ورود بنیاد مستضعفان به یک پروژه پرسرو‌صدا
زمزمه‌ها برای اجرای نخستین پروژه مطالعاتی درباره استخراج آب‌های ژرف با چاشنی حفاری نفتی در منطقه سیستان استان سیستانوبلوچستان، چند وقتی است مطرح شده است.
به گزارش بازتاب، شکوفه حبیب‌زاده در شرق نوشت: این حرف‌ها که بیشتر در قالب همان زمزمه و ردپای خاموش وزارت نیرو و شرکت‌های زیرمجموعه می‌‌گنجید، از حرف‌های رضا اردکانیان، وزیر نیرو، در یک نشست خبری رنگ بیشتری از واقعیت به خود گرفت. هرچند در آن زمان، اردکانیان اعلام کرده بود تصمیم‌گیری در‌این‌باره قبل از او صورت گرفته است، اما اعلام کرد این پروژه مطالعاتی با اتکا به بررسی اولیه سازمان برنامه و بودجه، اعتبار دریافت کرده و کار خود را در سیستانوبلوچستان آغاز کرده است. حالا در مرحله بعد، حبیب‌الله دهمرده، نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی، هم خبر داده عملیات حفاری این چاه گمانه از فروردین ٩٧ آغاز می‌شود و تاکنون نیز ٢٥میلیارد تومان برای حفر این چاه اختصاص داده شده است. او گفته طرح حفاری از آب‌های ژرف در سیستانوبلوچستان برای نخستین‌بار در تیر ٩٥ در نشست اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات با معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری مطرح شد. نماینده مردم زابل، زهک، نیمروز و هیرمند در مجلس شورای اسلامی، افزود: در جلسه با معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری، ستاری مطرح کرد که دانش حفاری آب‌های ژرف در ایران وجود ندارد و این دانش در اختیار کشورهای روسیه و فرانسه است که به حول و قوه الهی به مدت دو سال مطالعات علمی فراوانی روی این پروژه انجام شده که در نهایت این دانش و فناوری در کشور بومی شد.
ورود بنیاد مستضعفان به استخراج آب‌های ژرف
او خبر داده است که به‌دنبال پیگیری‌ها، ردیفی در بودجه ٩٦ برای مطالعه آب‌های ژرفی در سیستان پیش‌بینی و برای عملیاتی‌شدن این پروژه تفاهم‌نامه‌ای میان وزارت نیرو و بنیاد مستضعفان منعقد شد که بر اساس آن به حفر چاه آب اقدام کنند، از سوی دیگر، رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز ٢٥میلیارد تومان به این موضوع اختصاص داد. بنا بر گفته او، قرار است در بازه زمانی کمتر از سه ماه حفاری کامل چاه به عمق دو هزار متر تحقق یابد. این سخن‌ها در حالی از سوی این نماینده مجلس و البته چند تن از مسئولان در گفت‌وگو مطرح می‌شود که هنوز سازمان حفاظت محیط زیست مجوزی برای این حفاری صادر نکرده است. طبق بیانیه‌ای که این سازمان در پی حرف‌وحدیث‌های این طرح مطالعاتی در بهمن سال جاری صادر کرد: «با توجه به ناکافی‌بودن دانسته‌ها و نادانسته‌های علمی و محدودیت تجربیات عملی ملی و بین‌المللی درباره آب ژرف و همچنین تجربیات منفی کشور از تبعات درازمدت محیط زیستی رویکردهای صرفا فنی، نظیر برداشت از آب‌های زیرزمینی، سدسازی، انتقال آب و شیرین‌سازی آب دریا و با عنایت به این مهم که کشور در‌حال‌حاضر به تمرکز جدی بر مقوله کاهش مصارف و تقاضای آب (در مقابل افزایش عرضه آب از طریق اکتشاف و بهره‌برداری از منابع جدید) نیاز دارد، سازمان حفاظت محیط زیست در‌حال‌حاضر و تا اطلاع ثانوی، با هرگونه استحصال و بهره‌برداری از منابع آب ژرف تجدیدپذیر و غیرتجدیدپذیر مخالف است».
