معضل جهانی کم‌آبی و راه‌حل‌های کشورهای مختلف
با افزایش تغییرات اقلیمی، خشکسالی‌ها در خاورمیانه و شمال آفریقا، منطقه‌ای که از نظر حجم منابع آب شیرین در یکی از پایین‌ترین سطوح جهان قرار دارد، طی ۴۰ سال گذشته بیشتر و متداول‌تر شده است.
کارشناسان بر همین اساس تاکید دارند که این مناطق باید به دنبال طرح‌هایی برای آمادگی در برابر بدترین شرایط خشکسالی باشند و به راه‌حل‌های ساده و کوتاه مدت بسنده نکنند.
به همین دلیل معاون دفتر اقلیم سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در ارتباط با خشکسالی تصریح کرد: ما باید خشکسالی را به طور متفاوتی درک و مدیریت کنیم و از واکنش‌های اضطراری به سمت سیاست‌های پیشگیرانه‌تر و برنامه ریزی بلندمدت برای کاهش خطرات و ایجاد انعطاف بیشتر در برابر این پدیده حرکت کنیم.
گزارش اخیر سازمان ملل متحد در مورد خشکسالی به کشت محصولات زراعی با نیاز کمتر به آب، استفاده از سیستم‌های آبیاری کارآمدتر و کاهش تعداد دام‌ها به منظور جلوگیری از چرای بیش از حد احشام توصیه کرده است.
طبق پارامترهای تعیین شده توسط سازمان ملل متحد، هر کشوری که به ازای هر نفر سالیانه کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب آب داشته باشد با مشکل کمبود آب جدی مواجه است و در صورتی که این میزان به ۱۰۰۰ تا ۱۷۰۰ متر مکعب برای هر فرد برسد آن کشور با مشکلات تامین آب رو به رو خواهد بود. در حال حاضر با توجه به فراگیر شدن معضل بی‌آبی، کشورهای مختلف به رویکردهای بزرگ و کوچک متفاوتی روی آورده‌اند:
– به طور مثال در برخی از روستاهای مراکش در حاشیه بیابان صحرا، پروژه‌های جمع‌آوری مه برای تبدیل بخار آب به آب به منظور مقابله با کمبود آب راه اندازی شده است.
– در کنیا نیز بسیاری از کشاورزان در حال یادگیری روش‌هایی هستند که در آن‌ها آب باران به بیشترین میزان ممکن جمع‌آوری و به طور مستقیم به ریشه محصولات منتقل شود. به عنوان مثال در یکی از این روش‌ها کشاورزان چاله‌هایی با پهنا، طول و عمق ۶۰ سانتی متری کنده و پشته‌هایی از خاک در سه طرف آن به منظور هدایت آب باران به داخل چاله‌ها ایجاد می‌کنند. سپس پنج دانه از محصول مورد نظر در چهار گوشه و مرکز چاله کاشته و روی آن‌ها را با مخلوط خاک و کود می‌پوشانند. این چاله‌ها برای متمرکز کردن آب و مواد مغذی روی ریشه‌های محصول بسیار موثرند. یکی از دیگر روش‌هایی که کشاورزان کنیایی به آن رو آورده‌اند تراس بندی زمین‌های کشاورزی به ویژه زمین‌های تپه‌ای است. این سیستم‌های لایه‌ای جریان آب را کاهش داده که خود منجر به کاهش فرسایش خاک و حفظ آب می‌شود.
به طور کلی می‌توان گفت کنیا یکی از کشورهایی است که به دلیل بحران کم‌آبی در حال گذار به سمت سیستم‌های پیشرفته کشاورزی و سرمایه گذاری روی زیرساخت‌های مناسب برداشت آب است و در عین حال بر روش‌های حفظ و ذخیره آب در خانه‌ها تاکید دارد.
– تاجیکستان نیز از شر خشکسالی‌های اخیر در امان نمانده است. مهمترین منابع آبی این کشور را رودهای آمودریا و سیردریا تشکیل داده‌اند که در نهایت به دریاچه “آرال” می‌ریزند. این دو رود حدود ۷۷ کیلومتر مکعب آب دارند که ۹۶ درصد از آن جهت آبیاری در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این رودخانه‌ها خود توسط یخچال‌های طبیعی در مناطق کوهستانی تغذیه می‌شوند. اما گزارش‌ها حاکی از آن است که آب این یخچال‌ها تا سال ۲۰۵۰ به دلیل گرمایش جهانی می‌تواند تا یک سوم کاهش یافته و منجر به کاهش جریان آب رودخانه‌ها شود. برای کشوری مانند تاجیکستان که تنها هشت میلیون نفر جمعیت داشته و فقط هفت درصد از زمین‌های آن قابل کشت هستند، این اتفاق می‌تواند فاجعه آمیز باشد. در حال حاضر این اتفاق باعث سهمیه بندی آب و برق برای هزاران خانواده در این کشور شده است. به همین دلیل است که این کشور امید زیادی به نیروگاه آبی و سد “راغون” که در حال ساخت روی رودخانه “وخش” در منطقه “پامیر” تاجیکستان است، بسته است. این سد سنگی با هسته خاکی که با ارتفاع ۳۳۵ متر بلندترین سد دنیا محسوب می‌شود، علاوه بر مدیریت بهتر آب به تولید دو برابری انرژی در تاجیکستان کمک خواهد کرد.
