مجوز ندادن به موسیقی رپ غیرقانونی‌ست
در حالی هنوز وزارت ارشاد حتی از به کار بردن واژه “موسیقی رپ” واهمه دارد و مدام تاکید می‌کند به هیچ اثری از این گونه موسیقی مجوز نداده و نمی‌دهد؛ این موسیقی سال‌هاست از تلویزیون و نهادهایی چون حوزه هنری و تریبون‌های حسینیه‌ها شنیده می‌شود و طرفداران بسیاری نیز دارد.
به گزارش ایلنا، حاشیه‌هایی که طی یک هفته اخیر با انتشار خبر همراهی حمید صفت (خواننده موسیقی رپ) در نمایش «لامبورگینی» به کارگردانی سیامک صفری به وجود آمد؛ یکبار دیگر مسئله روشن نبودن تکلیف «موسیقی رپ» و برخوردهای چندگانه را با فعالان این عرصه، به بحث روز موسیقی ایران تبدیل کرد.
در حالی هنوز وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی در روزهای پایانی دولت یازدهم حتی از به کار بردن واژه «موسیقی رپ» نیز واهمه دارد و مدام تاکید می‌کند به هیچ اثری از «موسیقی رپ» مجوز نداده و نمی‌دهد که این موسیقی سال‌هاست از تلویزیون و نهادهایی چون حوزه هنری و نیز از تریبون‌های حسینیه‌ها شنیده می‌شود و طرفداران بسیاری نیز دارد. البته در این بین؛ طیف گسترده‌ای از فعالان «موسیقی رپ» نیز وجود دارند که به دلیل روشن نبودن تکلیف وزارت ارشاد با این گونه از موسیقی، سال‌هاست به‌صورت زیرزمینی فعالیت می‌کنند.
«موسیقی رپ دقیقا چیست که تا این حد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حتی از نزدیک شدن به آن نیز پروا دارد؟» این سئوالی است که احتمالا دست‌اندرکاران این وزارتخانه و دفتر موسیقی چندان توضیح روشنی برای آن ندارند و دقیقا به همین دلیل است که از پاسخ به سئوالات خبرنگار ایلنا در این زمینه با احتیاطی مثال‌زدنی امتنا می‌کنند و می‌گویند «نگاه وزارت ارشاد به موسیقی رپ همان است که در گذشته بوده و هیچ تغییری نکرده و برای اطلاع از نگاه ما به مطالبی که در گذشته درباره موسیقی رپ گفته شده؛ مراجعه کنید. ما هیچ وقت مجوزی در زمینه موسیقی رپ صادر نکرده‌ایم…»
مداحان و ذاکران نیز از موسیقی رپ که همان «بحرطویل» است، استفاده می‌کنند
ترسی که وزارت ارشاد از طرح شدن «موسیقی رپ» در دل دارد را در بسیاری از نهادهای دیگر نمی‌توان یافت. رضا مهدوی که حدود ۲۰ سال به عنوان مدیر مرکز موسیقی حوزه هنری فعالیت کرده است؛ درباره بحث مجوز نگرفتن «موسیقی رپ» به خبرنگار ایلنا گفت: در جامعه ما نوع رفتاری خاص تثبیت شده و آن اینکه با هر پدیده‌ای که در جوامع غربی؛ کهنه شده و در جامعه ما نو به نظر می‌رسد، مخالف صورت می‌گیرد؛ آن هم نه مخالفتی از روی علم؛ بلکه از سر برداشت شخصی و کاملا سلیقه‌ای. متاسفانه این رویه در سطوح مختلف کشور ما سیطره پیدا کرده و در زمینه موسیقی نیز نمود جدی‌تری دارد. برای مثال «موسیقی رپ» همان «بحرطویلی» است که ذاکران و مداحان ما با الحان مقدس سال‌ها آن را اجرا کرده و می‌کنند.
در سال ۱۳۸۵ یک نمونه مداحی رپ با صدای عبدالرضا موسوی در مرکز موسیقی حوزه هنری تولید کردیم و تلویزیون نیز آن را پخش کرد؛ آلبوم این کار با عنوان «ذبح نور» منتشر شد و علما نیز آن را گوش کردند و هیچ نکته‌ای در آن نیافتند که مسئله ساز باشد.
