هشدار، هرگز روی زخمتان بتادین نریزید

اتفاق های مختلفی در خانه ممکن است شما را زخمی کند. مثلا یک تکه شیشه که از آن غفلت کرده اید و یا چاقوی تیزی که موقع سبزی خرد کردن دستتان را می برد یا خیلی اتفاق های دیگر.

یا شاید هم فرد مبتلا به دیابت در خانه دارید که زخمی روی پاها یا دستش پیدا شده یا زخمی که به علت بعضی بیماری های دیگر روی سطح پوست پیدا می شود.

ضدعفونی‌کننده‌ها که در منازل اغلب بتادین است به هیچ عنوان نباید داخل حفره زخم ریخته شود بلکه باید آن را اطراف حفره زخم استفاده کرد زیرا بتادین حاوی ید است که به شدت برای سلول‏های زایا و ترمیم‏ کننده کشنده است.

پس چنانچه در حفره زخم ریخته شود، قطعا باعث تاخیر در ترمیم زخم می‌شود و متعاقب آن جوشگاه و اسکار بیشتری از زخم به جا می‌ماند.مرسوم است که وقتی کسی زخمی می شود همه در به در دنبال بتادین می گردند. آنقدر این داستان تکرار شده که شاید بعضی فکر کنند محال است زخم بدون بتادین اصلا خوب شود!

«پرووایدین یوداین» که اسم تجاری آن همان «بتادین» آشنای خودمان است جزو موادی طبقه بندی می شود که به آنها «آنتی سپتیک» می گویند. کسانی که یکی از همراهانشان زخمی شده و گذارشان به بیمارستان ها افتاده باشد اگر دقت کنند می بینند که شستشوی زخم ها نه با بتادین بلکه با سرم شستشو انجام می شود.

بیشتر مردم فکر می کنند که بتادین میکروب های احتمالی داخل زخم را از بین می برد. تا اینجای کار تصورشان درست است. اما چیزی که دقت نمی کنند آن است که بتادین همین بلا را بر سر سلول های طبیعی خود ما هم می آورد و با از بین بردن سلول های سالم ناحیه زخم، بهبود زخم را به تاخیر می اندازد و شرایط را برای رشد میکروب ها آماده تر می کند.

بهترین راه تمیز کردن یک زخم در خانه شستشوی آن با سرم شستشو و سپس پوشاندن آن با یک تکه پارچه تمیز یا گاز استریل است. بتادین را فقط برای تمیز کردن نواحی اطراف زخم به کار ببرید.

مضرات بتادین

زخم‌ها چند نوع هستند؟

زخم عبارت است از گسیختگی یک اپی‏تلیوم یا پوشش در هر قسمتی از بدن اعم از پوست، مخاط دستگاه گوارشی و…

که براساس نوع زخم در هر قسمتی از بدن، درمان‌ها متفاوت خواهند بود. پس زخم‌ها می‏توانند در نقاط مختلفی از بدن چه در ارگان‏های داخلی مانند دستگاه گوارش یا در ارگان خارجی مانند پوست ایجاد شوند اما به طورکلی زخم‌ها را به دو نوع حاد و مزمن تقسیم‌بندی می‌کنیم.

کمی درباره این زخم‏ها بدانید:

برای تعریف زخم حاد و مزمن بهتر است در ابتدا به روند ترمیم یک زخم پس از ایجاد آن بپردازم. هر زخمی ۴ مرحله را طی می‏کند. در اولین ثانیه‌های ایجاد زخم در بدن روند ترمیم زخم آغاز می‌شود. به این صورت که سلول‌های التهابی به سمت مرکز زخم حرکت می‌کنند و به نوعی آن را مورد حمله قرار می‌دهند. این‌کار با ۲ هدف انجام می‌شود؛

اول پاک‌کردن باکتری‌ها و آلودگی‌ها از محل که معمولا از روز اول تا روز چهارم زمان می‌برد و دوم ترشح واسطه‌های التهابی که در مرحله دوم زخم به کار می‌آید. در واقع روند ترمیم زخم فیزیولوژیک و در عین حال هورمونی است؛ یعنی هم فیزیولوژی طبیعی بدن و هم هورمون‌ها در ترمیم آن نقش دارند.

