نتیجه مذاکرات وین تحت تأثیر ملاحظات داخلی است/ باید منتظر میانجیگری‌های دیپلماتیک باشیم

مذاکرات وین در نوعی تعلیق قرار گرفته است؛ هر چند همه طرف‌ها تأکید دارند که گفتگوها از مسیر انتقال پیام میان ایران و آمریکا ادامه دارد. به نظر می‌رسد تنها موضوع باقیمانده که هنوز راه حلی برای آن پیدا نشده است، مسئله خروج نام سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی باشد.

بازتاب – در رابطه با اینکه چرا مذاکرات به این نقطه رسیده است و نیز چه فرجامی پیش روی مذاکرات قرار دارد، کارشناسان نظرات متفاوتی بیان می کنند که تلفیقی از امیدواری و نا امیدی است.

در خصوص شرایط کنونی مذاکرات و مسیرهای محتمل با رحمان قهرمان‌پور، پژوهشگر سیاست بین‌الملل در گفت و گو با خبرنگار ما توضیح می‌دهد که وضعیت کلی مذاکرات نوعی تعلیق و در عین حال امیدواری است؛ نگرانی از بن‌بست و عدم توافق وجود دارد، اما واقعیت این است که وضعیت کلی مذاکرات وضعیت خوبی نیست و باید منتظر باشیم و ببینیم که این وضعیت تا کی ادامه خواهد داشت.

به گفته این پژوهشگر سیاست بین‌الملل، اختلاف اصلی بین دو طرف در برخی موضوعات بود که دو طرف توانسته‌اند به نوعی توافق دست یابند؛ مسئله باقیمانده مورد اختلاف، بحث خروج سپاه از فهرست گر‌وه‌های تروریستی وزارت خارجه آمریکا است. ایران می‌خواهد که کل سپاه پاسداران از فهرست گروههای تروریستی وزارت خارجه آمریکا بیرون بیاید. آمریکایی ها شرط و شروطی را گذاشتند برای اینکه سپاه را از فهرست تروریستی خارج کند که بخشی از این شرط و شروط به صورت علنی اعلام شده است.

بخش دیگر در تبادل نامه های دیپلماتیک مطرح شده و به صورت علنی منتشر نشده است. آمریکا خواهان این است که ایران به صورت علنی تعهد بدهد که در منطقه به نیروهای آمریکایی ضربه نه خواهد زد و در این صورت حاضر به خارج کردن سپاه از فهرست گروه‌های تروریستی است.

در طرف مقابل ایران معتقد است که این مسئله غیرقانونی است؛ یعنی سپاه نیروی رسمی نظامی کشور است و تحریم آن غیرقانونی است؛ در واقع این امتیاز بزرگی نیست که آمریکایی ها می خواهند به ایران بدهند و در نتیجه اصرار دارد که تعهد علمی و قطعی و جزئی ندهد ولی بر اساس اخباری که در رسانه ها منتشر شده، با عدم تعرض به نیروهای امریکایی در منطقه موافقت کرده است که هنوز در مورد چند و چون اطلاعات دقیقی وجود ندارد.

بنابراین ایران می گوید که آمریکا باید بدون درخواست امتیازات بیشتر از ایران، سپاه را فهرست تروریستی خارج کند.

قهرمانپور در خصوص تأثیر جنگ اوکراین بر مذاکرات معتقد است که این تاثیر مستقیم نبوده است. چون اوکراین مسئله  قدرت های بزرگ است؛ اما به هر حال از آنجا که در سیاستبین الملل به هم مرتبط هستند، می شود نوعی ارتباط میان جنگ اوکراین و وضعیت مذاکرات تصور کرد.

بر خلاف چیزی که در ابتدا تصور می شد، جنگ منجر به پیروزی سریع و آسان به روسیه و تغییر نظام سیاسی حاکم بر اوکراین نشد؛ بنابراین خود این عدم موفقیت روسیه اعتمادبه‌نفس آمریکا و اروپا را بیشتر کرد و در ادامه هم ما شاهد بودیم که انسجام بیشتر شد و این شکاف و اختلاف بین دو طرف آتلانتیک وجود داشت کمتر شد.

از طرف دیگر نحوه عملکرد دولت بایدن در جنگ اوکراین در داخل آمریکا به نفع دموکراتها بود؛ بایدن هم توانست از پیروزی سریع روسیه جلوگیری کند، سرباز های آمریکایی را به کشتن ندهد و خطر جنگ هسته‌ای را دفع کند. از این نظر شاید بتوان گفت که جنگ اوکراین اعتماد به نفس و جسارت دولت بایدن را در مقابل جمهوری خواهانو همچنین در صحنه سیاست بین الملل بیشتر است. اما اینکه ادعا کنیم که این وضعیت باعث شده که دولت باید نخواهد به ایران امتیاز بدهد، ادعای سنگینی است.

او توضیح می‌دهد که مسئله برجام در بستر مسائل خاورمیانه در سیاست آمریکا و نیز بستر کنترل تسهیلاتی قابل درک در حالی که موضوع اوکراین در بستر معماری امنیتی اروپا قرار داد و این دو تا موضوع یکسان نیست؛ هر چند که ممکن است تأثیرات و غیرمستقیم بر همدیگر داشته باشد.

به باور قهرمانپور، اصلی ترین موانع احیای برجام در شرایط فعلی ملاحظات داخلی تصمیم‌گیران و سیاستمداران در تهران و واشنگتن است. دولت آقای رئیسی در تهران و دولت بایدن در واشنگتن تحت فشار مخالفان خودشان قرار دارند و سعی می‌کنند که به توافقی دست پیدا کنند که حداقل در صحنه داخلی باعث تضعیف آنها در برابر رقبای سیاسی نشود. در ایران اصلاح طلبان  ادعا می کنند که همین توافق را ۶ ماه قبل می‌شد نهایی کرد و این زمانی که از دست رفته، ضررهای زیادی را متوجه کشور کرده است.

در آمریکا هم جمهوریخواهان به دولت بایدن فشار می آوردند که به هیچ وجه زیر بار توافق هسته‌ای که در واقع امتیازی به ایران بدهد و باعث کاهش فعالیت‌های منطقه ایران نشود، نرود. جمهوری‌خواهان در کنگره آمریکا هر توافقی مخالفت کرده و حتی گفته‌اند که به محض اینکه کاخ سفید را در دست بگیرند، فورا توافق را ملغی خواهند کرد. بنابراین می‌بینیم که سخت ترین و پیچیده ترین مسئله احیای برجام در شرایط فعلی رقابت‌های داخلی سیاسی در هر دو کشور است.

درباره مسیر پیش رو، قهرمانپور تأکید دارد که باید منتظر باشیم ببینیم که میانجیگری های دیپلماتیکی که در حال انجام است می‌تواند منجر به یک نتایج روشن بشود و دو طرف را متقاعد کند که از خواسته های خودشان کوتاه بیایند؛ راه‌حل‌هایی مطرح شده است مثل تفکیک نیروی قدس از سپاه یا دادن تضمین‌هایی از سوی ایران. هنوز معلوم نیست که آیا دو طرف در خصوص این موضوعات سخت به نوعی حیثیتی از مواضع قبلی خودشان کوتاه بیایند.