رضا مهدوی در ادامه افزود: «موسیقی رپ» در جامعه غربی به عنوان وسیله‌ای برای اعتراض به کار می‌رفته و البته در برخی از آثار نیز شامل کلمات بی‌ادبانه است اما در ایران وضعیت متفاوت است و استفاده از واژه‌های بی‌ادبانه در «موسیقی رپ» هرگز وجود ندارد. ما در سال ۱۳۸۵ یک نمونه مداحی رپ با صدای عبدالرضا موسوی در مرکز موسیقی حوزه هنری تولید کردیم و تلویزیون نیز آن را پخش کرد؛ آلبوم این کار با عنوان «ذبح نور» منتشر شد و علما نیز آن را گوش کردند و هیچ نکته‌ای در آن نیافتند که مسئله ساز باشد؛ نکته جالب اینکه در همان زمان انتشار این آلبوم نیز وزارت ارشاد می‌گفت ما «موسیقی رپ» را به رسمیت نمی‌شناسیم.
وزارت ارشاد می‌تواند برای موسیقی رپ مجوز صادر کند تا این موسیقی از یک کانال رسمی منتشر شود و به صورت منزه در اختیار مردم قرار بگیرد و در کنار اهداف نظام قرار بگیرد. این گونه موسیقی می‌تواند اصطلاحاً به شکل «رپ لطیف» یا «موسیقی رپ به شرط سلامت» مجوز بگیرد.
این موزیسین در ادامه گفت: وزارت ارشاد یک مرکز اصلی تصمیم گیرنده در کنار صداوسیما محسوب می‌شود و صدور مجوز برای گونه‌ای از موسیقی مانند «موسیقی رپ» به این معنا نیست که قرار است قبح ناهنجاری‌ها شکسته شود. وزارت ارشاد می‌تواند برای موسیقی رپ مجوز صادر کند تا این موسیقی از یک کانال رسمی منتشر شود و به صورت منزه در اختیار مردم قرار بگیرد و در کنار اهداف نظام قرار بگیرد. این گونه موسیقی می‌تواند اصطلاحاً به شکل «رپ لطیف» یا «موسیقی رپ به شرط سلامت» مجوز بگیرد. موسیقی رپ به هیچ عنوان خطرناک نیست و نباید جنبه سلبی پیدا کند و با آن مقابله صورت بگیرد.
مدیرکل سابق مرکز موسیقی حوزه هنری همچنین عنوان کرد: بهتر است یک جشنواره اختصاصی موسیقی پاپ راه‌اندازی شود که یکی از بخش‌های آن موسیقی رپ باشد؛ آن وقت در چنین فضایی می‌توان موسیقی رپ را نیز کار‌شناسی کرد و کار‌شناسان و صاحبنظران برای همیشه تکلیف این موسیقی را مشخص کنند و کتابی در این زمینه استخراج کنند تا به کسانی داده شود که در این زمینه نگرانی دارند. متاسفانه همچنان بسیاری از استعدادهای موسیقی که در زمینه موسیقی رپ فعالیت می‌کنند در نطفه خفه می‌شوند و سر از جاهای دیگری درمی‌آورند که عاقبت خوشی ندارد. بالاخره موسیقی رپ نیز روزی جایگاه رسمی خودش را پیدا می‌کند ولی بهتر است امروز این اتفاق بیفتد. البته طی سال‌های اخیر در صداوسیما نمونه‌هایی از موسیقی رپ در سریال‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.
در تلویزیون برنامه‌ای با عنوان شوک؛ تمام فعالان موسیقی زیرزمینی را به نهله‌های شیطان پرستی و امثالهم مربوط می‌کردند که از اساس این مسئله درست نبود؛ اصلاً چیزی با عنوان المان‌های موسیقی شیطان‌پرستی وجود ندارد که بتوان گفت براساس این المان‌های موسیقایی، این تعداد موزیسین در این حوزه فعالیت می‌کنند.