مرحله دوم معمولا از روز چهارم تا دهم یا دوازدهم بعد از ایجاد زخم طول می‌کشد. در این مدت سلول‌های التهابی‌ای که وارد حفره زخم شده‌اند شروع به تکثیر می‌کنند تا داربستی تشکیل بدهند و زخم را از آن داربست آکنده کنند تا ترمیم زخم ادامه پیدا کند.

مرحله سوم ترمیم زخم از روز دهم تا دوازدهم طول می‏کشد. در این مرحله حمله سلول‌ها و تکثیر آنها نظم و انضباط خاصی پیدا می‌کنند. به این صورت که بدن زوائد را از زخم برداشت می‌کند و زخم همانند بافت‌های اطرافش شکل می‌گیرد که اصطلاحا به این مرحله Modeling یا مرحله «تغییر زخم» می‌گویند.

این عوامل مشابه تجربه همه از زخم است؟

بله، همه ما زخم را تجربه‌ کرده‌ایم و شما دیده‌اید که هر زخمی در ابتدا التهابی دارد که در روز سوم و چهارم کمتر می‏شود و مقداری برجستگی پیدا می‌کند و سپس در عرض ۶ تا ۱۲ ماه زخم مدل خود را تغییر می‌دهد تا به بافت همسایه خود نزدیک شود.

مرحله آخر برداشت اضافه‌ها از زخم و همان چیزی است که ما اصطلاحا به آن «جوشگاه» یا «اسکار زخم» می‌گوییم. جوشگاه به مرور زمان از بین خواهد رفت و به یک بافت طبیعی تبدیل خواهد شد. البته جوشگاه زخم می‌تواند براساس ژنتیک ادامه پیدا کند و از بین نرود یا به طور کامل محو شود.

اگر هنگام ترمیم زخم اتفاقی بیفتد که این مراحل پشت‌سر هم انجام نشود، چه پیامدی خواهد داشت؟

در این صورت زخم حاد به یک زخم مزمن تبدیل می‌شود که درمان‌های خاص خود را می‌طلبد. به همین دلیل تلاش ما این است که زخم حاد را در روند ترمیم طبیعی خودش نگه داریم و اجازه ندهیم که زخم، مزمن شود. زیرا در این صورت مجبوریم از تکنیک‌های خاصی استفاده کنیم تا آن را درمان کنیم.

آیا مزمن‌شدن زخم خطرناک‌ است؟

بله، ممکن است به خاطر وجود یک زخم مزمن عوارض خطرناکی ایجاد شود. زیرا مزمن‌شدن زخم مسایل ساده زخم‌ها را به مسایل پیچیده‌ای تبدیل می‌کند. البته هر زخمی‌ مزمن نمی‌شود بلکه عواملی وجود دارد که می‌تواند زخم حاد را به زخم‌ مزمن تبدیل کند.

بسیاری از این عوامل ذاتی هستند و مربوط به خود شخص است اما بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌هایی که در سیستم ایمنی افراد نقص ایجاد می‌کنند، مانند بیماری‌های کبدی و کلیوی، بیماری‌ دیابت، افرادی که فقر تغذیه‌ای دارند، افرادی که شیمی‌درمانی می‌شوند.

افرادی که کورتیکواسترویید مصرف می‌کنند، موارد خاصی که در منطقه‌ای که زخم ایجاد شده استو خونرسانی کافی شریانی یا وریدی ندارند، مانند بیمارانی که دچار واریس‌های مزمن و شدید اندام‌های تحتانی هستند که زخم‌ آنها گاهی حتی به قطع عضو نیز منجر می‏شود، افرادی که کم‌خونی و تصلب‌شرایین دارند،

افرادی که قطع نخاع هستند یا طولانی‌مدت در بستر می‏مانند و دچار زخم‌های حادی به نام «زخم‌بستر» می‌شوند که اغلب موارد مزمن می‌شود و…

بنابراین کسانی که مبتلا به این بیماری‌ها هستند باید بیشتر احتیاط و از زخمشان مراقبت کنند. رسیدگی به موقع و پیشگیری از مزمن‌شدن زخم‌ها بسیار موثر است هرچند که در بعضی از افراد نمی‌توان از مزمن‌شدن زخم پیشگیری کرد اما می‌توان آن را کنترل نمود.

