مرز خطرناک خبررسانی و اشاعه فحشا؛ تکثیر گناه در قاب شبکه های اجتماعی
بازتاب– در دنیای پرتلاطم رسانه‌ها که مرز میان آگاهی‌بخشی و اشاعه انحراف باریک‌تر از هر زمان دیگری شده، بازخوانی آموزه‌های اخلاقی قرآن کریم بار دیگر زنگ خطری جدی را برای اهالی رسانه، کاربران فضای مجازی و مخاطبان به‌صدا درمی‌آورد: خبررسانی درباره فحشا، اگر با فقدان نیت الهی و فقدان دقت اخلاقی صورت گیرد، خود به اشاعه آن بدل می‌شود.
فحشا را روایت نکن، اگر روشنگری نمی‌کنی
آیه ۱۹ سوره نور با لحنی هشداردهنده می‌فرماید:
«کسانی که دوست دارند فحشا در میان اهل ایمان شایع شود، عذابی دردناک در دنیا و آخرت خواهند داشت.»
این هشدار پس از واقعه‌ای تاریخی در صدر اسلام نازل شد؛ زمانی که عایشه، همسر پیامبر اسلام(ص)، به دلیل جا ماندن از کاروان، توسط یکی از یاران نیک‌نهاد پیامبر همراهی شد، اما این صحنه بهانه‌ای شد برای شایعه‌سازانی که از آن داستانی ساختند که هنوز هم، قرن‌ها بعد، تلنگر اخلاقی‌اش جاری‌ست: تهمت، حتی اگر منتشر نشود، گناه است؛ اما اگر روایت شود و بازنشر یابد، به ابزاری برای نهادینه‌سازی فساد اخلاقی بدل می‌شود.
سه گناه در یک شایعه
از دیدگاه قرآن، سه خطای هم‌زمان در مواجهه با شایعات جنسی یا اخلاقی ممکن است رخ دهد:
۱. پذیرفتن آن بدون تحقیق
۲. انتشار آن بدون نیت اصلاحی
۳. بی‌اهمیت دانستن آن
در آیه ۱۱ همان سوره آمده است که حتی تهمت بزرگ به رسول خدا، اگرچه دردناک و آزمون‌برانگیز بود، اما در نهایت خیری در دل خود داشت؛ چون جامعه را آگاه کرد که تنها معیار، صداقت و طهارت است نه شنیده‌ها و ظن‌های سطحی.
رسانه مسئول است، مخاطب نیز مسئول‌تر
«و گوش، و چشم و قلب همه مسئول‌اند» (اسرا، ۳۶).
این مسئولیت تنها بر دوش روزنامه‌نگار یا مجری نیست، بلکه دایره آن تمام کسانی را در برمی‌گیرد که خبری را می‌شنوند، می‌پذیرند، بازنشر می‌دهند و حتی درباره‌اش سکوت هم نمی‌کنند. رسانه‌های مدرن، مخصوصاً شبکه‌های اجتماعی، به گسترده‌ترین بستر برای آزمودن این مسئولیت بدل شده‌اند.
پوشش اخلاقی، شرط پوشش خبری
بزرگان دینی همواره بر این مسئله تأکید کرده اند که حتی اگر گناهی واقع شده باشد، اگر نشر آن فاقد هدف اصلاحی، هشداردهنده یا عبرت‌آموز باشد، گوینده و ناشر آن شریک در آن گناه خواهند بود.
این نگاه نه تنها ناظر به آموزه‌های اسلامی، بلکه قابل انطباق با اخلاق رسانه‌ای حرفه‌ای نیز هست؛ جایی که خبرنگار یا حتی یک شهروند عادی موظف است پیش از انتشار محتوایی حساس، درباره تأثیرات آن بر فرهنگ عمومی، روان جمعی و نظام ارزشی جامعه تأمل کند.
وقتی روایت بی‌پشتوانه، عدالت را می‌بلعد
امام صادق(ع) نیز در روایتی کلیدی هشدار می‌دهد که حتی اگر گناهی با چشم دیده شود، باز هم مجوزی برای انتشار آن نیست، مگر آنکه مصالح عمومی و اهداف دینی آن را توجیه کنند. همین اصل است که امروز در قالب «اصل بی‌گناهی تا اثبات جرم» در حقوق رسانه‌ای مدرن تکرار می‌شود.
رسول اکرم(ص) نیز مرز را روشن کرده‌اند:
«کسی که زشتی را فاش کند، همانند کسی است که آن را انجام داده.»
از افشاگری تا افسادگری، فاصله‌ای به باریکی نیت
سخن آخر اینکه در جهان رسانه‌ای امروز، گاه با نیت افشاگری، اما در عمل، افسادگری رقم می‌خورد. تنها راه نجات، بازگشت به عقلانیت ایمانی و اخلاق قرآنی است؛ آنجا که روایت، تنها زمانی مجاز است که نجات‌دهنده باشد، نه تحریک‌کننده.
ما در برابر هر واژه‌ای که می‌نویسیم، می‌گوییم و بازنشر می‌دهیم، مسئول‌ایم؛ زیرا فحشا، اگرچه ممکن است تنها در یک نگاه آغاز شود، اما در یک خبر گسترش می‌یابد و در یک جامعه نهادینه می‌شود.