رضا مهدوی گفت: در تلویزیون برنامه‌ای با عنوان شوک تولید شد که درباره موسیقی رپ بد‌ترین نوع تولید در حوزه موسیقی بود. در این برنامه تمام فعالان موسیقی زیرزمینی را به نهله‌های شیطان پرستی و امثالهم مربوط می‌کردند که از اساس این مسئله درست نبود؛ اصلاً چیزی با عنوان المان‌های موسیقی شیطان‌پرستی وجود ندارد که بتوان گفت براساس این المان‌های موسیقایی، این تعداد موزیسین در این حوزه فعالیت می‌کنند. اینکه کسی مو‌هایش را تاج خروسی درست کند یا روی بدنشان خالکوبی داشته باشد هیچ ارتباطی با خود موسیقی پیدا نمی‌کند؛ همین کار‌ها را در هر موسیقی دیگری نیز می‌توان انجام داد. از موسیقی به عنوان یک ابزار و یک هنر می‌توان هم استفاده خوب و هم استفاده نامطلوب انجام داد. به این واسطه این حرف‌ها که نمی‌شود انگ زد.
ژانر خوب و ژانر در موسیقی نداریم
خانه موسیقی از تمام گونه‌های موسیقی حتی رپ حمایت می‌کند
با وجود نگاه غیرواقعی بسیاری از مدیران و تصمیم‌گیران دولتی و غیردولتی نسبت به «موسیقی رپ» که آن را بسیار آسیب زننده می‌دانند اما فعالان جدی عرصه موسیقی چنین نگاهی را از پایه غلط می‌دانند و به هیچ عنوان نمی‌پذیرند. اهالی موسیقی تقسیم‌بندی‌های دولتی را مبنی بر ژانر خوب و ژانر بد در موسیقی صحیح نمی‌دانند.
حمیدرضا نوربخش (مدیرعامل خانه موسیقی) که خود؛ خواننده موسیقی اصیل ایرانی است، درباره نوع نگاه «خانه موسیقی» نسبت به «موسیقی رپ» به خبرنگار ایلنا گفت: اصولاً ما در خانه موسیقی از همه گونه‌های موسیقی که درست و هنجارمند باشند، حمایت می‌کنیم. ما که نمی‌توانیم برای گونه‌های مختلف موسیقی تقسیم‌بندی خوب و بد داشته باشیم. هرگونه موسیقی که هنجارمند باشد و از قواعد هنری تبعیت کند؛ از موسیقی پاپ گرفته تا راک و سنتی و کلاسیک و رپ را می‌پذیریم و تاییدشان می‌کنیم.
هرگونه موسیقی که هنجارمند باشد و از قواعد هنری تبعیت کند؛ از موسیقی پاپ گرفته تا راک و سنتی و کلاسیک و رپ را می‌پذیریم و تاییدشان می‌کنیم.
مدیرعامل خانه موسیقی در ادامه افزود: هر گونه‌ای از موسیقی اصول، قواعد و هنجارهایی دارد و از قوانینی تبعیت می‌کند. از این رو کسانی که گونه‌های مختلف موسیقی را اجرا می‌کنند باید دارای شرایطی باشند و این قواعد و قوانین را بدانند. موسیقی که برخلاف هنجار باشد و از نظر محتوایی نیز مشکل داشته باشد به طور طبیعی پذیرفتنی نخواهد بود و جامعه نیز آن را پس می‌زند.
نوربخش به طور ویژه در مورد موسیقی رپ عنوان کرد: موسیقی رپ می‌تواند موسیقی هنجارمند باشد و از قواعد پیروی کند و دارای پیام و محتوایی خوبی باشد. موسیقی رپ، امروز در همه جای دنیا شنیده می‌شود و طرفداران بسیاری نیز دارد. اگر موسیقی رپ قواعدی را که مدنظر است داشته باشد هیچ ایرادی نخواهد داشت.
مجوز ندادن وزارت ارشاد به موسیقی رپ غیرقانونی است
پیروز ارجمند (مدیرکل سابق دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) نیز درباره موسیقی رپ به خبرنگار ایلنا گفت: زمانی که من در وزارت ارشاد سمت گرفتم به دنبال تدوین آیین‌نامه یا برنامه استراتژیکی بودم تا بتوانم براساس آن برنامه‌ریزی‌هایمان را صورت بدهم؛ اما زمانی که مشغول به کار شدم چیزی در این زمینه نیافتم. یعنی هیچ متنی که سیاست کاری و هدف گذاری را به طور شفاف در زمینه موسیقی بیان کند وجود نداشت. از این رو یک شورای راهبردی که متشکل از مشاور مذهبی، جامعه‌شناس و متخصصان موسیقی می‌شد، ایجاد کردم. سیاست کاری ما به این شکل بود که هیچ گونه‌ای از موسیقی در نظرمان ممنوع نبود مگر اینکه با مبانی شرعی و قانونی و عرفی ما ناسازگار باشد.