بدون مجوز سازمان محیط زیست حفاری‌مطالعاتی هم ممنوع
با این حال در این بیانیه، تبصره‌ای هم برای طرح‌های مطالعاتی در نظر گرفته می‌شود: «مع‌الوصف با توجه به ضرورت تقویت رویکرد علمی در کشور، مطالعات علمی و امکان‌سنجی بهره‌برداری از منابع آب ژرف تجدیدپذیر با درنظرگرفتن و بررسی جدی پیامدهای زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی استفاده از این منابع (در صورت وجود)، تحت نظارت جدی سازمان حفاظت محیط زیست و سایر نهادهای ذی‌ربط بلامانع است. بدیهی است آن دسته از مطالعات علمی و اکتشافی آب‌های ژرف که شامل هرگونه حفاری و دخل و تصرف در طبیعت باشند، نیاز به ارزیابی اثرات زیست‌محیطی دارند و در مورد امکان و مجوز انجام آنها به صورت موردی توسط این سازمان تصمیم‌گیری خواهد شد». بااینحال، برخی مقام‌های مسئول در گفت‌وگو چندان دریافت مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست را واجب نمی‌دانند و حتی حضور این سازمان در مراحل حفاری را هم تلویحا نادیده گرفته‌اند. در همین زمینه سیدمحمدرضا رضازاده، مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، در جریان بررسی این طرح در گفت‌وگویی که داشت، می‌گوید: «ما نتایج مطالعات را به آنها (سازمان محیط زیست) می‌دهیم و حتما اگر کار جدی شود در مرحله اجرا، مراحل را با سازمان محیط زیست طی خواهیم کرد». این سخن در حالی مطرح می‌شود که مدیرکل دفتر آب‌وخاک سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو هرگونه هماهنگی و درخواست مجوز برای حفاری مطالعاتی با این سازمان و اداره محیط زیست استان سیستانوبلوچستان را رد می‌کند.
هنوز چیزی مشخص نیست
سیدمحمدرضا رضازاده، مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، در گفت‌وگو با شرح جزئیات این پروژه می‌گوید: «پروژه آب‌های ژرف چند وقتی است که به‌عنوان یکی از گزینه‌ها، مورد توجه جدی‌تری قرار گرفته است. البته این پروژه صرفا در مرحله شناخت و بررسی است. در قدم اول، کاری که برعهده ما گذاشته شده، حفاری یک چاه اکتشافی است.
مطالعه اولیه‌ای که مهندسی مشاور روی این موضوع انجام داده و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و وزارت نیرو دخیل در این پروسه هستند، حکایت از آن دارد که در اعماق زیاد، منابع آبی وجود دارد. اینکه کیفیت این آب‌ها چگونه است، چقدر قابل‌استحصال است و… را نتایج مطالعات مشخص می‌کند و چه‌بسا اساسا به این جمع‌بندی برسیم که کیفیت این آب مناسب نیست یا احجامی که در بررسی‌های اولیه پیش‌بینی شده، احجام درستی نباشد». او ادامه می‌دهد: «اصل مطالعه به‌عنوان بررسی در دستور کار است و فعلا مشغول مقدمات حفاری یک چاه اکتشافی در این زمینه هستیم. بلوک‌های متعددی در کشور شناسایی اولیه شده و توصیه به حفاری چاه اکتشافی در نقاط دیگری هم داده شده، اما فعلا فقط یک چاه اکتشافی در منطقه سیستان در دستور کار قرار گرفته است».
نقاط دیگر هدف کدام‌اند؟
از او در مورد نقاط دیگر حفاری هم می‌پرسم. او اعلام می‌کند این پروژه مربوط به مؤسسه تحقیقات آب است و از آنها بپرسید و ادامه می‌دهد: «ما کارفرمای حفاری این چاه اکتشافی هستیم، اما بلوک‌بندی توسط ما انجام نشده و در تعامل دیگری بین معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و وزارت نیرو که مرکز تحقیقات آب هم از زیرمجموعه‌های وزارت نیرو در آن دخیل بوده، بلوک‌بندی‌ها انجام شده است و نقاط دیگری را هم که احتمال بیشتری بر وجود آب‌های ژرف می‌دادند بررسی کردیم، اما فعلا حفاری در آن نقاط در اولویت نیست». بااینحال، پیگیری‌ها نشان داد این پروژه در استان‌های شرقی در دست بررسی است و نقاط مورد اشاره این مقام مسئول، مناطق دیگری در جنوب استان سیستانوبلوچستان، خراسان جنوبی، شمال استان فارس و همین‌طور کرمان در نظر گرفته شده است.
رضازاده در مورد عمق این چاه می‌گوید: «اگر آبی وجود داشته باشد، در اعماق بین هزارو ٥٠٠ تا دو هزار متر است، اما این میزان در عمل خود را نشان خواهد داد و دبی آب به‌صورت برآوردی حدود هزار میلیارد مترمکعب اعلام شده، اما باید ببینیم به کجا می‌رسد».
