فراموش نکنیم مخالفان امروز برجام حامیان دیروز آن بودند/ چرا نمی توان مواضع ضد برجامی برخی را دلسوزانه تلقی کرد؟

سیاست خارجی دولت دوازدهم و به صورت مشخص برجام، این روزهای منتقدان پر و پا قرصی پیدا کرده است؛ منتقدانی که بسیاری شان در سال های نچندان دور از حامیان و مدافعان برجام و سیاست خارجی دولت دوازدهم بودند ولی آرام آرام و به واسطه آشکار شدن موانع و ناکارآمدی های این توافق در حل مشکلات داخلی به جمع مخالفان پیوستند. 

«بازتاب»؛ برجام که این روزها به آماج حملات و انتقادات تند برخی جریان های سیاسی تبدیل شده است، در سال های گذشته و به ویژه ایام برگزاری مذاکرات هسته ای با حمایت های قاطعی از سوی اکثر جریان های سیاسی کشور رو به رو شده بود.

اثبات این مدعا کار چندان دشواری نیست و می توان با مرور برخی موضع گیری ها از سوی مسئولان ارشد سیاسی کشور و رهبران جریان های سیاسی این موضوع را اثبات کرد.

به دیگر سخن در دوران برگزاری مذاکرات هسته ای و امضاء شدن برجام جز چند جریان خاص سیاسی، این توافق بین المللی در داخل ایران منتقدان جدی و قابل ذکری نداشت.

با این همه حالا و در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم و تشدید مشکلات اقتصادی جامعه، شواهد و بررسی ها نشان می دهد که انتقادات به برجام تشدید شده است و بسیاری از حامیان و مدافعان گذشته در ردیف منتقدان سرسخت برجام قرار گرفته اند. هر چند سبقه مخالفت برخی نسبتاً قدیمی تر است و چه بسا ارتباط مستقیمی با انتخابات پیش رو نداشته باشد، اما به هر صورت گویای نوعی تناقض در موضع گیری ها نسبت به برجام است. 

به طور مثال علی اکبر ولایتی، رئیس هیأت امنای دانشگاه آزاد از جمله افرادی است که سابق بر این و در دوران مذاکرات هسته ای از برجام و شخص وزیر امور خارجه کشورمان حمایت کرده بود.

ولایتی در همین رابطه و در گفت و گویی با رسانه ها گفت: اعضا تیم هسته ای و آقای دکتر ظریف را بنده سی‌وچند سال است که می‌شناسم. ایشان با آن صلاحیت‌های خودش هم به لحاظ تدین، هم پایبندی به نظام جمهوری اسلامی ایران، و هم به لحاظ کارایی، در طول سال‌های بعد از انقلاب رشد داشته است. در بسیاری از مقاطع حساس کشور از جمله مذاکرات ۵۹۸ و مذاکراتی که در رابطه با کشورهای منطقه داشتیم، جزء همکاران ما بوده است.

با این همه ولایتی پس از مدتی در لیست منتقدان برجام قرار گرفت و رویه خود را تغییر داد.

او در سال 1397 و در  نشست تجربه ماندگار در مورد برجام گفت: یک اشکال دیگر برجام نداشتن متن فارسی بود که احساس حقارت به انسان دست می‌داد. حتی عهدنامه های گلستان و ترکمانچای هم با آن متن ذلت بار نسخه فارسی داشتند اما درباره برجام اینهم انجام نشد.

عضو هیات عالی نظارت بر برجام تصریح کرد: رهبر انقلاب درباره همه اینها بارها تذکر دادند و گفتند از مقامات آمریکایی تضمین مکتوب بگیرید اما متاسفانه این کار توسط مسئولان کشور انجام نشد. طرف مقابل خیلی از کارها را با جنگ روانی پیش می‌برد. اما یک متخصص جنگ روانی در تیم ما نبود و نقص متخصصان در گروه برجام یک مشکل دیگر بود.

محسن رضایی- دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز از جمله افرادی بود که پیشتر برجام را به عنوان یک سند افتخار و تعظیم غرب در برابر توانمندی های ایران توصیف می کرد.

به صورت مشخص محسن رضایی در زمان امضای برجام و خطاب به رهبر انقلاب در حمایت از برجام نوشت: دومین عقب‌نشینی استکبار در پرونده هسته‌ای ایران را به حضرتعالی، ملت سرافراز و دولت تبریک عرض می‌کنم…. حقیقتاً تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی معترف‌اند که اگر سیلی آزادسازی فاو و کربلای پنج نبود قطعنامه 598 نوشته نمی‌شد و اگر سیلی بیست هزار سانتریفیوژی نبود آمریکا به جمع مذاکره‌کنندگان نمی‌پیوست.

رضایی هم پس از مدتی به لیست معترضان برجام پیوست و در روز و هفته های اخیر نیز انتقادات او نسبت به برجام شدت یافته است.

در همین رابطه پیشتر محسن رضایی در نقد برجام به شبکه العالم گفت: دیپلمات های ما با وجود این که انسان های باهوشی بودند ولی آن شرایط 9 گانه ای که رهبر انقلاب در برجام فرموند را متاسفانه نتوانسته بودند خوب عمل کنند؛ ما یک برجام مصوب مجلس شورای اسلامی ، یک برجام مصوب شورای امنیت ملی و یک برجام که مقام معظم رهبری با 9 شرط به دولت اجازه داد که مشروط به آن شروط بروند و برجام را پیگیری کنند، داریم. اگر به آن شروط عمل می شد امروز مسئله ای به نام مکانیزم ماشه نمی توانست وجود داشته باشد اما اکنون در برجام این بحث ها وجود دارد.

