معنای استقرار تسلیحات اتمی روسیه در بلاروس چیست؟

پایگاه خبری-تحلیلی “نشنال اینترست” در گزارشی با اشاره به دستور اخیر رئیس جمهور روسیه ولادیمیر پوتین جهت استقرار تسلیحات و تجهیزات اتمی روسیه در خاک بلاروس، سعی کرده به این سوال اساسی پاسخ دهد که معانی این اقدام آن هم در بحبوحه جنگ اوکراین چیست؟

بازتاب -تصمیم اخیر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه جهت ارسال تسلیحات اتمی به همراه تجهیزات مرتبط با پرتاب آن ها به بلاروس، توجه بسیاری از ناظران و تحلیلگران حوزه مسائل نظامی را در هفته گذشته به خود جلب کرده است. این اقدام پوتین تنها اندکی پس از ملاقات اخیر وی با شی جین پینگ رئیس جمهور چین در مسکو انجام گرفته است. ملاقاتی که منجر به انعقاد توافقاتی در حوزه های سیاسی، نظامی و همکاری های اقتصادی شده و آنطور که رهبران دو کشور توصیف کرده اند، گامی رو به جلو بوده است.

روسیه و  چین اکنون به صورت صریح و آشکار در حال همکاری با یکدیگر جهت ایجاد یک نظم نوین جهانی هستند. نظمی که در قالب آن آمریکا از موقعیت حاشیه نشین برخوردار خواهد بود و هژمونی مسلط آمریکا نیز با نظم جهانی چند قطبی، با محوریت اهداف و منافع پکن و مسکو جایگزین خواهد شد.

بسیاری بر این باورند که ملاقات اخیر پوتین با شی جین پینگ رئیس جمهور چین تا حد زیادی بار دیگر اعتماد به نفس را به روسیه برگردانده و درست به همین دلیل نیز پوتین فرمان اعزام تسلیحات اتمی کشورش به بلاروس را صادر کرده است. البته که برخی نیز حرکت پوتین را نمودی از عدم قطعیت و سرخوردگی و ناامیدی او در تحولات بین المللی ارزیابی می کنند که البته  از نگاه غرب، هر دوی این رویکردها خطرناک هستند.

پس از بیش از یک سال جنگ در میدان های نبرد اوکراین، روس ها هنوز نتواسته اند به توافقی با اوکراین جهت خاتمه دادن به جنگ برسند. در واقع، روس ها بر خلاف شعارهای ابتدایی خود، نه توانستند خیلی زود کیِف پایتخت اوکراین را اشغال کنند و نه دولت ولادیمیر زیلنسکی را وادار به تسلیم نمایند. عملیات های نظامی روسیه در مناطق شرقی و جنوبی اوکراین نیز به بن بست های خونین و پیشروی های حداقلی آن ختم شده اند. تلقات نظامی روس ها نیز بالا بوده و نظامیان آن هم از میزان ناامیدی فراوانی برخوردار هستند.

اضافه بر این ها، میان گروه ها و طیف های مختلف نظامی حامی روس ها نظیر گروه نظامی واگنر و دیگر شبه‌نظامیان وابسته به روس ها و ارتش این کشور هم اختلافات فراوانی در حال ظاهر شدن است. البته که بر اساس اخبار و گزارش های مختلف، بسیاری از مردان جوان در روسیه برای عدم حضور در میدان های جنگ اوکراین، از این کشور فرار کرده و می کنند. در عین حال، قمار پوتین بر سر اوکراین عملا ناتو را بیش از قبل متحدتر کرده و موضع آن را در برابر روسیه، منسجم تر ساخته است.

از سوی دیگر، تحریم های اقتصادی آنگونه که باید و شاید بر اقتصاد روسیه اثرگذار نبوده اند و اکثریت روس ها هنوز هم از جنگ اوکراین و تداوم آن حمایت می کنند. اضافه بر این ها، کاملا منطقی است که تصور کنیم رهبران روسیه با توجه به جمعیت بیشتر و منابع گسترده ترِ خود این تحلیل را داشته باشند که جنگ فرسایشی آن ها علیه اوکراین در نهایت به نفع مسکو تمام می شود. در واقع، تفکر نظامی روسیه تمایزی روشن را میان جنگ های سریع که در قالب آن ها پیروزی آسان و سریع اتفاق می افتد و جنگ های فرسایشی قائل است و اکنون هم در چهارچوب همین معادله دست به کنشگری می زند. معادله ای که به طور خاص در مورد جنگ اوکراین از منظر روس ها صدق می کند.

