نهمین گزارش برجامی آمانو، محک تازه ای بر بی‌طرفی آژانس انرژی اتمی

نهمین گزارش برجامی آژانس بین المللی انرژی اتمی که در روزهای آینده منتشر می شود، با توجه به سفر اخیر نماینده آمریکا در سازمان ملل به وین و هشدار جمهوری اسلامی ایران در مورد آثار مخرب فشار بر آژانس، محک تازه ای برای سنجش بی‌طرفی نهاد هسته ای سازمان ملل است.

‘نیکی هیلی’ نماینده آمریکا در سازمان ملل چهارشنبه گذشته با سفر به وین اتریش با یوکیا آمانو مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی دیدار کرد. در پی این سفر، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در نامه ای به آمانو و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تاکید کرد: هدف اعلام شده سفر هیلی به وین نگرانی های جدی درباره نقض بیش از پیش متن و روح برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل ایجاد می کند.
نمایندگی دائم ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی در واکنش به بیانیه نمایندگی آمریکا، با هشدار درباره عواقب مخرب هر گونه فشار غیرقانونی به آژانس اعلام کرد: همانگونه که در نامه دکتر ظریف به آقای آمانو و خانم موگرینی آمده است، اهداف و نتایج اعلام شده برای این سفر با مفاد مختلفی از برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت راجع به نقش آژانس و ضرورت صیانت از استقلال آن و حفاظت از اطلاعات حساسی که در معرض اطلاع آژانس قرار می گیرد، در تعارض است.
در بیانیه نمایندگی کشورمان در وین، تاکید شده است که جمهوری اسلامی ایران کاملا به وظایف و مسئولیت های خود در معاهده منع اشاعه هسته ای (NPT)، موافقتنامه پادمان، برجام و پروتکل الحاقی آشناست و به این مسئولیت ها پایبند بوده است و خواهد بود اما هرگز اجازه سوء استفاده از این قوانین را برای اغراض سیاسی بیمارگونه یک کشور خاص نخواهد داد. در عین حال ضروری است برای تدوام برجام همه اطراف به تعهدات خود پایبند باشند.
در پایان بیانیه نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در وین، ضمن ابراز خرسندی از گزارش های آژانس درباره اجرای تعهدات ایران در برجام، که همگی آنها دلالت بر پایبدی کامل ایران به این توافق دارد، تاکید شده است که جمهوری اسلامی ایران انتظار دارد مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی و بازرسان و متخصصان آن همچنان با امانتداری و حرفه ایگری کامل به اجرای وظائف و ماموریت های خود در قبال برجام ادامه دهند.

** روزشمار برجام و گزارشهای آژانس در تایید اجرای تعهدات ایران
توافق ایران و گروه ۱+۵ بر سر برنامه جامع اقدام مشترک ‘برجام’ (JCPOA) در ۱۴م ژوییه ۲۰۱۵ برابر با ۲۳م تیر ماه ۱۳۹۴ در وین اتریش پس از مذاکراتی طولانی و دشوار حاصل شد. در ۲۰م ژوییه ۲۰۱۵ برابر با ۲۹م تیر ۱۳۹۴، قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل به تصویب رسید. در این قطعنامه از مدیر کل آژانس خواسته شد که نظارت و راستی آزمایی لازم را بر تعهدات مرتبط با هسته ای ایران در طول دوره برجام به انجام برساند. در اوت ۲۰۱۵ (مرداد ۱۳۹۴) نیز شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی درخواست مشابهی از مدیر کل مطرح کرد و اختیار این کار را به او داد.
اولین گزارش آژانس مطابق با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و دستور کار شورای حکام ، در ۱۶م ژانویه ۲۰۱۶ برابر با ۲۶م دی ۱۳۹۴ ارائه شد و با تایید اجرای اقدامات مشخص شده در پاراگراف های ۱۵.۱ تا ۱۵.۱۱ از ضمیمه V (چهارم) برجام ، اجرای برجام آغاز شد. روز ۱۶م ژانویه ۲۰۱۶ مطابق با برنامه زمانی مشخص شده ‘روز اجرای برجام’ بود. آژانس در روز ۲۶م فوریه ۲۰۱۶ برابر ۷م اسفند ۱۳۹۴ نیز با انتشار گزارشی اجرای کامل تعهدات ایران را تایید کرد.
سومین گزارش آژانس به شورای حکام و بموازات آن به شورای امنیت در ۲۷م مه ۲۰۱۶ برابر با ۷م خرداد ۱۳۹۵ منتشر شد و بار دیگر اجرای تعهدات ایران را مورد تایید قرار داد. گزارش چهارم آژانس از روز اجرای برجام ، در ۸م سپتامبر ۲۰۱۶ برابر با ۱۸م شهریور ۱۳۹۵ ، گزارش پنجم در تاریخ ۹م نوامبر ۲۰۱۶ برابر با ۱۹م آبان ۱۳۹۵، گزارش ششم در ۲۴م فوریه ۲۰۱۷ برابر با ۶م اسفند ۱۳۹۵ و گزارش هفتم نیز در ۲م ژوئن ۲۰۱۷ برابر با م۱۲ خرداد ۱۳۹۶ منتشر شد و آژانس در تمام این گزارشها بر اجرای کامل و بدون نقص تعهدات ایران مطابق بر برجام و عدم انحراف مواد هسته ای ایران مهر تایید گذاشت.

