مطالبات معوق سیستم بانکی را فلج می‌کند؟
یکی از دلایل اصلی بحران بانکها در کشور، مطالبات معوق است. این مطالبات معوق ناشی از عدم اعتبار‌سنجی نامناسب، رانت و فساد در اعطای تسهیلات و عدم درآمدزایی بانک و سود زیاد است.
میلاد مرادی: این روزها بانکها به طور عام و موسسات مالی و اعتباری به طور خاص درگیر مشکلات عدیده‌ای هستند و سپرده گذارانی که روزی به امید دریافت سودهای کلان اقدام به سپرده‌گذاری کرده بودند امروز ناامید از دریافت سود خود، حتی دیگر نمی‌توانند به منابعی که در اختیار بانکها قرار داده بودند دست پیدا کنند.
به گزارش بازتاب، در این میان برخی اعتقاد به ورشکستگی بانکها دارند و برخی دیگر با رد این ادعا بیان می‌کنند که بانکها صرفا دارای مشکلات ساختاری هستند که قابل حل است. مشکلاتی مانند خروج دارایی‌ها از بانکها، رکود، کمبود نقدینگی و سرازیر شدن سرمایه مردم به بازار طلا و ارز، بدهی‌های معوق و… از جمله آنها است.
مطالبات معوق گره کور سیستم بانکی
اگر چه دلایل بسیاری برای ناکارآمدی نظام بانکی و مشکلات به وجود آمده، وجود دارد اما بدون شک معوقات بانکی یکی از دلایل اصلی آنها است. علی دیواندری رئیس پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی نیز قبلا بر این مدعا صحه گذاشته بود و مطالبات معوق را یکی از مشکلات اصلی بانکها به حساب آورده و نسبت به افزایش مطالبات معوق بانکها در کشور ابراز نگرانی کرده بود.
بخشی از معوقات بانک ها مربوط به مردم و بخش دیگری مربوط به دولت است. به گونه ای که براساس گزارش‌ها بانکها حدود صد هزار میلیارد تومان مطالبات معوق از مردم و صد هزار میلیارد تومان نیز از دولت طلب دارند.
به اعتقاد مصطفی بهشتی پور عضو هیئت مدیره بانک پاسارگاد در حال حاضر بزرگترین مشکل سیستم بانکی کشور مطالبات معوق است که آن هم ناشی از بدهی دولت به اکثر شرکت‌هاست که برای دولت و یا شرکت های دولتی کار کرده‌اند و این شرکت‌ها نتوانسته اند پول‌هایشان را وصول کنند و به طبع قادر به بازپرداخت بدهی‌هایشان به سیستم بانکی نبوده‌اند.
اما از طرفی نیز دولت خود درگیر مشکلات متعدد مانند کسری بودجه، بحران یارانه‌ها و کاهش میزان قیمت نفت است و به همین دلایل توانایی دولت در پرداخت مطالبات افراد و شرکت های پیمانکار تا حد زیادی کاهش یافته است.
به طبع این شرکت ها نیز توانایی خود را در بازپرداخت مطالبات بانکها از دست داده اند. گذشته از آنکه در طی سالیان گذشته خود دولت نیز اقدام به گرفتن تسهیلات متعدد از بانکها کرده است که در حال حاضر از پرداخت آن عاجز است. در همین رابطه علیرضا دبیر رئیس کمیسیون بودجه شورای شهر تهران در خرداد ماه سال گذشته از بدهی ۲۰ هزار میلیارد تومانی شهرداری تهران به بانکها و پیمانکاران خبر دارد که سهم بانکها از این بدهی ۱۱۹۸۱ میلیارد تومان بوده است.
اما سهم معوقات مردم را نیز نمی توان نادیده گرفت که بنا به دلایل مختلف نمی‌خواهند و یا نمی‌توانند که اقساط خود را پرداخت کنند. بانکها در تمام کشورها نهادی برای به حرکت درآوردن چرخ اقتصاد هستند به گونه‌ای که با پرداخت تسهیلات به بخش‌های مختلف تولیدی منجر به رونق اقتصادی و خروج از رکود می‌شوند. اما مشکل وقتی به وجود می‌آید که تسهیلات گیرندگان این منابع را در راستای اهدافی که بانک در نظر گرفته است به مصرف نرسانند.
مشکلات معیشتی و اقتصادی، بیکاری و متعادل نبودن میزان درآمد و هزینه‌های زندگی در کشور باعث شده است تا بسیاری از افراد برای پرداخت بدهی‌های خود به دریافت تسهیلات از بانکها متوسل شوند.
فردی به اسم دریافت تسهیلات خرید لوازم خانگی، به دنبال سرمایه‌گذاری در بازار طلا و بورس است و یا حتی به دنبال پرداخت بدهی‌های شخصی خود است.
این مشکل باعث می شود تا عملا تسهیلات بانکها منجر به رونق گرفتن تولید و خروج از رکود نشود. به عنوان مثال فردی به اسم دریافت تسهیلات خرید لوازم خانگی، به دنبال سرمایه‌گذاری در بازار طلا و بورس است و یا حتی به دنبال پرداخت بدهی‌های شخصی خود است در چنین حالتی عملا منابع بانکی اعطا شده به انحراف رفته است و نه تنها هیچ تاثیری در خروج از رکود و رونق گرفتن واحدهای تولیدی ندارد بلکه عملا به سفته‌بازی و خلق پول از راه های غیرمولد دامن می‌زند.
