واکسیناسیون کرونا در خاورمیانه از نگاه رسانه های خارجی/ تولید واکسن های داخلی، شرایط را به نفع ایران تغییر خواهد داد؟

برنامه واکسیناسیون عمومی در کشورهای مختلف جهان با سرعت متفاوت در جریان است. برخی کشورها با واردات واکسن در پی رفع نیازهای داخلی هستند و برخی کشورها نیز ساخت واکسن داخلی را در دستور کار قرار داده اند. در این میان شرایط برای ایران و کشورهای همسایه تا حدودی متفاوت تر است. 

«بازتاب»؛ احسان صفار- حساب توئیتر موسسه «دیدبان شاخص»، روز 14 مارس، آخرین وضعیت واکسیوناسیون کوید 19 در جهان را بررسی کرده است.  بر اساس آمارهای این موسسه به ازای هر 100 نفر، در اسرائیل 107، امارات 65/8، بریتانیا 37/1، شیلی 34/4، ایالات متحده 31/6، ترکیه 13، نروژ، 12، اسپانیا 11، ایتالیا 11، آلمان 10، فرانسه، 10، کانادا 7/7، عربستان 5/7، برزیل 5/3، روسیه 5/2، چین 3/6، مکزیک 3/2، هند 2/1 و اندونزی 2 نفر واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند.

گفتنی است با توجه به دو مرحله ای بودن برخی از واکسن‌ها، این شاخص بر اساس تعداد افرادی است که حداقل یک دز واکسن دریافت کرده‌اند؛ به عنوان مثال اسرائیل که از واکسن 2 دزی فایزر استفاده می‌کند، برای واکسیناسیون تمامی جمعیت خود، باید به عدد 200 برسد.

تفاوت‌ها در واکسیناسیون کوید 19، افزون بر اینکه بار دیگر مسئله نابرابری میان کشورها را به مرکز توجه ناظران آورده، به آزمونی برای کارایی دولت‌ها در سرتاسر جهان تبدیل شده است.

وبسایت خبری-تحلیلی «میدل ایست آی»، در یادداشتی به تاریخ 10 مارس، با اشاره به اطلاعات سازمان جهانی بهداشت که این سایت به آن دست یافته است، توضیح داده که تنها 14 کشور از 21 کشور منطقه مدیترانه شرقی –بر اساس تقسیمات WHO این بخش شامل کشورهایی است که از مراکش تا افغانستان را در بر می‌گیرد- به واکسن دسترسی یافته‌اند.

به گفته «امجد الخولی»، اپیدمولوژیست در دفتر منطقه‌ای مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت، 80 درصد از کل واکسن‌های جهان در اختیار 10 کشور قرار گرفته است.

«آنا ماریوت»، مشاور سیاست‌گذاری سلامت در موسسه آکسفام، معتقد است دسترسی به واکسن تابع دو متغیر اصلی است؛ میزان ثروت کشورها و توافق‌های دوجانبه با سایر کشورها، شرکت‌ها یا اهداکنندگان کمک‌های بین‌المللی که به آن «دیپلماسی واکسن» گفته می‌شود.

کارشناسان معتقدند فقدان همکاری و شفافیت در زمینه دیپلماسی واکسن، منجر به مجموعه‌ای از توافقات مخفیانه شده است که به نوبه خود ناتوانی نهادهای بین‌المللی -که وظیفه نظارت بر همه‌گیری را دارند- در دسترسی و ارائه اطلاعات لازم را در پی داشته است.

بر اساس یادداشت میدل ایست آی، چندی پیش دولت سوریه اعلام کرد که موفق به دریافت واکسن از یک «کشور دوست» شده است، بی آنکه مشخص باشد آن کشور کدام است؟ چه میزان واکسن در اختیار دمشق قرار گرفته است و قرار است چه بخش‌هایی از جمعیت را با چه ترتیبی تحت پوشش قرار دهد.

مقایسه واکسیناسیون در کشورهای همسایه ایران نشان می‌دهد که این کشورها با اتکا به دو متغیر ثروت و دیپلماسی واکسن، کارنامه موفق‌تر نسبت به ایران داشته‌اند.

همچنین بر اساس آمارهای سایت «داده‌های جهان ما»، در بحرین 32/39، جمهوری آذربایجان 4/47 و عمان 1/92 نفر، تا تاریخ 14 مارس 2021، حداقل یک دز واکسن دریافت کرده‌اند.

این وبسایت تعداد افراد دریافت‌کننده واکسن در ایران را آخرین بار در تاریخ 14 فوریه به روزرسانی کرده است که این رقم برابر 0/01 نفر بوده است؛ این در حالی است پاکستان در تاریخ 24 فوریه به عدد 0/03 رسیده است.

با این تفاسیر و در این مقطع زمانی شرایط ایران در مقایسه با کشورهای همسایه به ویژه در حوزه واردات واکسن کرونا چندان مطلوب به نظر نمی رسد. با این وجود، وعده‌های مسئولان برای عرضه گسترده دو واکسن ایرانی و واکسن ایرانی-کوبایی در ماه‌های آتی، می‌تواند در حکم عاملی برای تسریع واکسیناسیون عمومی باشد؛ با همین امید، مسئولان وزارت بهداشت از واکسیناسیون تمامی جمعیت تا پایان سال 1400 صحبت کرده‌اند.

همچنین یکی از عوامل امیدواری در مورد برنامه‌ریزی عمومی برای واکسیناسیون کوید 19، سرمایه‌گذاری ایران بر تولید واکسن در داخل کشور و افتتاح کارخانه تولید انبوه آن است؛ با توجه به اینکه برخی از کارشناسان حوزه سلامت معتقد هستند که احتمالا واکسن کرونا –همچون واکسن آنقولانزا- باید به شکل سالانه مورد استفاده قرار گیرد، تولید واکسن داخلی در مقیاس انبوه، می‌تواند نقطه امیدواری باشد.

در عین حال نباید از نظر دور داشت که برنامه‌ریزی‌ها طولانی مدت، اگر با برنامه موفق واکسیناسیون سریع همراه نشود، ممکن است نتایج مورد نظر را به دنبال نداشته باشد؛ چرا که این گمانه مطرح شده است که ممکن است ویروس در برخورد با واکسن با نوعی جهش روبه‌رو شود که واکسن‌های موجود در برابر آن موفق عمل نکنند.

به هر صورت و در حالی که بسیاری از کشورهای همسایه بر روی واردات واکسن تأکید دارند، این امیدواری وجود دارد که واکسن های کرونای ایرانی مثل واکسن رازی، واکسن برکت و واکسن فخرا خیلی زود به تولید انبوه برسند و در نتیجه ایران در این حوزه با پیشرفت چشمگیری مواجه شود.