این آهنگساز در ادامه افزود: اما کار ما در سه سبک موسیقی متال، راک و رپ با مشکلاتی همراه شد. تا آن زمان هیچ مجوزی در این سه ژانر صادر نشده بود. به هر حال در حوزه موسیقی راک و متال با کارهایی که با شیب ملایم پیش بردیم این موسیقی‌ها را از ممنوعیت خارج کردیم و گروه‌ها فعالیت رسمی‌شان را شروع کردند که نتیجه بسیار مثبتی به دنبال داشت و مشخص شد بسیاری از مخالفت‌ها هیچ مبنای درستی ندارد.
جلسه‌هایی را با برخی افراد را که در ساختار حاکمیت حضور داشتند، برگزار کردم و درباره موسیقی رپ مسائل مختلفی را شرح دادم و گفتم «ما با ممنوعیت‌های غیرقانونی که برای موسیقی رپ ایجاد می‌کنیم مسیر را برای موسیقی زیرزمینی ناسالم بازمی‌گذاریم.» من به این نتیجه رسیده بودم که براساس مولفه‌های ما ۵۰ درصد از موسیقی که به صورت زیرزمینی تولید می‌شود موسیقی سالمی است.
وی همچنین عنوان کرد: در همین زمان درباره موسیقی رپ نیز به همین نتیجه رسیدیم. من جلسه‌هایی را با برخی افراد را که در ساختار حاکمیت حضور داشتند، برگزار کردم و درباره موسیقی رپ مسائل مختلفی را شرح دادم و گفتم «ما با ممنوعیت‌های غیرقانونی که برای موسیقی رپ ایجاد می‌کنیم مسیر را برای موسیقی زیرزمینی ناسالم بازمی‌گذاریم.» طبق تحقیقاتی که در حوزه هنری درباره موسیقی زیرزمینی انجام داده بودم به این نتیجه رسیده بودم که براساس مولفه‌های ما ۵۰ درصد از موسیقی که به صورت زیرزمینی تولید می‌شود موسیقی سالمی است. در واقع با ممنوعیت‌های غیرقانونی که برای موسیقی زیرزمینی ایجاد می‌شود به نوعی موسیقی سالم را از بین می‌بردند. دقیقا به همین دلیل من عنوان کردم که به موسیقی رپ نیز مجوز می‌دهیم مشروط بر اینکه کارهایی که به دفتر موسیقی می‌رسد از کیفیت مطلوبی برخوردار باشد. ما اعلام کردیم کارهایی که شعر و موسیقی مناسب داشته باشد برای انتشار مجوز دریافت می‌کنند.
پیروز ارجمند افزود: ما در گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان برای واژه «رسیتاتیو» از واژه «گفت آواز» استفاده کردیم که می‌توانست برای ژانر موسیقی رپ نیز کاربرد داشته باشد. از این رو گفتیم به موسیقی «گفت آواز» نیز مجوز می‌دهیم منتهی به شرطی که کارهایی ارائه شود که کیفیت لازم را داشته باشد. ما به هیچ عنوان قانونی نداریم که طبق آن بتوانیم از مجوز دادن به یک ژانر در موسیقی امتنا کنیم.
صدور مجوز نمایش «لامبورگینی» باید توسط مرکز هنرهای نمایشی انجام شود
بررسی موسیقی نمایش توسط دفتر موسیقی خلاف قانون است
عملا برای ممانعت از صدور مجوز اجرا و انتشار آثار «موسیقی رپ» هیچ منع قانونی وجود ندارد که بتوان به آن استناد کرد؛ اما با این وجود تاکنون هیچ مجوزی در زمینه «موسیقی رپ» صادر نشده است.
