واکاوی علل ناکارآمدی آموزش زبان انگلیسی در مدارس

معاون طراحی، تالیف و تولید مواد رسانه‌های یادگیری سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی درباره تولید کتاب‌های جدید گفت: فعلا کتاب جدید نداریم. کتاب‌های تولید شده باید بر اساس نظارت و پایش مراقبت شوند. شاید بعد از پیمودن مسیر تحول و برنامه ریزی‌های درسی جدید، کتاب‌های تازه‌ای تولید شوند اما باید در سال‌های آتی منتظر آن باشیم.

حسن ملکی ، با اشاره به ماموریت‌های این معاونت تازه تاسیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی اظهار کرد: برونسپاری تالیف کتاب‌های درسی و جلب مشارکت افراد و گروه‌های بیرون از سازمان از جمله سیاست‌هایی است که در دوره مدیریتی جدید به صورت جدی دنبال می‌کنیم.

وی افزود: اگر بخواهیم جلب مشارکت افراد بیرون از سازمان و ترویج فرهنگ برونسپاری تالیف کتب و عمل به آن را به صورت مطلوب و منطقی پیش ببریم باید حوزه‌های تربیت و یادگیری استانداردهای شفافی را در ارتباط با اهداف برنامه درسی، محتوا، روش‌های تدریس و شیوه‌های ارزشیابی تولید کنند. در واقع باید استانداردهای مشخص و شفافی تولید و به نقشه راهی برای مولفان و تولیدکنندگان جدید کتب و مواد رسانه‌های یادگیری تبدیل شود.

معاون طراحی، تالیف و تولید مواد رسانه‌های یادگیری سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ادامه داد: اقدام دیگری که حوزه‌های تربیت و یادگیری را در این کار مهم ذی مدخل می‌کند ارزیابی بعد از تولیدات است. یعنی همین حوزه‌های تربیت و یادگیری باید یک کتاب درسی تولید شده را ارزیابی کنند و بر آن صحه بگذارند که با استانداردهای تولید شده انطباق دارد.

ملکی با بیان اینکه بخش معاونت تالیف و تولید مواد و رسانه‌های یادگیری، مدیریت اصلی این کار را در دست خواهد داشت گفت: در صورت تصویب در سازمان، باید برای برونسپاری تالیف کتب درسی و جلب مشارکت گروه‌های مختلف و داوطلب، دستورالعمل و شیوه نامه شفافی را تولید کنیم. اگر نخست استانداردهای حوزه تربیت و یادگیری و دوم شیوه نامه برونسپاری تالیف کتاب و تولید مواد رسانه‌های یادگیری با دقت لازم و کارشناسی دقیق تولید شود این دو سند مهم، دو نیاز نرم افزاری ما را تامین خواهند کرد.

وی افزود: در بخش طراحی و تولید مواد رسانه‌های یادگیری علاوه بر تهیه شیوه نامه مربوطه باید فرهنگ سازی لازم نیز به عمل بیاید، زیرا کار مربوط به کل کشور است. باید از طریق گروه‌ها و کمیته‌هایی که تشکیل خواهد شد در سطح ملی و با کمک گرفتن از ادارات کل استان‌ها فرهنگ این کار تقویت و مشخص شود ماهیت این کار چیست.

به دنبال تمرکززدایی از نظام برنامه‌ریزی درسی نیستیم

معاون سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با تاکید بر اینکه البته مقصود ما هرگز این نیست که از نظام برنامه ریزی درسی تمرکززدایی کنیم گفت: نظام تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی هرگز نمی‌تواند و نباید از تمرکز در برخی امور فاصله بگیرد زیرا اسناد بالادستی با توجه به فلسفه آموزش و پرورش معینی تحت عنوان آموزش و پرورش مبتنی بر اندیشه اسلامی تولید شده است. اسناد بالادستی مبنای همه فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی درسی خواهد بود و یکسری خط قرمزها وجود دارد که باید برای مراقبت از آنها در برونسپاری تالیف کتب درسی، حساسیت بالایی داشته باشیم.

ملکی ادامه داد: باید از مرز نظام ارزشی و اعتقادی خودمان صیانت کنیم مبادا در این رابطه چه عمدا و چه سهوا دچار سهل انگاری شویم بنابراین تمرکززدایی را دنبال نمی‌کنیم بلکه معتقدیم باید بین دو چیز در نظام تعلیم و تربیت یک توازن و تعادل برقرار کنیم؛ از یک سو صیانت از نظام ارزش‌ها و از سوی دیگر مواجهه با واقعیتی به نام ذخیره‌های علمی و فرهنگی در همه استان‌های کشور است.

