هفت تغییر کرونایی ترافیک تهران
چهره‌نگاری از آخرین وضعیت تردد‌های تهران مربوط به روز شنبه، ششم اردیبهشت‌ماه و بازه ۱۰ روزه پیش از آن، از هفت تغییر کرونایی ترافیک پایتخت خبر می‌دهد. نتیجه این چهره‌نگاری دو پیام مهم رس می‌کند.
از ابتدای هفته گذشته که گروه دیگری از کسب‌و‌کار‌ها بازگشایی و در‌های پاساژ‌ها و بازار‌های سرپوشیده به روی کسبه و مشتریان باز شد، شکل ترافیک پایتخت دستخوش تغییرات اساسی نسبت به تمام هفته‌های پیش از آن شده است. چهره‌نگاری از این تغییرات حکایت از آن دارد که سبک سفر‌های درون‌شهری شهروندان تهرانی فعلا دچار تغییرات عمده شده است که منشأ این تغییرات، شیوع ویروس کرونا، نحوه مدیریت این بیماری توسط ستاد ملی مبارزه با کرونا در استان تهران و واکنش مردم به این تصمیمات مدیریتی است.
نخستین و شاید مشهودترین تغییر ترافیکی روز‌های کرونایی تهران، در محدوده مرکزی شهر و مشخصا در دو منطقه ۶ و ۱۲ پایتخت رخ داده است. این دو منطقه که به‌عنوان کانون استقرار مشاغل و ادارات دولتی و خصوصی می‌شناسیم و افزون بر این چند هسته شغلی مهم شهر از جمله بازار تهران و راسته‌های شغلی دیگر را پوشش می‌دهد، در واقع مناطقی هستند که محدوده اصلی طرح ترافیک (حلقه اول) محسوب می‌شوند. از اواخر سال گذشته به‌دنبال شیوع کرونا، شهرداری تهران تصمیم به لغو موقت طرح ترافیک گرفت تا شهروندان بتوانند به جای وسایل حمل‌و‌نقل عمومی از خودروی شخصی برای آمد و شد ضروری در شهر استفاده کنند. از ابتدای روز‌های کاری امسال پس از تعطیلات نوروزی نیز لغو طرح ترافیک یکسره تاکنون ادامه پیدا کرده و تا زمان نامعلوم ادامه دارد. اما با وجود لغو طرح ترافیک، تا پیش از هفته گذشته، وضعیت ترافیک در دو منطقه مرکزی شهر بغرنج نشده بود و جریان آمد و شد به شکل نسبتا طبیعی مشهود بود.
به گزارش دنیای اقتصاد،اما به تدریج ترافیک در یک فرآیند تصاعدی در این دو منطقه رو به افزایش گذاشت و طی روز‌های اخیر به‌دنبال بازگشایی یک گروه جدید از کسب‌و‌کار‌ها از ابتدای هفته گذشته (۳۰ فروردین‌ماه) به بدترین وضعیت ممکن رسید. به این ترتیب دیروز شلوغ‌ترین روز خیابان‌های تهران در طول ۴۹ روز گذشته از شروع تغییرات سبک فعالیت، زندگی و سفر‌های شهروندان تهرانی به‌دلیل شیوع کرونا و آغاز غیررسمی دورکاری در دولت و بخش خصوصی از نیمه اسفند به بعد به شمار می‌آید.
تغییر دوم جریان ترافیک، در ۱۰ بزرگراه اصلی تهران رخ داده است که به‌عنوان محدوده طرح زوج و فرد سابق و حلقه دوم طرح ترافیک شناخته می‌شود. ترافیک در این بزرگراه‌ها طی ۱۰ روز اخیر نسبت به زمانی که طرح ترافیک اجرا می‌شد، خلوت‌تر شده و علت آن توزیع سفر‌های صبحگاهی شهروندان پس از لغو طرح ترافیک است. در واقع پیش از این گروهی از شهروندان برای ورود رایگان به محدوده حلقه دوم خود را ملزم به انجام سفر قبل از ساعت ۸:۳۰ صبح می‌کردند، اما با لغو طرح ترافیک، دیگر با چنین اجباری روبه‌رو نیستند.
در واقع پیش‌تر زمان پیک صبحگاهی محدودتر، اما حجم ترافیک و تعداد خودرو‌ها در این بازه بیشتر بود که اکنون رویه تغییر کرده و آن حجم از ترافیک در بازه زمانی وسیع‌تر، صبح‌ها سفر خود را آغاز می‌کنند. البته وضعیت پیک عصرگاهی تفاوتی با گذشته ندارد و این بزرگراه‌ها در عصرگاه همچنان مانند روال گذشته به‌دلیل تعطیلی همزمان اغلب مشاغل با یکدیگر، با ترافیک سنگین روبه‌رو هستند.