بر دو اساس در زمینه موسیقی تصمیم‌گیری می‌شود؛ یکی منشور سیاست‌گذاری کلان فرهنگی است که در سال ۱۳۷۰ مصوب شد؛ و دوم مصوباتی که در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده است. در هیچکدام از این‌ها به ممنوع بودن موسیقی رپ اشاره نشده است.
پیروز ارجمند درباره معیارهای قانونی برای صدور مجوز موسیقی گفت: بر دو اساس در زمینه موسیقی تصمیم‌گیری می‌شود؛ یکی منشور سیاست‌گذاری کلان فرهنگی است که در سال ۱۳۷۰ مصوب شد؛ و دوم مصوباتی که در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده است. در هیچکدام از این‌ها به ممنوع بودن موسیقی رپ اشاره نشده است. این محدودیت و ممنوعیت‌هایی که در موسیقی می‌بینید به دو عامل بازمی‌گردد که یکی ناآگاهی مدیران فرهنگی ما از تخصص موسیقی است و دیگری به دلیل وجود مدیرانی است که کارمند هستند و قدرت ریکس‌پذیری در تصمیم‌گیری‌ها ندارند.
مدیرکل سابق دفتر موسیقی وزارت ارشاد افزود: مسئله هنر موسیقی با سایر حوزه‌ها تفاوت‌های بسیاری دارد؛ در موسیقی می‌توان گفت که در جامعه ما، مصرف‌کننده ۱۰۰ درصدی برای موسیقی وجود دارد. در این میان موسیقی رپ نیز مخاطب چند ده میلیونی دارد و این مخاطبان به دنبال این نیستند که ببینند وزارت ارشاد به چه اثری مجوز داده یا نداده است. آن‌ها موسیقی را که می‌خواهند گوش خواهند داد. در واقع آن‌ها به نظرات ما اصلا توجهی ندارند و برایشان اصلا مهم نیست. در چنین شرایطی این وزارت ارشاد است که از ممنوعیت یک ژانر موسیقی مانند رپ بیشترین ضرر را می‌کند؛ چراکه مردم را از شنیدن موسیقی خوب و متناسب با معیارهای جامعه‌مان محروم می‌کند.
خاستگاه موسیقی رپ به عنوان یک موسیقی اعتراضی است که علیه نژادپرستی به وجود آمده و حتی با مبانی فرهنگی ما و آرمان‌های انقلاب اسلامی ایرانی نیز سازگاری دارد. درواقع می‌توان از موسیقی رپ برای اعتراض به مشکلات اجتماعی و یافتن راه‌هایی برای علاج آن‌ها استفاده کرد.
این موسیقیدان در ادامه گفت: متاسفانه همچنان موسیقی رپ نادیده گرفته می‌شود و به جای روشن کردن تکلیف آن، سعی می‌کنند صورت مسئله را پاک کنند. خاستگاه موسیقی رپ به عنوان یک موسیقی اعتراضی است که علیه نژادپرستی به وجود آمده و حتی با مبانی فرهنگی ما و آرمان‌های انقلاب اسلامی ایرانی نیز سازگاری دارد. درواقع می‌توان از موسیقی رپ برای اعتراض به مشکلات اجتماعی و یافتن راه‌هایی برای علاج آن‌ها استفاده کرد.
اینکه برخی افراد برای برخی کلیپ‌ها و قطعات خاص حتی در تلویزیون رسمی کشور بتوانند از موسیقی رپ استفاده کنند و هیچ محدودیتی برایشان وجود نداشته باشد اما برای بقیه فعالان موسیقی رپ فعالیت رسمی ممنوع باشد اصلا اتفاق خوشایندی نیست.
وی همچنین عنوان کرد: نکته‌ای که وجود دارد این است که باید تکلیف وزارت ارشاد با موسیقی رپ مشخص شود؛ اینکه برخی افراد برای برخی کلیپ‌ها و قطعات خاص حتی در تلویزیون رسمی کشور بتوانند از موسیقی رپ استفاده کنند و هیچ محدودیتی برایشان وجود نداشته باشد اما برای بقیه فعالان موسیقی رپ فعالیت رسمی ممنوع باشد اصلا اتفاق خوشایندی نیست.