وی با بیان اینکه در هر استانی در رشته‌های مختلف از جمله علوم تربیتی و برنامه ریزی درسی متخصصانی تربیت شده‌اند و باید به آنها به عنوان نعمت الهی و نخبگانی بنگریم گفت: باید از ظرفیت نخبگانی بهره مند شویم که در این بین رعایت حد و مرز در ایفای نقش‌ها باید مورد توجه قرار بگیرد.

معاون سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی افزود: در کمیسیون بررسی راهکارهای توسعه و تعمیق مشارکت در تولید بسته‌های یادگیری، چند ضرورت برای این کار مطرح شد؛ نخست آنکه استفاده از ظرفیت علمی و آموزشی گروه‌ها و اقشار گوناگون نخبگانی مهم است و اگر از این ظرفیت بهره مند نشویم مغبون می‌شویم.

ملکی افزود: ضرورت دوم ایجاد امکان و فرصت برای دادن حق انتخاب به مدارس کشور است. چه اشکالی دارد آرام آرام کار را به سمتی ببریم که مثلا مدارس در درس علوم با سه کتاب متنوع روبرو باشند، نه اینکه فقط یک منبع و کتاب داشته باشند؟. این کتاب‌ها در شیوه نگارش و نحوه ذکر مثال ها و… متفاوت اند اما در کلیات پیام یکسان هستند.

اجازه دهیم افراد خلاق وارد میدان شوند

وی با بیان اینکه باید اجازه دهیم افراد خلاق وارد میدان شوند گفت: بین انقباض منطقی و انبساط ضروری تعادل برقرار کنیم. انقباض مربوط به اصالت‌ها و انبساط مربوط به امور متغیری است که می‌توانیم به آن دسترسی داشته باشیم. ضرروت سوم ایجاد جاذبه بیشتر نسبت به استفاده از بسته‌های یادگیری به دلیل انتخابی بودن آنهاست. ایجاد جاذبه محصول میدان عمل وسیع است، زیرا همه آدم‌ها توانمندی یکسانی ندارند.

معاون سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ادامه داد: چهارمین ضرورت کاهش بار سنگین روی دوش کارشناسان گروه‌های آموزشی خودمان در بخش تالیف کتاب است. این بار بسیار سنگین است. کارشناسان لایقی داریم ولی ظرفیت ذهنی و زمانی محدودی دارند و فرصتی برای اندیشه ورزی و فکر کردن به مسائل کلی تر پیدا نمی‌کنند.

احتمال تولید کتاب‌های درسی مکمل

ملکی در ادامه در پاسخ به اینکه آیا قرار است در قالب بسته‌های یادگیری، کتاب‌های درسی مکملی تالیف شوند؟ گفت: اکنون در مرحله ایده پردازی قرار داریم. این موارد جزو برنامه‌های ماست که باید در نهایت در شوراهای عالی سازمان پژوهش تصویب شود تا به اجرا در بیاید. در خود این برنامه درسی ملی که سند معتبر ماست و همینطور در سایر اسناد بالادستی چون سندتحول بنیادین مواردی وجود دارد که به طور مشخص می گوید باید قدری به سمت کاهش تمرکز در تولید محتوا برویم.

وی افزود: اگر به سمت کاهش تمرکز برویم چند حالت ممکن است پیش بیاید. نخست اینکه به جای تالیف یک کتاب، چند کتاب در یک درس تالیف و به سمت تنوع تالیفات حرکت کنیم که همگی بر پایه یک استاندارد مصوب هستند. حالت دوم این است که علاوه بر کتاب درسی، فرصت‌هایی ایجاد کنیم تا افرادی که غیر از کتاب درسی در سایر مواد و رسانه ها چون فیلم آموزشی، کتاب روش تدریس معلم و تالیف کتاب کار دانش آموز آمادگی دارند اقدام به تولید بسته کنند.

معاون سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با بیان اینکه امکان دیگر این است که درصد مشخصی از برنامه ریزی درسی و انتخاب محتوا را در صورت کسب آمادگی‌های لازم به معلمان بسپاریم اظهار کرد: برنامه درسی ملی اجازه می‌دهد که این شیوه را قدری گسترش دهیم.

ملکی اضافه کرد: توسعه سیاست چندتالیفی و زمینه سازی برای مشارکت فعال استان‌ها، معلمان، مربیان، افراد و تشکل‌های ذی علاقه و ذی صلاح با تاکید بر بخش غیردولتی در تولید، تکمیل و غنی سازی مواد و منابع متنوع یادگیری در چارچوب سیاست‌های آموزش و پرورش در برنامه درسی ملی مورد تاکید قرار گرفته است.