محمد رضا باهنر- نائب رئیس سابق مجلس نیز در دوران برگزاری مذاکرات و امضای برجام از مدافعان سرسخت آن بود.

باهنر در همان دوران در گفت و گو با رسانه ها و در حمایت از برجام گفت برجام بسیاری از مشکلات کشور را حل کرده است.

جالب اینکه او نیز پس از مدتی در لیست منتقدان به برجام قرار گرفت و در این باره به رسانه ها گفت: برجام نقاط مثبت و منفی دارد. در این توافق یكسری گل‌هایی زدیم و یكسری گل‌هایی هم خوردیم.

صادق لاریجانی- رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز پس از امضای برجام از آن حمایت و کرد و در همین باره به رسانه ها گفت: رجام روندی طولانی و بسیار سخت را طی کرد اما در نهایت در مقابل کشورهای مدعی دارای قدرت و اقتدار، ملت بزرگ و صبور ما به نتایج خوبی رسید. مقام معظم رهبری در تمام طول مذاکرات در جریان روند مذاکرات بوده اند و با اهتمام بسیار این مذاکرات را رصد می کردند تا از مسیر اصلی و چارچوب های نظام اسلامی خارج نشود.

رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز علی رغم دفاع از برجام در روزهای آغازین خیلی زود به لیست منتقدان برجام پیوست و در نقد برجام در جلسه ای با مسئولان قوه قضائیه خطاب به حسن روحانی گفت: بیکار شما هستید که چهار سال کشور را رها کردید و دور برجام سینه زدید گویی کشور کار و مشکل دیگری ندارد. ما هم کار داریم و هم محکم در مسیر قانونی خود ایستاده‌ایم.

محمد باقر قالیباف – رئیس کنونی مجلس نیز سابق بر این از برجام حمایت های قاطعی کرده و آن را تصمیم کلی نظام دانسته بود.

به طور مثال قالیباف پس از امضای برجام در نامه ای خطاب به محمد جواد ظریف گفت: خداقوت دوست عزیز، وظیفه خود می‌دانم از تلاش‌های مجاهدانه تیم مذاکره‌کننده ایران و به خصوص دوست عزیزم جناب آقای دکتر ظریف تقدیر کنم و به همه‌ آنها خسته نباشید بگویم.

قالیباف نیز پس از مدتی به جمع منتقدان برجام پیوست و بارها در نقد آن سخنرانی کرد. او در بهمن ماه سال گذشته و در سفر خود به مسکو در مورد برجام به رسانه ها گفت: سوال ما این است که آیا فقط بناست دیگران از برجام نفع ببرند و ایران تنها بازنده آن باشد؟ چگونه یک توافق می تواند پایدار باشد در حالی که یک طرف به طور کامل به تعهداتش عمل می کند و طرف های دیگر نه تنها مایل به انجام تعهداتشان نیستند بلکه هر روز به فشارهای خود اضافه می کنند و به صراحت می گویند هدف آنها گرفتن امتیازهای بیشتر در مقابل به ازایی است که در ایران به «تقریبا هیچ» معروف شده است؟ من به صراحت اعلام می کنم که ایران حاضر به پای بندی به چنین توافقی نخواهد بود. ما تا امروز این راه را آمده‌ایم اما این مسیر دیگر قابل تداوم نیست.

این همه شخصیت های برجسته سیاسی کشور که اکنون در لیست منتقدان برجام قرار دارند ولی سابق بر این در دفاع از آن سخن گفته و یا مطلب نوشته بودند نیست و به این لیست می توان افراد دیگری چون سردار جعفری-رئیس سابق مجلس، ابوترابی فرد –خطیب فعلی نماز جمعه تهران- احمد توکلی نماینده اسبق مجلس و… را نیز افزود؛ افرادی که اکنون در لیست منتقدان جدی برجام قرار گرفته و آن را نقد می کنند.

با این همه موضوع مهمی که نباید از آن غافل شد اینکه در همه این موضع گیری های ضد و نقیض نوعی لحاظ کردن منافع سیاسی اشخاص و گروه های سیاسی مشاهده می شود.

به این شکل که در سال 1394 و ماه های پس از آن که برجام به تازگی امضاء شده بود، اقبال عمومی نسبتاً بالایی در مورد آن وجود داشت و هر گونه مخالفت با آن با واکنش تند مردمی رو به رو می شد، اما اکنون که به واسطه تشدید مشکلات اقتصادی جمع کثیری از شهروندان در لیست منقتدان برجام و دولت قرار گرفته اند، انتقاد از برجام نه تنها هزینه سیاسی ندارد، بلکه برای افراد و جریان های سیاسی منفعت هم دارد.

از این رو می توان این نتیجه گیری را انجام داد که نقطه نظرات چهره هایی که سابق بر این از برجام دفاع کرده بودند و اکنون در لیست منتقدانش قرار گرفته اند، بیش از اینکه تضمین کننده منافع مردمی و ملی باشد، تلاشی برای کسب پایگاه رأی و اقبال عمومی است و در پس آن معنا و مفهوم های دیگری نهفته است که نمی توان آنها را دلسوزانه برای ایران و ایرانی تلقی کرد.