هشدار درباره فقر اکسیژن در اعماق بیش از ۵۰ متر دریای عمان

رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی گفت: ستون آب در دریای عمان از دهانه تنگه هرمز تا آب های عمیق روبروی چابهار در اعماق بیش از ۵۰ متر با کمبود شدید اکسیژن مواجه است.

به گزارش بازتاب به نقل از پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، دکتر بهروز ابطحی گفت: به دنبال سومین گشت دریایی «کاوشگر خلیج فارس» که در راستای برنامه بلند مدت پایش اقیانوس شناسی خلیج فارس و دریای عمان، در دریای عمان از دهانه تنگه هرمز تا آب های عمیق روبروی شهرستان چابهار در اعماق بیش از ۵۰ متر کمبود شدید اکسیژن ثبت و گزارش شد.

وی با بیان اینکه اگر غلظت اکسیژن محلول در آب به مقادیر کمتر از ۲ میلی گرم بر لیتر (حدود ۶۰ میکرومول بر کیلوگرم) کاهش پیدا کند شرایط فقر اکسیژن به وجود می آید، افزود: این پدیده به طور طبیعی در اعماق ۲۰۰ تا هزار متری برخی مناطق اقیانوسی و نیز محیط های ساحلی آلوده به فاضلاب و کودهای کشاورزی و در اثر تجزیه باکتریایی مواد آلی و بقایای اجساد موجودات زنده و مصرف اکسیژن ایجاد می شود.

ابطحی گرم شدن کره زمین (کاهش حلالیت اکسیژن در آب و تقویت لایه بندی در اقیانوس ها و دریاها) و افزایش ورود فاضلاب ها و کود های شیمیایی حاوی فسفر و نیتروژن معدنی را از عوامل اصلی تشدید پدیده کاهش اکسیژن در محیط های دریایی عنوان و تصریح کرد: این عوامل باعث شده است تا حجم و مساحت قابل توجهی از محیط های دریایی جهان به مناطق مرده (dead zone) تبدیل شوند.

وی ادامه داد: پژوهش ها نشان می دهد که وسعت و تعداد مناطق مرده دریایی با شرایط زیست محیطی فعلی حاکم بر کره زمین در حال افزایش بوده و «اقیانوس ها در حال از دست دادن تنفس خود هستند» از دهه ۱۹۶۰ تا کنون ۴.۵ میلیون کیلومتر مربع بر مساحت مناطق مرده در دریاها و اقیانوس ها اضافه شده است.

رئیس پژوهشگاه اقیانوس شناسی اظهار داشت: بر اساس نتایج این گشت دریایی پیش بینی می شود برای بسیاری از موجودات زنده (بویژه ماهیان) در دریای عمان، زندگی، محدود به لایه بسیار نازکی از سطح آب (ضخامت چند ده متر) شده است. از آنجاییکه احتمال به سطح رسیدن و انتشار آب های کم اکسیژن در سراسر سواحل دریای عمان تحت تاثیر جریان های عمودی و افقی که از ویژگی های منطقه مذکور است وجود دارد، استقرار چنین توده عظیمی از آب های کم اکسیژن و بسیار نزدیک به سطح در دریای عمان می تواند به عنوان یک عامل تهدید کننده برای منابع زیستی این منطقه به شمار آید.

وی تصریح کرد: نتایج اندازه گیری های میدانی نشان می دهد در بیشتر نواحی خلیج فارس و تنگه هرمز، حتی در فصول گرم سال که شدید ترین شرایط لایه بندی در ستون آب برقرار است، غلظت اکسیژن محلول وارد محدوده هایپوکسیا نشده است. دلیل این پدیده را می توان به تهویه مناسب آب های عمقی توسط جریان پایین رونده آب های شور و چگال و اکسیژن دار بخش های کم عمق جنوب خلیج فارس نسبت داد. با این حال، نتایج نشان می دهد در آب های نزدیک به بستر در نقاط محدودی از خلیج فارس و تنگه هرمز احتمال بروز شرایط فقر اکسیژن در برخی فصول سال وجود دارد.

در ادامه دکتر ابوالفضل صالح عضو هیات علمی پژوهشگاه و مدیر سومین گشت دریایی «کاوشگر خلیج فارس» در تشریح جزئیات این گشت اظهار داشت: محققان پژوهشگاه با استفاده از تجهیزات نمونه برداری، نمونه های آب را از اعماق دریای عمان به روی شناور منتقل کرده و مورد بررسی قرار دادند.

به گفته وی، نتایج سنجش اکسیژن این نمونه برداری ها نشان می دهد که در سراسر دریای عمان در اعماق بیش از ۴۰ متر تا بستر دریا (در عمق ۱۰۰۰ متر) در زمان انجام این مطالعه شرایط فقر اکسیژن حاکم است.

صالح افزود: اگرچه آب شور و نسبتا گرم و اکسیژن دار خلیج فارس که از طریق تنگه هرمز وارد دریای عمان می شود در اعماق حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ متر باعث افزایش اندک غلظت اکسیژن در این لایه در دریای عمان می شود، ولی با این حال شرایط فقر اکسیژن در این لایه نیز همچنان حاکم است.

مسئول اجرای برنامه علمی «کاوشگر خلیج فارس» گفت: مصرف اکسیژن (بدون جایگزین شدن) همراه با تولید دی اکسید کربن در ستون آب باعث افزایش قابل توجه اسیدیته آب می شود، طوری که در اعماق حدود ۱۰۰۰ متر در دریای عمان، pH آب حدود ۰.۷ اسیدی تر از آب های سطحی به ثبت رسید. همچنین افزایش اسیدیته آب نیز یکی از عوامل محدود کننده زیست در محیط های دریایی بویژه برای موجوداتی است که دارای اسکلت یا پوسته کربنات کلسیمی هستند.

به گفته وی، کاهش شدید غلظت اکسیژن همچنین شرایط مناسبی را برای تولید گازهای بسیار سمی مانند دی هیدورژن سولفید و گاز گلخانه ای نیتروس اکسید در محیط های دریایی فراهم می آورد.

صالح ضمن اشاره به مطالعات اقیانوس شناسی پیشین خاطرنشان کرد: بر اساس مطالعات اقیانوس شناسی، دریای عمان و شمال دریای عرب (که در جنوب دریای عمان واقع شده است) به طور طبیعی در بردارنده توده عظیمی از آب های کم اکسیژن و یا فاقد اکسیژن هستند.