** پاسداری آژانس از ‘منفعت خالص’ نظام راستی آزمایی هسته ای
هر چند در گذشته نیز در مواردی جمهوری اسلامی ایران ملاحظاتی درباره گزارشهای آژانس داشته است اما کلیت گزارشهای برجام از حیث بی طرفی و نگاه فنی مورد تایید بوده است. به عنوان مثال رضا نجفی نماینده دائم ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی در پی انتشار ششمین گزارش برجامی آژانس در ۲۴م فوریه ۲۰۱۷ (ششم اسفند ۹۵)، در نامه ای به مدیر کل آژانس برخی موارد را در ارتباط با متن گزارش از جمله درباره موضوع آب سنگین مطرح و همچنین تاکید کرد که گزارش باید تا حد امکان مختصر و مفید باشد و از ذکر اطلاعات غیر ضروری خودداری کند. این بار نیز بعید است که آژانس با توجه به موضع روشن ایران بخواهد زیر فشار آمریکا مطالبی را بیان کند که اصل برجام و نظام راستی آزمایی در ایران را به خطر اندازد؛ چنانکه مدیر کل آژانس بارها از برجام به عنوان ‘یک منفعت خالص’ برای راستی آزمایی هسته ای تمجید کرده است.
به هر روی این بار با توجه به فشارهای پیدا و پنهان دولت جدید آمریکا و زیاده خواهی آمریکا درباره بازرسی از اماکن نظامی ایران، حساسیت بیشتری روی متن گزارش وجود خواهد داشت.
در همین حال بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در یک گفت و گوی مطبوعاتی تاکید کرده که هیچگونه اجازه‌ای به دیگران برای ورود به حوزه‌های منع شده در تفاهمات برجام نمی‌دهیم و بازرسی‌های آژانس قطعاً در چارچوب سیاست‌های داخلی خودمان انجام خواهد شد.
قاسمی با تاکید بر دفاع آژانس بین المللی انرژی اتمی از استقلال و جایگاه این نهاد بین المللی در برابر خواسته های غیرمنطقی و غیرواقع بینانه آمریکا گفت: مطمئن هستیم که آنان نمی‌توانند خواسته‌هایشان را تحمیل کنند، گرچه هشدارهای لازم را به آژانس داده و توصیه‌های لازم را کرده‌ایم و در آینده هم این شیوه را ادامه خواهیم داد.
بدین ترتیب باید منتظر گزارش تازه آژانس و ارزیابی مقامهای مربوطه بود تا مشخص شود که آژانس در برابر فشارهای جدید آمریکا تا چه توانسته استقلال خود را حفظ کند، اما مساله مهم آن است که چنانکه دکتر روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران سه شنبه شب (دیشب) در گفت و گوی تلویزیونی تاکید کرد ‘تعهد ایران در مقابل دنیا مشخص است؛ روابط ما با آژانس را مقررات مشخص می کند نه آمریکا؛ ما زیر بار حرف زور نخواهیم رفت و در چارچوب مقررات با آژانس رفتار می کنیم. ‘