معمای تعرفه واردات برای خودروهای هیبریدی 

دولت دستورالعمل جدید واردات خودرو را ابلاغ کرد که درآن، تعرفه واردات خودروهای هیبریدی از چهار به بین 15 تا 100 درصد افزایش یافته است. خودروهایی که به نظر می رسد با کمک گرفتن از یک موتور برقی در کنار موتور بنزینی بتوانند به کاهش آلودگی هوا کمک کنند. از طرف دیگر هفته گذشته، رسانه ها سخنانی از نوبخت سخنگوی دولت منتشر کردند که بیان می کرد: «خودروهای هیبریدی، دارای سوخت بنزینی هم هستند و از سرعتی به بالا، از برق استفاده می کنند که این وضعیت عمدتاً مربوط به خارج از شهر است. بنابراین کمک چندانی به کاهش آلودگی هوا در شهر نمی کنند.»

در پی این سخنان، انتقاداتی مطرح شد مبنی بر این که سخنان نوبخت، دقیقاً عکس آن چیزی است که خودروهای هیبریدی بازار هم اینک دارند. یعنی خودروهای موجود در بازار، تا حدود سرعت 50 کیلومتر بر ساعت از برق استفاده می کنند و بعد از آن، موتور بنزینی روشن شده و توان مورد نیاز خودرو برای سرعت های بالاتر را تامین می کند. بنابراین با این شرایط، به کاهش آلودگی هوا هم کمک می کنند. کار به جایی رسید که رشیدپور، یکی از مجریان تلویزیون در برنامه حالا خورشید، گفت که اگر مسئولان دولتی دلیل قانع کننده ای برای افزایش نرخ تعرفه واردات خودروهای هیبریدی ارائه کنند، موهای خود را از ته خواهد تراشید! به هر حال، چند روز قبل، دفتر سخنگوی دولت، نقل قول ذکر شده از جانب خودش را تکذیب کرد. با توجه به این موارد و این که شاید خودروهای هیبریدی زیاد در بازار شناخته شده نباشند، در ادامه به بررسی خودروهای هیبریدی، هیبریدی های موجود در بازار و نیز پاسخ برخی ابهامات فوق خواهیم پرداخت.

5 ویژگی در انواع خودروهای هیبریدی

خودروهای هیبریدی یا «دو نیرو» به طور خلاصه به خودروهایی گفته می شود که برای حرکت از ترکیب دو یا چند منبع قدرت برای حرکت استفاده می کنند. در بیشتر خودروهای امروزی این دو منبع قدرت شامل موتور بنزینی و موتور الکتریکی می شود. برای این که بهتر این خودروها را بشناسیم، پنج ویژگی آن ها را معرفی می کنیم که سه ویژگی آن برای هیبریدی بودن خودرو الزامی است و ویژگی های چهارم و پنجم، منجر به دو نوع خودروی هیبریدی جداگانه می شوند.

اولین ویژگی هیبریدی ها مربوط به خاموش شدن موتور خودرو در زمان خاموش شدن خودرو است و بالعکس. دومین ویژگی، استفاده از انرژی ترمز برای شارژ موتور الکتریکی است. در این خودروها به مانند آرمیچرهایی که در دوچرخه ها برای تولید برق استفاده می شود، هنگام ترمز، سیستم های شارژ باتری الکتریکی خودرو کار می کنند و همزمان با ایجاد اصطکاک لازم، باتری الکتریکی شارژ می شود. سومین ویژگی، همان طور که در تعریف هم اشاره شد، مربوط به این است که هر دو موتور الکتریکی و بنزینی بتوانند برای رساندن انرژی به چرخ ها به کار گرفته شوند. به عنوان مثال برخی از انواع تویوتا راو 4، این امکان را دارد که چرخ های عقب آن به موتور الکتریکی و چرخ های جلوی آن به موتور بنزینی متصل باشند و در هنگام ضرورت، موتور الکتریکی، با حرکت دادن چرخ های عقب، به حرکت و قدرت خودرو کمک می کند. چهارمین ویژگی مربوط به این است که یک خودروی الکتریکی بتواند در هنگام حرکت، تنها از موتور الکتریکی (بدون روشن شدن موتور بنزینی) استفاده کند. پنجمین ویژگی نیز مربوط به آن دسته از خودروهایی است که باتری آن ها به طور جداگانه و از طریق برق شهر یا منبعی مانند آن بتوانند شارژ شوند.