در زمینه موسیقی رپ، صداوسیما پیشرو‌تر از وزارت ارشاد بوده است و در سریال‌های تلویزیونی نیز از این موسیقی استفاده کرده است. اولین کاری که در حوزه موسیقی رپ از صداوسیما پخش شد مربوط به سریالی بود که رضا عطاران خوانندگی تیتراژ آن را برعهده داشت و گمان می‌کنم حدود ده سال قبل بود که پخش شد.
ارجمند درباره برخورد صداوسیما با موسیقی رپ نیز گفت: در تلویزیون نیز به این باور رسیده‌اند که از موسیقی رپ می‌توان استفاده‌های خوبی کرد. جالب اینکه در زمینه موسیقی رپ، صدا و سیما پیشرو‌تر از وزارت ارشاد بوده است و در سریال‌های تلویزیونی نیز از این موسیقی استفاده کرده است. به خاطر می‌آورم زمانی که گیتار الکتریک را به عنوان آهنگساز سریال خط قرمز استفاده کردم در وزارت ارشاد آموزش و صدای گیتار الکتریک ممنوع بود؛ در صورتی که گیتار الکتریک یک ساز است و بستگی دارد که شما چه استفاده‌ای از آن می‌کنیم. اولین کاری که من به خاطر دارم در حوزه موسیقی رپ از صدا و سیما پخش شد مربوط به سریالی بود که رضا عطاران خوانندگی تیتراژ آن را بر عهده داشت و گمان می‌کنم حدود ده سال قبل بود که پخش شد.
تنها در زمینه اجرای «اپرا» است که دفتر موسیقی و مرکز هنرهای نمایشی به‌طور مشترک به آن مجوز می‌دهند و در بقیه موارد مرکز هنرهای نمایشی می‌تواند به صورت مستقل مجوز صادر کند. اگر مخالفتی مانند آنچه برای اجرای حمید صفت در تئا‌تر لامبورگینی اتفاق افتاده صورت بگیرد و دفتر موسیقی قصد بررسی و صدور مجوز برای بخش موسیقی آن را داشته باشد رفتاری غیرقانونی اتفاق افتاده است.
ارجمند همچنین با اشاره بررسی موسیقی نمایش «لامبورگینی» به کارگردانی سیامک صفری توسط دفتر موسیقی گفت: تنها در زمینه اجرای «اپرا» است که دفتر موسیقی و مرکز هنرهای نمایشی به طور مشترک به آن مجوز می‌دهند و در بقیه موارد مرکز هنرهای نمایشی می‌تواند به صورت مستقل مجوز صادر کند. اگر مخالفتی مانند آنچه برای اجرای حمید صفت در تئا‌تر لامبورگینی اتفاق افتاده صورت بگیرد و دفتر موسیقی قصد بررسی و صدور مجوز برای بخش موسیقی آن را داشته باشد رفتاری غیرقانونی اتفاق افتاده است. موسیقی متن نمایش و فیلم از آنجا که به صورت کاربردی برای صحنه‌ها استفاده می‌شود توسط خود شورای مرکز هنرهای نمایشی برای صدور مجوز مورد بررسی قرار می‌گیرد.
با تمام این تفاسیر، از روی شواهد و قرائن به نظر می‌رسد همچنان هیچ عزم جدی برای روشن شدن تکلیف «موسیقی رپ» از سوی متولیان اصلی آن در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وجود ندارد و باز هم می‌بایست شاهد رفتارهای دوگانه‌ای باشیم که اجازه می‌دهد برخی سازمان‌ها و نهادهای خاص بتوانند از موسیقی رپ در هر رسانه‌ای که می‌خواهند استفاده کنند؛ اما طیف گسترده‌ای از فعالان این عرصه باید در فضای زیرزمینی و در تبعیض کامل به فعالیت پنهانی خود ادامه دهند.
نکته گزنده و تلخ این ماجرا به افرادی بازمی‌گردد که در برابر انواع و اقسام اجراهای موسیقی رپ حتی در قالب مداحی و آثار سفارشی برخی نهاد‌ها سکوت کرده‌اند اما تا نامی از این موسیقی برای تبدیل شدن به یک روال قانونی به میان می‌آید فریاد وامصیبتا سر می‌دهند.