سومین تغییر مربوط به محل پارک خودروهاست. مصلی تهران صبح‌ها به فاصله کوتاهی از ساعات اولیه صبح شاهد صف طویل خودرو‌هایی است که قصد ورود به پارکینگ این اراضی را دارند. مصلی در مرز آغازین محدوده طرح ترافیک واقع شده است و اگر شهروندان تا این نقطه از سفر را با خودروی شخصی انجام داده‌اند، انتظار می‌رود بقیه سفر خود را نیز با همین وسیله ادامه دهند؛ اما تحقیقات میدانی از شهروندان نشان می‌دهد آن‌ها به‌دلیل مشکل جدی در تامین جای پارک خودرو در نزدیکی محل کار خود، ترجیح می‌دهند خودرو را در این پارکینگ متوقف کرده و با تاکسی ادامه مسیر دهند.
چهارمین تغییر نیز بی‌ارتباط با این موضوع نیست؛ خط عبوری دوم خیابان‌ها در محدوده طرح ترافیک به توقفگاه خودرو‌های شخصی تبدیل شده که از یافتن جای پارک ناتوان بوده و با تعبیه یک کاغذ حاوی شماره تلفن خود، خودرو را به شکل دوبله متوقف کرده و برای دیگر شهروندان زحمت ایجاد کرده‌اند. به نظر می‌رسد مدیریت شهری می‌تواند با صدور مجوز توقف در راسته‌ها و برخی فضا‌های مرده شهری که در حالت عادی «توقف ممنوع» هستند، قدری از این وضعیت بغرنج بکاهد.
تغییر پنجم ترافیکی در پایتخت، افزایش مراجعات با خودرو برای انجام خرده‌کاری‌های اداری است که نشان از ضعف شدید دولت الکترونیک دارد و شهروندان را ناگزیر کرده برای انجام برخی کار‌هایی که به سادگی بدون مراجعه حضوری نیز قابل انجام است، ناگزیر به سفر شوند. ظاهرا بسیاری از دستگاه‌های دولتی تن به اجرای تمام عیار طرح‌های مربوط به دولت الکترونیک نمی‌دهند و همچنان «کاغذ» را نشان معتبر از مجوز‌هایی که صادر می‌کنند، می‌دانند.
تغییر ششم در «نسبت سفر با خودروی شخصی و ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی» رخ داده است. در حالی که بر تعداد خودروسواران به شدت افزوده شده و ترافیک مرکز شهر گویای این واقعیت است، آمار سفر با مترو حداکثر ۱۰ درصد کاهش پیدا کرده که این سوال را به ذهن متبادر می‌کند که با این وصف، خودروسواران این روز‌ها چه کسانی هستند؟ به نظر می‌رسد بخش کوچکی از کسانی که اکنون با خودروی شخصی سفر می‌کنند، پیش‌تر مسافر مترو بوده‌اند و قبلا عمده آن‌ها با موتورسیکلت، تاکسی‌های خطی یا تاکسی‌های اینترنتی در شهر تردد می‌کردند.
هفتمین و آخرین تغییر ترافیکی در «سهم اهداف سفر از تردد‌های درون‌شهری» منعکس شده است. در حال حاضر با توجه به اینکه دورکاری در دولت با حضور ۷۰ درصد از نیروی انسانی ادامه دارد، به نظر می‌رسد در بهترین حالت سهم سفر‌های شغلی از کل سفر‌ها که پیش از این ۳۷ درصد از ۲۰ میلیون سفر بوده است، به همین نسبت کاهش یافته و اکنون ۵/ ۲ میلیون سفر از این سهم کم شده است.
همچنین تحقیقات میدانی حاکی از نصف شدن سفر‌های با انگیزه خرید است که پیش از این ۱۵ درصد از کل سفر‌های روزانه را به خود اختصاص می‌داد؛ بنابراین ۵/ ۱ میلیون سفر نیز به این ترتیب کاهش خواهد یافت. سفر‌های آموزشی که همواره ۱۶ درصد از سفر‌های روزانه تهرانی‌ها بوده هم اکنون به صفر رسیده است و این یعنی ۳ میلیون سفر با مقصد تحصیلی در روز‌های کرونایی حذف شده است. سهم سفر‌های تفریحی از کل سفر‌های روزانه نیز در حالت عادی ۱۴ درصد و سایر سفر‌ها نیز ۱۸ درصد است که آماری از کاهش آن‌ها در دست نیست.
تغییرات ترافیکی در پایتخت حاوی دو پیام برای دولت و شهرداری تهران است. پیام مهمی که این تغییرات به دولت مخابره می‌کند، این است که حجم سفر‌های روزانه شهروندان به حدی افزایش یافته که رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی را تقریبا غیرممکن کرده است و به نظر می‌رسد ادامه این روند می‌تواند آژیر خطر شیوع کرونا را به صدا در آورد.
پیامی که این روز‌ها مدیریت شهری باید از تغییرات ترافیکی دریافت کند نیز، این است که برخلاف تصور عموم، الزاما اگر مردم اجازه تردد بدون هزینه در مرکز شهر با خودروی شخصی را داشته باشند، از بار شبکه حمل‌و‌نقل عمومی کاسته نمی‌شود؛ کمااینکه در روز‌های اخیر چنین نشد. در واقع مسافران مترو یا فاقد خودرو بوده یا استفاده از آن را برای سفر‌های روزانه به‌صرفه نمی‌دانند؛ بنابراین راه گریزی از توسعه فوری ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی در پایتخت وجود ندارد.