البته نباید نادیده گرفت که دیدگاه نادرست مردم به سیستم بانکی نیز به این مشکل دامن زده است به طوری بسیاری از مردم نه برای انجام فعالیت‌های مولد و دارای ارزش افزوده بلکه برای انجام امور جاری زندگی به دنبال گرفتن تسهیلات بانکی هستند.
اعتبار‌سنجی نامناسب دلیل اصلی معوقات بانکها
اما بانکها باید با اعتبار‌سنجی مناسب اقدام به پرداخت تسهیلات نمایند. اعتبار‌سنجی فرایندی است که از طریق آن بانکها و سایر نهادهای ارائه‌دهنده تسهیلات مانند بیمه‌ها اقدام به تشخیص مشتریان خوش حساب و بدحساب می‌کنند.
در واقع در بسیاری از کشورها موسسات اعتبار‌سنجی با روش‌های مختلف علمی به بانک ها در تشخیص مشتریان خوش حساب کمک می‌کنند. این فرایند اعتبار‌سنجی در بانک‌های ایران نیز صورت می‌گیرد اما مسئله اینجاست که اعتبار‌سنجی علمی مبتنی بر آمار و روش‌های علمی است این در حالی است که در کشو ما بانکها صرفا با استفاده از روش‌هایی مانند گرفتن سند ملک، سفته و برخی روش‌های اینچنینی به پرداخت تسهیلات اقدام می‌کنند.
این روش نه تنها از اعتبار کمتری برخوردار است بلکه از طرفی موجب ایجاد بروکراسی شدید و کلافه شدن مردم در دریافت تسهیلات می شود. در صورتی که اعتبار‌سنجی درستی برای پرداخت تسهیلات صورت نگیرد نه تنها میزان معوقات افزایش می‌یابد بلکه تسهیلات اعطا شده به افراد و واحدهای مختلف در اهدافی که برای آن در نظر گرفته شده است به مصرف نمی‌رسد.
چنین امری موجب بالا رفتن میزان انحرافات منابع بانکی می‌شود و در عمل هدف اصلی بانکها از پرداخت تسهیلات که معمولا خروج از رکود واحدهای تولیدی است، به وقوع نمی‌پیوندد ضمن آنکه در بسیاری از مواقع به علت وجود رانت و با استفاده از لابی‌گری، حتی چنین تضمین‌هایی نیز مورد بررسی قرار داده نمی‌شود.
سهم رانت و فساد بانکی در بدهی‌های معوق
به طور کلی دخالت عامل‌های انسانی و تاثیر‌گذاری افراد ذی‌نفوذ در سیستم بانکی و وجود فساد و رانت در پرداخت تسهیلات به افراد مختلف یکی از مهم ترین مشکلات سیستم بانکی کشور است. به گونه ای که اکثرا شاهد آن بوده‌ایم که افراد مختلف با توصیه‌های مختلف از مسئولین و یا افراد ذی‌نفوذ در بانکها اقدام به گرفتن تسهیلات می‌کنند.
این مسئله برای وام‌های کلان نیز صادق است به طوری که برخی شرکت‌ها و واحدها که امکان دارد مستحق دریافت تسهیلات نباشند با لابی‌گری اقدام به دریافت تسهیلات می‌کنند و یا حتی برخی از بانکها منابع و سپرده‌های مردم را صرفا در اختیار شرکت‌هایی می‌گذارند که به نوعی زیرمجموعه خود بانک هستند و یا به اعضای هیئت مدیره بانکها و افراد ذی‌نفوذ در بانکها وابسته هستند.
نقش سود بالا و عدم درآمدزایی بانکها در معوقات بانکی
بانکها در کشور ما توانایی درآمدزایی ندارند. به طوری که بانکها یا به دولت وابسته هستند و یا به نوعی خصولتی محسوب می‌شوند یعنی باز هم دست دولتی‌ها و برخی نهادهای دولتی و شبه دولتی در تاسیس و اداره بانکها مشهود است.
همین عامل باعث شده تا بانک‌های کشور به فکر راه‌های درآمدزایی نباشند و یا آنکه این درآمدزایی از راه‌های درستی صورت نگیرد با این اوصاف یکی از بزرگترین راه‌های درآمدزایی بانکها در کشور میزان مابه تفاوت سود سپرده‌های مردم و تسهیلات ارائه شده است که در صورتی که تسهیلات بازپرداخت نشود این درآمدزایی با چالش مواجه می‌شود.
در حال حاضر بانکها برای افزایش نقدینگی و درآمد خود سود تسهیلات را افزایش می‌دهند این در حالی است که تسهیلات گیرندگان علی الخصوص تولیدکنندگان همواره از سود بالای تسهیلات شکایت داشته اند. سود زیاد باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاری افراد و واحدهایی که تسهیلات می‌گیرند مقرون به صرفه نباشد و در بسیاری از مواقع از بازپرداخت مطالبات خود عاجز بمانند.