3 نوع سیستم انتقال قدرت متفاوت در هیبریدی ها

اگر چه جزئیات فنی درباره انواع سیستم های انتقال قدرت این نوع خودروها زیاد است و این جزئیات منجر به تمایز در این خودروها می شود، اما می توان از این منظر، سه نوع خودروی هیبریدی را مشاهده کرد.خودروهایی که اصطلاحاً از سیستم سری، موازی و یا ترکیبی برای انتقال قدرت بهره می برند. در این جا به طور خیلی مختصر هر یک از این انواع را توضیح می دهیم. بعد از مطالعه این قسمت، صحت و سقم نقل قول رسانه ها از قول سخنگوی دولت (هر چند که در نهایت تکذیب شد) و همچنین انواع هیبریدی ها با کارایی های مجزا مشخص می شود.

در خودروهای با سیستم سری، موتور الکتریکی به تنهایی مسئول نیروی کشش خودرو است. موتور احتراق داخلی (بنزینی) نیز تنها وظیفه شارژ باتری الکتریکی را بر عهده دارد. باتری های بزرگ با ظرفیت بالا از جمله ویژگی های این خودروهاست. با این وجود، چون موتور بنزینی به طور مستقیم با چرخ ها و تغییرات حرکت آن در ارتباط نیست، در بهترین حالت کار می کند. بنابراین به عنوان ایده آل ترین سیستم خودروی هیبریدی در شهرهاست و به عنوان مثال می تواند در خودروهای حمل و نقل عمومی مورد استفاده قرار گیرد. از نمونه این خودروها می توان به برخی نسخه های بی ام دبلیو 3i نام برد.

در خودروهای هیبریدی با سیستم موازی، هم موتور الکتریکی و هم موتور بنزینی در به حرکت درآوردن خودرو نقش دارند. سیستم کنترلی دقیق موجود در این نوع سیستم های هیبرید، تصمیم گیری لازم را برای کار کردن این دو منبع انجام می دهد. نمونه این موتورها را می توان در برخی نسخه های هوندا از جمله هوندا اینسایت نام برد که در آن موتور الکتریکی به موتور بنزینی کمک می کند و عمدتاً منجر به قدرت و سرعت بیشتر این خودروها می شود. با این وصف و با توجه به این که کاهش مصرف سوخت الزاماً هدف طراحی این خودروها نیست، می توان این خودروها را مناسب برای بیرون شهر و اتوبان ها ذکر کرد. در این جا می توان شباهت اظهارنظری را که به نقل از سخنگوی دولت درباره هیبریدی ها مطرح شد (هر چند بعداً تکذیب شد) با این نوع خودروهای هیبریدی مشاهده کرد.

اما نوع دیگری از خودروهای هیبریدی نیز وجود دارند که از هر دو نوع سیستم انتقال قدرت بهره می برند. در این خودروها همانند تویوتا پریوس، در سرعت های پایین این سیستم در حالت سری کار می کند در حالی که با افزایش سرعت (چون سیستم سری کم بازده تر است) موتور احتراق داخلی بر اوضاع مسلط می شود و اتلاف انرژی حداقل می شود (در حقیقت سیستم به حالت موازی می رود). نتیجه ای که از این سیستم انتقال قدرت دوگانه می توان گرفت که موتور بنزینی در این سیستم در بازه نزدیک به بهینه کار می کند.

2 هیبریدی معروف در بازار ایران

در سال های اخیر، تنوع خودروهای هیبریدی در بازار ایران زیاد شده و در این زمینه شاهد ورود خودروهایی نظیر لکسوس هیبریدی، تویوتا پریوس، تویوتا کمری هیبرید، تویوتا راو 4، هیوندای سوناتا هیبرید، بی ام و I8، ولوو هیبرید و هیوندای اکسنت هستیم. با توجه به توضیحاتی که ارائه شد، عمده این خودروها از فناوری نوع سوم یعنی سری موازی در درون خود بهره می گیرند. هم اینک قیمت خودروهای یادشده، بین 160 میلیون تا بیش از یک میلیارد تومان است.