نظارت و پایش بر کتب نونگاشت

وی با بیان اینکه کار شروع شده و زمان پایان آن بستگی به زمان انجام مطالعات و تحقیقات پشتیبان دارد، درباره بازنگری در کتب درسی از سال ۱۴۰۱ به بعد گفت: کتب درسی تا پایان دوره متوسطه، تا سال گذشته جدیدالتالیف شدند و کتاب‌های نو محسوب می‌شوند. ما در این مدت یک کار نظارت و پایش را انجام می‌دهیم و معنایش این است که کتاب ها بر اساس یک نظام برنامه ریزی همسو تدریس شوند. نظارت بر اجرا در حال انجام است که با توجه به گستره ملی و تعداد استان‌ها کار عظیمی است. پایش، مکمل نظارت است.

معاون سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی اضافه کرد: در یک کلام باید هم رصد کنیم و هم از کتب درسی تولید شده مراقبت کنیم. دومین برنامه در دوره بازنگری آن است که سندتحول بنیادین را که برنامه درسی ملی بر اساس آن تولید شده را عملیاتی کنیم که یک رسالت مهم و ضروری است و تا کنون به صورت مطلوب انجام نشده است. یعنی باید بر پایه اسناد تحولی در هر یک از حوزه های تربیت و یادگیری و هریک از زمینه‌های درسی، الگوهای تدوین و طراحی برنامه درسی و استانداردهای لازم را تولید کنیم.

ملکی تاکید کرد: انحرافی در اجرای برنامه درسی ملی به وجود نیامده بلکه فعالیت کامل صورت نگرفته است. اگر برنامه‌های درسی بخواهند بر مبانی برنامه ریزی درسی مبتنی شوند باید این رابطه دارای الگو باشد که اکنون جای آن به عنوان حلقه مفقوده خالی است.

تولید قلاب‌های مفهومی میان برنامه‌های درسی و اسنادبالادستی

وی با بیان اینکه باید برنامه های درسی با قلاب‌های معناداری به اسناد تحولی متصل شوند اظهار کرد: اکنون تولید این قلاب‌های مفهومی بین برنامه‌های درسی و اسناد بالادستی از مهمترین کارهای فعلی سازمان است.

معاون سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ادامه داد: برنامه دیگر، آماده سازی معلمان به صورت خاص است. ما باید آنها را به طرق مختلف و با استفاده از روش‌های گوناگون آماده کنیم. اراده قوی برای انجام این کارها وجود دارد و زمینه برای انجام این امور فراهم است.

ملکی درباره تولید کتاب‌های جدید نیز گفت: فعلا کتاب جدید نداریم. کتاب های تولید شده باید بر اساس نظارت و پایش مراقبت شوند. شاید بعد از پیمودن مسیر تحول و برنامه ریزی های درسی جدید، کتاب‌های تازه‌ای تولید شوند اما باید در سال‌های آتی منتظر آن باشیم.

معیار اصلی درباره حجم و محتوای کتب درسی، ارزیابی علمی است

وی درباره حجم کتابهای درسی نیز گفت: درباره کتاب‌های درسی باید به وسیله ارزشیابی علمی، قضاوت کرد. همواره کتب درسی مورد داوری و قضاوت افراد عام متخصص و غیرمتخصص بوده است، اما معیار اصلی درباره حجم و محتوا، ارزیابی علمی است. بر اساس ارزشیابی علمی، در باره حجم و محتوا و … تصمیم گیری می‌شود و زبان صادق داروی همین است نه موارد دیگر.

وی افزود: قصد داریم ارتباط مان را با جامعه تقویت کرده و علت تغییرات را بگوییم. حرف زدن با مردم ضرر ندارد و باعث تقویت ارتباط می‌شود.

علت ناکارآمدی آموزش زبان انگلیسی در مدارس

معاون سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی همچنین درباره علت ناکارامدی آموزش زبان انگلیسی در مدارس گفت: معتقدم اگر بخواهیم به همین امور و موارد مشابه بپردازیم و داوری کنیم زمانی می‌توانیم به درستی پاسخگو باشیم که نظام ارزشیابی ما به صورت علمی اجرا شود، برای همین برای ضعف زبان انگلیسی چند علت می‌توان برشمرد؛ یک علت روش‌های نامناسب تولید محتواست، دیگری زبان بیگانه بودن و عدم انس و الفت با فرهنگ مردم است. وجود معلمی که نمی‌تواند بدرستی تدریس کند نیز یک علت دیگر است اما اینکه در عمل هرکدام چه سهمی دارند باید در قالب مطالعات علمی دنبال شود.