چطور از مزمن‌شدن زخم‌ها جلوگیری کنیم؟

مهم‌ترین مساله پس از ایجاد زخم در تنه یا اندام‌ها حفظ خونسردی و کنترل اوضاع است پس از آن اولین اقدام، کنترل خونریزی است که می‌توان با فشار دست یا با یک پارچه و گاز تمیز آن را کنترل کرد. مرحله دوم پانسمان ساده زخم است که آن هم کار کنترل خونریزی و درد را انجام می‌دهد.

اگر ناحیه‌ای از بدن با اشیای برنده مانند شیشه بریده شده بود، امکان عمیق‌بودن زخم زیاد است بنابراین در این موارد بهتر است سریعا به پزشک مراجعه کنید. پزشک با معاینه دقیق، نوع زخم، لبه‌های آن و وجود جسم خارجی در زخم را بررسی می‌کند.

زیرا یکی از عوامل مهم تبدیل زخم‌های حاد به زخم‌های مزمن وجود اجسام خارجی در زخم است. در این صورت پزشک با توجه به زخم درمان مناسبی را آغاز می‏کند تا ترمیم صورت بگیرد و از مزمن شدن آن جلوگیری ‌شود.

نیازی به ضدعفونی‌کردن زخم نیست؟

متاسفانه اشتباهی که افراد بعد از ایجاد زخم انجام می‌دهند، استفاده غلط از ضدعفونی‌‌کننده‌های موضعی است. ضدعفونی‌کننده‌ها که در منازل اغلب بتادین است به هیچ عنوان نباید داخل حفره زخم ریخته شود بلکه باید آن را اطراف حفره زخم استفاده کرد زیرا بتادین حاوی ید است که به شدت برای سلول‏های زایا و ترمیم‏ کننده کشنده است.

پس چنانچه در حفره زخم ریخته شود، قطعا باعث تاخیر در ترمیم زخم می‌شود و متعاقب آن جوشگاه و اسکار بیشتری از زخم به جا می‌ماند. بهترین شستشو‌ دهنده زخم، سرم شستشو یا نرمال‌سالین است. اگر سرم در دسترس نبود می‌توان زخم را با آب تمیز شست. سپس آن را پانسمان و به نزدیک‌ترین مرکز پزشکی مراجعه کرد.

برای از بین بردن جوشگاه یا اسکار زخم‌ها چه باید کرد؟

در روند ترمیم زخم اصطلاحی تحت عنوان ترمیم بیش از حد داریم که بدن شروع به ساختن بافت‌های اضافی در محل زخم می‌کند. معمولا جوشگاه‌ها به دو واژه جوشگاه «هیپرتروفیک» و جوشگاه «کلویید» تقسیم‌بندی می‌شوند. در جوشگاه‌ هیپرتروفیک منطقه زخم پرسلول‌ و روی زخم بزرگ و زبر می‌شود و ایجاد برجستگی می‏کند.

ایجاد جوشگاه کلویید هم که عوام به آن «گوشت اضافه» می‌گویند معمولا ذاتی و ژنتیکی است و با برجستگی نرم و بد شکلی پوست در محل زخم همراه است و درمان‌های خاص خودش را دارد. بهترین راه برای محو شدن اسکار زخم‌ها مراقبت‌ خوب از زخم و اداره ترمیم درست آن است.

در چه زخم‌هایی باید واکسن کزاز تزریق کرد؟

با توجه به واکسیناسیون کامل جوانان و نوجوانان در کشور اغلب زخم‌هایی که در بدن ایجاد می‌شود نیازی به واکسن ندارند.

در موارد بسیار خاصی که زخم به شدت له شده و با خاک یا مدفوع آلوده شده است یا زخم لبه‌های ناهماهنگ دارد چنانچه بیش از ۱۰ سال یا در موارد خاص‌تر ۵ سال از واکسیناسیون فرد گذشته باشد، تزریق واکسن کزاز لازم است. در غیر این صورت نیازی به تزریق واکسن نیست.