در این جا به عنوان مثال، به دو هیبریدی که این روزها زیاد در شهرها مشاهده می کنیم، اشاره می شود:

تویوتا پریوس: این خودرو به عنوان یک سدان شهری را خیلی ها با ظاهر متفاوتش می شناسند. با این حال، گزارش ها حاکی از این است که پریوس یکی از محبوب ترین هیبریدی های دنیاست. این خودرو با قیمتی در حدود 160 تا 210 میلیون تومان از یک پیشرانه 1.8 لیتری در مجموع موتور بنزینی و الکتریکی قدرتی در حدود 121 اسب بخار بهره می گیرد. مصرف سوخت این خودرو بین 3.6 تا 7/ 4لیتر در 100 کیلومتر برای سیکل ترکیبی است. پریوس در نمایندگی های رسمی، قیمتی در حدود 200 تا 210 میلیون تومان دارد. هر چند در بازار به قیمت های پایین تر و بین 165 تا 185 میلیون تومان نیز می توان آن را خرید.

هیوندای سوناتا: هیوندای سوناتا نیز از جمله هیبریدی های پر فروش در بازار ایران است. این خودرو از یک موتور دو لیتری بهره می گیرد و موتورهای بنزینی و الکتریکی آن حداکثر قدرت 193 اسب بخار دارند. با استفاده از حالت رانندگی بهینه مصرف، نیز می توان گفت سوخت ترکیبی خودرو به حدود 7/ 4لیتر در هر 100 کیلومتر می رسد. قیمت نمایندگی این خودرو برای مدل های مختلف هم اینک در حدود 155 تا 215 میلیون تومان است. با این حال قیمت بازار این خودرو، بیشتر بوده، به طوری که هم اینک در بازه 180 تا 265 میلیون تومان به فروش می رسد.

هیبریدی ها چقدر به صرفه اند؟

همان گونه که در نمونه خودروهای هیبریدی مورد اشاره، دیدیم، مصرف سوخت این خودروها در حدود نصف خودروهای بنزینی است. این موضوع قطعا می تواند به کاهش آلودگی هوا کمک شایانی کند. به ویژه این که در شهرهای پر ترافیک، این خودروها عمدتاً در حالت در جا و تا حتی 30 و برخی مدل ها تا 80 کیلومتر سرعت در ساعت با موتور الکتریکی کار می کنند اما از منظر شخصی نیز یک حساب و کتاب ساده به صرفه بودن این خودروها را بیشتر نشان می دهد. در صورتی که متوسط مصرف این خودروها را 4.5 لیتر و متوسط مصرف خودروهای بنزینی را 8لیتر در 100 کیلومتر، و مسافت متوسط خودرو در سال را به طور میانگین 20 هزار کیلومتر در نظر بگیریم، می توان گفت که این خودروها در سال مصرفی در حدود 900 لیتر خواهند داشت. در صورتی که با خرید یک خودروی بنزینی، این میزان به 1600 لیتر می رسد. این یعنی خریداران خودروهای هیبریدی به طور معمول در حدود 700 هزار تومان (با احتساب بنزین لیتری 1000 تومان) در سال، پول بنزین کمتری می دهند.

گمانه هایی برای چرایی افزایش تعرفه هیبریدی ها

با توجه به موارد فوق و در نظر نگرفتن کشش های بازار، می توان گفت اگر چه افزایش تعرفه، می تواند منجر به کاهش واردات و تقاضای این خودروها شود اما از سوی دیگر افزایش درآمد دولت از واردات این خودروها را در پی خواهد داشت . البته کارشناسان، به لزوم تناسب افزایش تعرفه این خودروها در مقابل تعرفه خودروهای بنزینی نیز اشاره کرده اند. چرا که این خودروها تقریباً نصف خودروهای بنزینی سوخت مصرف می کنند و تعرفه آن ها نیز حدود40 و 30 درصد نسبت به تعرفه خودروهای بنزینی تعیین شده است. موضوعی که اگر آن را در نظر نگیریم، می تواند به رانت برای واردات این دسته از خودروها منجر شود. البته بسیاری از کارشناسان با توجه به وضعیت بحرانی اغلب کلان شهرها در باره آلودگی هوا و نقش مثبت خودروهای هیبریدی در کاهش این آلودگی معتقدند: دولت باید مانند بسیاری از کشورهای پیشرفته که تعرفه واردات این خودروها را پایین نگه می دارند، و حتی به خریداران تخفیف های مالیاتی نیز می دهند، عمل کند. همچنین برای از بین بردن رانت در واردات نیز سازو کارهای نظارتی بیشتری اعمال کند.