– همچنین کمبود آب برخی از مناطق آمریکا از جمله لاس وگاس را مجبور به مدیریت آب کرده است. از جمله اقداماتی که در لاس وگاس برای مقابله با کمبود آب انجام شده، می‌توان به حفر یک تونل در دریاچه “مید” در نزدیکی این شهر اشاره کرد. آب از طریق یک لوله ثابت شده در پایین دریاچه به تونل فرستاده شده و پیش از رفتن به شهر به یک تصفیه خانه فرستاده می‌شود. با در نظر گرفتن این نکته که آب از قسمت‌های تحتانی دریاچه برداشت می‌شود به هنگام خشکسالی که آب سطح دریاچه خشک می‌شود، شهر با معضل بی آبی رو به رو نخواهد شد.
– در مکزیک نیز چندین سال پیش یک مهندس تصمیم گرفت با جمع‌آوری آب باران، خود به مشکل کمبود آب و منابع طبیعی کمک کند. او با نصب یک مخزن در پشت بام خانه، چندین فیلتر و شبکه لوله کشی، یک سیستم جمع‌آوری آب باران به حجم ۹۰ متر مکعب ایجاد کرده که حداقل نیاز ۱۲ نفر به آب را در سه خانه‌ی این منطقه به آب به مدت هفت ماه از سال تامین می‌کند. “گوستاوو رودریگز” مصرف روزانه هر فرد را بین ۸۰ تا ۹۰ لیتر اعلام کرده است. آب مورد نیاز شهر “سن بارتولوآمیالکو” با جمعیت حدود ۲۰ هزار نفری که این مهندس در آن زندگی می‌کند، از یک چشمه متصل به شبکه محلی آب تامین می‌شود و با وجودی که ساکنان آن برای آب لوله کشی هزینه پرداخت می‌کنند بسیاری از مردم از آن محرومند. در این شهر تجارت آب تانکرها مرسوم است و این خود دلیلی است برای محرومیت بسیاری از ساکنان این شهر از آب!
آب باران می‌تواند به مکزیک ۱۳۰ میلیون نفری برای مقابله با بحران آبی که به گفته کارشناسان از سال ۲۰۳۰ به معضلی جدی در این کشور تبدیل می‌شود، کمک کند. طبق آمارهای بدست آمده در سال ۲۰۱۷ میلادی، این کشور سالیانه حدود ۱.۴۵ میلیارد متر مکعب آب را در قالب بارندگی‌ها به دست می‌آورد که در صورت ذخیره مناسب آن با معضل بی‌آبی رو به رو نخواهد شد.
در حالی که داده‌های یک موسسه غیر دولتی در مکزیک نشان می‌دهد تقریبا ۱۰ میلیون نفر در مکزیک از دسترسی به آب در خانه‌هایشان محرومند، ۷۲ درصد از آب باران‌های این کشور تبخیر شده و به جو باز می‌گردد، ۲۱ درصد از طریق آب‌های سطحی تخلیه شده و ۳.۶ درصد نیز به زیر زمین نفوذ و آبخوان‌ها را تغذیه می‌کند. سیستم جمع‌آوری آب باران که رودریگز آن را طراحی کرده با هزینه تنها ۱۵۰ دلاری باعث جمع‌آوری ماهیانه ۱۶ میلیون متر مکعب در حدود ۲۱ هکتار از پشت بام‌ها می‌شود. این میزان ۲۰ درصد از میزان تقاضای کل شهر را تامین می‌کند. دولت مکزیک هم اکنون در حال اجرای برنامه ملی برداشت آب باران از طریق این سیستم در مناطق روستایی است.
– شهر کیپ تاون آفریقای جنوبی را می‌توان اولین کلانشهری دانست که با جدی‌ترین بحران بی آبی در دنیا مواجه شده به طوری که ذخایر آبی شهری به صفر رسیده است. مقامات شهر از مردم خواسته‌اند تا به شدت در مصرف آب صرفه جویی کنند. این صرفه جویی به حدی است که مردم مجبورند آبی را که برای استحمام استفاده کرده‌اند، دوباره برای استفاده در سرویس‌های بهداشتی به کار ببرند.
۲۰۰ نقطه در سراسر این شهر برای آب رسانی به ساکنان آن تعیین شده و مردم برای دریافت آب مجبور به ایستادن در صف‌های طولانی هستند. مقامات از مردم تقاضا کرده‌اند روزانه تنها ۵۰ لیتر یا کمتر از آن آب مصرف کنند.