با این همه، باید توجه داشته باشیم که در عصری زندگی می کنیم که در آن، رسانه ها به صورت 24 ساعته به فعالیت مشغولند و سیاستمداران نمی توانند نسبت به افکار عمومی کشورهایشان به ویژه اگر به رایِ آن ها در آینده نیاز داشته باشند، بی تفاوت باشند. درست به همین دلیل، روسیه امروز بیش از آنکه با تحقیر در میدان های جنگ کنار بیاید، به دنبال پیروزی در میدان های نبرد و ایجاد غرور برای کشور خود است و در این زمینه دست به هر اقدامی نیز می زند.

از این رو، پوتین نیاز دارد تا در جبهه های جنگ، تغییراتی عینی را به نفع روسیه رقم بزند و از این طریق موقعیت خود را نزد افکار عمومی کشورش و جهان بهبود بخشد. از سوی دیگر، اوکراینی ها نیز همچنان به دنبال انجام ضدحمله در شرق و جنوب خاک کشورشان هستند و آمریکا و ناتو وعده داده اند تا میزان کمک های خود به این کشور را به ویژه در حوزه ارائه تسلیحاتی همچون تانک های مدرن، نفربر ها، موشک های برد بلند، پهپادها و حمایت های اطلاعاتی در میدان های جنگ، افزایش دهند.

برخی منتقدان دولت بایدن معتقدند که وی باید هرچه سریع تر به میدان های جنگ اوکراین تسلیحات ارسال کند(به نفع اوکراین) با این حال، باید توجه داشته باشیم که ارسال تجهیزات مدرن به اوکراین زمان قابل توجهی را نیز برای آموزش نیروهای اوکراینی می طلبد که این مساله نیز خود چالشی بزرگ برای کیِف است.

با این همه، اینکه روس ها تصور کنند می توانند بصورت فرسایشی و مبهم با اوکراین بجنگند چندان منطقی نیست و اقدام اخیر پوتین در ارسال تسلیحات اتمی به بلاروس نیز می تواند نوعی سیگنال خطر وی دال بر این مساله باشد که موضع روسیه در میدان های نبرد تا حدی تضعیف شده و پوتین از این طریق سعی کرده پیامی روشن را به صرف های غربی و به ویژه اوکراین بفرستد.

از این رو، پوتین با این تحرک خود نه تنها اوکراین را می ترساند، بلکه وحشت قابل توجهی را به اروپا و آمریکا تزریق می کند و بر این نکته تاکید می کند که روسیه نمی تواند بدون دستاورد از میدان های جنگ اوکراین خارج شود و از همین رو، کشورهای غربی راحت تر با امتیازات درخواستی روس ها در جنگ اوکراین کنار می آیند.

از سوی دیگر، کلازویتر، اندیشمند شناخته شده آلمانی تاکید می کند که شخصیت جنگ از یک دوره به دوره دیگر تغییر می کند اما ماهیت آن دچار تغییر نمی شود. یکی از ویژگی های ماهیت جنگ ها این است که شدت آن ها با فرسایشی شدنشان افزایش می یابد. جنگ ها به صورت طبیعی گرایش به سمت مخرب تر شدن دارند. از این رو، کاملا محتمل است که با اقدام روس ها در استقرار تسلیحات اتمی در بلاروس، ناتو نیز واکنشی متناسب و انتقام جویانه را از خود نشان دهد. در این زمینه، حتی آزمایش های ساده اتمی روسیه نیز می تواند به تشدید تنش ها میان روسیه و جهان غرب ختم شود. از این رو، اقدام اخیر پوتین در ارسال تسلیحات اتمی روسیه به اوکراین می تواتند در نهایت به ضرر خود روسیه هم تمام شود.

در عین حال، باید توجه داشته باشیم که تسلیحات اتمی روسیه در بلاروس می توانند اهداف جذابی برای کماندوهای اوکراینی و یا مخالفان دولت بلاروس به ریاست جمهوری لوکاشنکو هم بانشد. البته که این احتمال نیز وجود دارد که برخی نیروهای ناراضی در ارتش روسیه و یا مزدوران تحت حمایت روس ها به سرقت تسلیحات اتمی روسیه دست بزنند و در ازای آن درخواست باج کنند. تاریخ نشان داده که وقتی یک ارتش و کشور در آستانه شکست و یا فروپاشی باشد، دست به اقدامات عجیب و غریب و وحشتناکی می زند.

از این رو، این سوال محوری نیز مطرح می شود که آیا برخی گروه های سرخود در روسیه و بلاروس می توانند همزمان با استقرار تسیحات اتمی روسیه در خاک بلاروس، دست به ایجاد تنش و هرج و مرج بزنند و تبعات وحشتناکی را ایجاد کنند یا خیر؟