد که با وجود این «بیشتر مصرف کردن و خوردن» میزان رضایتمندی و احساس خوشبختی در ایران یک صدم کشور‌های صنعتی است نیز جمله‌ای دقیق نیست. احساس رضایتمندی به عوامل متعددی بستگی دارد که یکی از مهمترین آن‌ها وضعیت اقتصادی کشور است. کافی است به آمار‌های سازمان پزشکی قانونی نگاهی بیندازیم که مشخص می‌کند در دولت روحانی و همزمان با کنترل تورم و ایجاد آرامش نسبی اقتصادی، میزان خشونت‌ها و درگیری‌ها به طور معناداری کاهش یافته و البته همین ارقام با به هم ریختن اوضاع اقتصادی از سال ۹۶ و ۹۷ دوباره صعودی شده است.
این تازه، یکی از دلایل احساس رضایتمندی است؛ دلایل متعدد دیگری نیز وجود دارند که می‌توان از احساس امنیت و نیز مفهوم عدالت اجتماعی به عنوان دو نمونه مهم آن یاد کرد که همگی بر احساس رضایتمندی موثرند و البته موضوع مصرف گرایی نیز در آن اثرگذار است.
نکته دوم درباره این اظهارات، ربط دادن موضوع تحریم‌ها به مسئله مصرف گرایی در ایران است. وزیر نیرو جمله خود را به گونه‌ای بیان کرده که گویی اگر این موضوع مصرف گرایی در کشور وجود نداشت، ما هرگز تحریم نمی‌شدیم. این اظهارنظر به وضوح نادرست است.
اولا موضوع تحریم ایران از سوی آمریکا – و نه جامعه بین الملل – دلایل سیاسی متعددی دارد که این دلایل از ابتدای انقلاب پدید آمده اند و بر هیچ کسی از جمله وزیر نیرو پوشیده نیست.
در ثانی تحریم یک حربه رایج در میان دولت‌های آمریکا برای اعمال فشار به دیگر کشورهاست. نشریه آتلانتیک اخیرا گزارش داده که آمریکا تا کنون نزدیک به ۸ هزار تحریم علیه دیگر کشور‌ها اعمال کرده و استفاده از این ابزار در قرن ۲۱ به اوج خود نیز رسیده. این موضوع به دلیل قدرت اقتصادی آمریکا در دنیاست که بسیاری از روند‌های اقتصادی را از همین طریق به خود وابسته کرده است.
تا همین جا مشخص است که مسئله مصرف گرایی در ایران، چنانکه وزیر نیرو ادعا کرده، دلیل تحریم ایران از سوی آمریکا نیست.
موضوع سوم اینکه دست کم در دولت حسن روحانی، این نگاه برای جامعه و حتی جناح اصولگرا تشریح شد که مبارزه با تحریم از راه‌های قانونی و حقوق بین الملل در دنیا امری ضروری است نه اینکه با استقبال از تحریم، به راهکار‌های موهومی پناه ببریم. صحبت وزیر نیرو این معنا را به ذهن متبادر می‌کند که، چون ما جامعه‌ای مصرف گرا داریم بنابراین نیاز به واردات محصولات مصرفی داریم و به همین دلیل تحریم آمریکا، باعث شده تا بیشتر از هر کشور دیگری از آن آسیب ببینیم. این در حالی است که واقعیت چیز دیگری است. به این معنا که نه تنها مواد مصرفی کشور، بلکه حتی تولید داخلی نیز تا حد زیادی به واردات وابسته است. مواد اولیه بسیاری از تولیدات داخلی کشور از خارج وارد می‌شود و تحریم این مواد، می‌تواند حتی تولید داخلی را نیز با مشکل مواجه کند؛ کاری که هم اکنون انجام داده.
البته این موضوع نه اشکال است نه مختص ایران. تقریبا تمام دنیا به این شکل عمل می‌کنند. یعنی مواد اولیه بسیاری از محصولات تولیدی خود را ندارند و از خارج وارد می‌کنند؛ یا اینکه به دست آوردن آن در داخل کشورشان صرفه اقتصادی ندارد و بنابراین به واردات روی می‌اورند.
حال فرض کنیم صحبت وزیر نیرو در مورد مصرف گرایی محقق شود و به طور مثال جامعه ایران به مواد مصرفی وارداتی احساس نیاز نکند؛ آیا مشکل تحریم حل می‌شود؟ آیا آمریکا با توجه به آنچه گفته شد از تحریم ایران دست می‌کشد؟ و آیا تحریم نمی تواند حتی تولید داخلی ما را با مشکل مواجه کند؟
چنانکه گفته شد سابقه عملکرد و اظهارات وزیر نیرو در دو سال گذشته نشان نمی‌دهد که او از چنین موضوعاتی بی خبر باشد و یا به آنچه در مصاحبه اش گفته عمیقا اعتقاد داشته باشد. این بی تردید یک بی احتیاطی و اشتباه از سوی او بوده و چه بهتر که به نوعی به جبران آن بپردازد.