کیپ تاون از طیف وسیعی از اقدامات کمک گرفته تا افراد و کسب و کارها را به صرفه جویی در مصرف آب وادارد که از آن‌ها می‌توان به کاهش فشار آب در سیستم آب رسانی شهر، تعیین بازرسی‌های آبی در بخش‌های خصوصی و افزایش هزینه‌های آب برای مصرف کنندگان بزرگ اشاره کرد. همچنین پروژه‌هایی از جمله احداث کارخانه‌های آب شیرین کن و بهره برداری از آب‌های زیرزمینی جهت تامین منابع آبی در این شهر آغاز شده است.
به گزارش ایسنا، دیده بان حقوق بشر اختلافات سیاسی در آفریقای جنوبی را عاملی برای شکست در پروژه مدیریت بحران آب کیپ تاون دانسته و اعلام کرده در صورت ادامه روند کاهش ذخایر آبی، میزان سهمیه آب هر فرد در این شهر از روزانه ۵۰ لیتر به ۲۵ لیتر کاهش خواهد یافت. در حالی که برخی مقامات در انتظار آغاز ماه مه میلادی و ماه بارندگی‌ها هستند برخی دیگر معتقدند رویکرد کلی شهر در مورد آب باید تغییر کند و نمی‌توان تنها به انتظار برای بارندگی‌ها و پر شدن سدها اکتفا کرد.
بیش از ۴۰ درصد جمعیت تحت تاثیر بحران کمبود آب
بر اساس گزارش جهانی توسعه آب سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۸، کمبود آب در حال حاضر بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان را تحت تاثیر قرار داده و با ادامه روند گرمایش جهانی این میزان تا سال ۲۰۵۰ میلادی افزایش خواهد یافت.
بنابر گزارش ایسنا، کمبود آب حتی در برخی از مناطق ایرلند که کشوری خشک محسوب نمی‌شود به وجود آمده و پس از سه هفته عدم بارندگی در این کشور ممنوعیت‌های شست و شو و محدودیت‌های شبانه دسترسی به آب در این کشور اعمال شده است. به همین دلیل برخی فعالان زیست محیطی این کشور ضمن تقاضای صرفه جویی در مصرف آب از مردم راهکارهای زیر را برای صرفه جویی بیشتر در خانه‌ها ارائه داده‌اند:
۱) آبی را که برای آب پز کردن و طبخ سبزیجات به کار می‌برید دور نریزید. آن را خنک کرده و با آن گلدان‌هایتان را آبیاری کنید.
۲) هنگامی که منتظرید تا آب دوش گرم شود و حمام کنید، یک سطل یا لگن را زیر دوش بگذارید تا آب هدر نرود. می‌توانید بعدا از آن آب برای آبیاری گلدان‌ها یا شست و شوی خودرو استفاده کنید.
۳) به جای حمام‌های طولانی به دوش گرفتن بسنده کنید و زمان کمتری را برای دوش گرفتن صرف کنید چرا که به طور متوسط در هر دقیقه حدود ۱۰ لیتر آب زیر دوش هدر می‌دهید.
۴) هنگامی که در حمام موهایتان را شامپو می‌زنید یا بدنتان را شست و شو می دهید، شیر آب را ببندید و میزان زیادی آب ذخیره کنید.
۵) اگر عادت به نوشیدن آب خنک دارید، به جای اینکه هر بار شیر آب را برای خنک شدن باز نگه دارید، یک پارچ آب در یخچال نگهداری کنید.
۶) یک بطری بزرگ پر از آب را داخل مخزن سیفون قرار دهید تا با هر بار کشیدن سیفون آب کمتری هدر رود. در زمان‌های بی آبی نیز آب کمتری برای شست و شوی سرویس‌های بهداشتی هدر دهید.
۷) لازم نیست کتری را کاملا پر کنید. هر بار کتری و قوری را نصفه پر کنید تا از تبخیر و هدر رفت آب جلوگیری کنید.
۸) مخزن‌هایی را در پشت بام تعبیه کنید و به هنگام بارندگی، آب باران را ذخیره کنید. می‌توانید بعدا از این آب برای شست و شوی خودرو، آبیاری گلدان‌ها یا پر کردن مخزن سیفون‌ها استفاده کنید.
۹) از هر گونه نشت آب در خانه خود و اطراف آن جلوگیری کنید و در صورت یافتن نشتی آب در اسرع وقت آن را تعمیر کنید. یک برآورد نشان می‌دهد که نشتی کوچک آب می‌تواند باعث هدر رفت سالیانه بیش از ۱۵۰۰ لیتر آب شود.
۱۰) هنگام مسواک زدن ، شیر آب را ببندید.
۱۱) به جای استفاده از ماشین ظرفشویی یکی از سینک‌های ظرفشویی را پر از آب کنید و با همان میزان آب ظرف‌ها را بشویید.
۱۲) ماشین لباسشویی را تنها زمانی روشن کنید که کاملا پر باشد.
۱۳) برای آبیاری باغچه‌ها و گیاهان به جای آب جاری از یک آب‌پاش استفاده کنید. همچنین در صورتی که آبیاری را در اوایل صبح یا اواخر عصر انجام دهید از تبخیر و هدر رفت آب جلوگیری خواهید کرد.