به گفته او، اگر به نتیجه رسیدیم که استخراج آب ژرف از این منطقه امکان‌پذیر و احجام و کیفیت آن نیز مناسب است، بعدها چاه‌های دیگری هم در این منطقه حفر می‌شوند. مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با اشاره به اینکه مقدمات کار فراهم شده، ادامه می‌دهد: برای این پروژه مطالعاتی، مناقصه‌ای برگزار و شرکت حفار انتخاب شده و جاده دسترسی به محل حفاری را هم ساخته‌ایم. اگر مقدمات انجام شود و تأمین منابع مالی صورت بگیرد، این حفاری در اوایل سال ٩٧ آغاز خواهد شد. به گفته او، هزینه‌ای که برای حفاری یک چاه اکتشافی برآورد می‌شود، بین ٢٠ تا ٣٠ میلیارد تومان است، اما این رقم برای پروژه مطالعاتی است و اگر به مرحله بهره‌برداری برسد، قطعا ارقام بسیار بیشتری را می‌طلبد.
با اداره محیط زیست استان هماهنگیم
رضازاده در این گفت‌وگو از هماهنگی با سازمان حفاظت محیط‌زیست هم خبر می‌دهد. به گفته او: «تا اینجای کار با همکاران محیط زیست استان هماهنگ هستیم و قاعدتا برای صرف مطالعه نباید کسی مخالفت کند. اگر یک‌روزی بنای استخراج از چاه را داشتیم، بر اساس نتایج مطالعات، هم ما و هم سازمان محیط زیست و دیگر نهادهای مسئول باید تصمیمی منطقی بگیریم که همه جوانب در آن دیده شده باشد، اما امروز اطلاعات همه بسیار ناقص است و نمی‌توان اعلام نظر رسمی کرد، اما برای طرح مطالعاتی اداره محیط‌زیست استان همراهی کرده‌اند، هرچند اظهارنظرهایی را از مسئولان سازمان محیط زیست شنیده‌ایم که آنها با این کار مخالف هستند، اما قاعدتا آنها هم با مطالعه مشکلی ندارند، اما ممکن است بر اساس رویه‌ها و ضوابط خود با ضوابط کار ابهام داشته باشند که ما نتایج مطالعات را به آنها می‌دهیم و حتمااگر کار جدی شود، برای اجرای کار، مراحل با سازمان محیط زیست هماهنگ خواهد شد.
این مقام مسئول با بیان اینکه منطقه زابل در سیستان برای اجرای پروژه در نظر گرفته شده است، در مورد چرایی انتخاب این منطقه می‌گوید: وزارت نفت در این منطقه کارهای تحقیقاتی برای بررسی وجود نفت در اعماق داشته و به شواهدی از وجود آب‌های ژرف دست پیدا کرده است. شرکت مشاور نیز، ضمن استفاده از آن اطلاعات، خود نیز یک‌سری اطلاعاتی را با روش‌های دیگری انجام داده و این احتمال که در آن مناطق منابع آب بیشتری وجود داشته باشد، مطرح شده است. تحلیل شرکت مشاور آن است که رشته‌کوه‌های شرق کشور، مثل یک سد زیرزمینی عمل کرده و آب‌های در عمق زیاد را یک جا جمع کرده است. بااینحال، رضازاده از بیان اسم شرکت مشاور امتناع کرد.
درخواست مجوز نداشته‌ایم
با تمام این احوال، هماهنگی با سازمان حفاظت محیط زیست از سوی مسئولان این سازمان رد شد. علی مریدی، مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست در گفت‌وگویی می‌گوید: «اگر درخواست مجوزی انجام شود، باید از سوی اداره محیط زیست استان سیستانوبلوچستان باشد. این موضوع را با مسئولان استان هم چک کردیم؛ تا این لحظه هیچ مجوزی برای طرح مطالعاتی استخراج آب‌های ژرف درخواست نشده است، درحالی‌که این اقدام باید با هماهنگی و مجوز نماینده سازمان محیط زیست استان صورت پذیرد و اجازه اداره کل حفاظت محیط زیست سیستانوبلوچستان ضروری است». او در این گفت‌وگو ادامه می‌دهد: «برداشت از آب‌های ژرف ممنوع است. این ممنوعیت در حدی است که حتی درخواست آن از سوی وزارت نیرو هم نباید صورت بپذیرد، اما چون ابعاد زیست‌محیطی آن شناخته‌شده نیست و می‌خواهیم این پدیده را بشناسیم، از لحاظ مطالعات و پژوهش بلامانع است. بااینحال، این بلامانع‌بودن به این معنا نیست که آنها می‌توانند هر کار می‌خواهند انجام دهند و نیاز به مجوز سازمان محیط زیست ندارند». به گفته این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست، این هماهنگی از سوی دوستان وزارت نیرو انجام نشده است. باید ما را در جریان بگذارند و محل مورد فعالیت هم باید با اطلاع نمایندگی استان باشد، زیرا اگر در مناطق چهارگانه محیط زیست باشد، فعالیت در آن منطقه به کل ممنوع است». مریدی در ادامه با اشاره به اهمیت صدور مجوز از سوی سازمان حفاظت محیط زیست می‌افزاید: «اگر فعالیت عمرانی در این مناطق صورت بپذیرد، حتما باید با هماهنگی و نظارت سازمان محیط زیست باشد. چاه حفاری، پسماندهایی دارد که باید به طریق اصولی در محل، دپوی موقت شود. از طرفی المان‌های دیگری هم وجود دارد که ضرورتا باید با هماهنگی این سازمان باشد». از او درباره بیانیه سازمان محیط زیست می‌پرسم. به گفته او: «در بیانیه دلیلی که به پژوهش، مجوز داده‌ایم آن است که ابعاد زیست‌محیطی آن را بشناسیم. برای اینکه این ابعاد را شناسایی کنیم پس باید پای کار باشیم. اینکه بخواهند بدون هماهنگی با سازمان، دست به اقدام بزنند، عملا این مطالعه عقیم می‌ماند. شاید به این نتیجه برسیم که آن منطقه پتانسیل آب ژرف دارد، اما کسی نیامده بررسی کند که مشکل زیست‌محیطی دارد یا خیر. بنابراین عملا به بند یک بیانیه برمی‌گردیم که برداشت از آب‌های ژرف ممنوع است. از طرفی ممکن است به این جمع‌بندی برسیم که تبعات کم یا محدود است و آن‌موقع می‌توانیم بند یک را لغو کنیم، اما اگر هماهنگی صورت نپذیرد، این امکان فراهم نخواهد شد». او با تأکید دوباره ادامه می‌دهد: «هم از لحاظ قانونی و هم شناسایی ابعاد زیست‌محیطی، وزارت نیرو باید با سازمان محیط زیست هماهنگ کند که تاکنون این هماهنگی انجام نشده است. آنها می‌توانند تقاضا دهند که قصد چنین کاری دارند، سازمان حفاظت محیط زیست بررسی کرده و اگر در چارچوب قوانین زیست‌محیطی بود، موافقت می‌کند، اما در قالب برداشت از آب‌های ژرف، حتی درخواست هم نمی‌توانند بکنند».
خوابتان خیر باشد
با این همه این روزنامه در پی ردیابی آنچه درخصوص طرح مطالعاتی استخراج آب‌های ژرف در منطقه سیستان در دست کار است، به شرکت حفاری و انرژی‌گستر پارس (پدکس) می‌رسد که در زمینه حفاری چاه‌های نفتی فعال است. در تاریخچه این شرکت آمده: «شرکت حفاری و اکتشاف انرژی‌گستر پارس (PEDEX) در سال ١٣٦٠ به‌عنوان یکی از شرکت‌های عمرانی زیرمجموعه بنیاد مستضعفان تأسیس و فعالیت خود را با انجام‌دادن پروژه‌های مرتبط، از قبیل بندر صیادی جلالی بوشهر، راه و جاده‌سازی در مناطق مختلف کشور و دیگر پروژه‌های عمرانی آغاز کرد».
تلاش کردیم با مدیرعامل شرکت گفت‌وگویی داشته باشیم. مسعود عیدی، مدیرعامل این شرکت ابتدا با استقبال از گفت‌وگو در این زمینه و حتی تعیین زمان برای انجام آن، کسب اجازه از شرکت کارفرما (شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران) را ضروری دانست. پس از گفت‌وگو با مدیرعامل شرکت کارفرما اما نظر شرکت پیمانکار تغییر کرد. آخرین مکالمه با مسعود عیدی به شرح زیر است:
آقای عیدی چرا جلسه را کنسل کردید؟
به‌هرحال جلسه کنسل شد.
چرا؟
آقای رضازاده گفتند جلسه برگزار نشود.
دلیل چه بود؟
اصلا مصاحبه نمی‌کنم.
تا دیروز که قصد مصاحبه داشتید؟
نظرم عوض شد. خواب به خواب شدم و خواب دیدم که نباید مصاحبه کنم.
ان‌شاء‌الله خوابتان خیر باشد.
