قراردادهای جدید نفتی مانع بازگشت تحریم‌ها نیست
مدافعان سرسخت نسل جدید قراردادهای نفتی می‌گویند IPC دارای ویژگی‌هایی است که هر یک از این ویژگی‌ها می‌تواند منافع ملی جمهوری اسلامی ایران را تضمین کند.
مدافعان سرسخت نسل جدید قراردادهای نفتی می‌گویند IPC دارای ویژگی‌هایی است که هر یک از این ویژگی‌ها می‌تواند منافع ملی جمهوری اسلامی ایران را تضمین کند. یکی از این موارد نقش IPC در جلوگیری از تحریم‌های مجدد نفتی از طریق پیوند زدن منافع شرکت‌های بزرگ نفتی به منافع کشور است ولی این استدلال با واقعیات و بدیهیات قابل لمس مغایرت دارد.
بر اساس توضیحاتی که بارها از سوی مدافعان IPC شنیده شده است، شرکت‌های نفتی دارای قدرت سیاسی مطلوبی هستند که در صورت امضای قراردادهای نفتی با شرکت ملی نفت ایران، در برابر تحریم‌ها ایستادگی کرده و مانع وضع تحریم‌های جدید می‌شوند. بر این اساس سال‌های حضور شرکت نفتی خارجی در صنعت نفت ایران ۲۵ ساله خواهد بود و با توجه به بلند مدت بودن منافع و همچنین پاداش در نظر گرفته شده برای حضور در زمان بهره‌برداری، لابی شرکت‌های نفتی به کمک ایران خواهد آمد.
این استدلال به دنبال آن است که نفت و قراردادهای نفتی را یکی از پارامترهای اثرگذار در اتخاذ سیاست‌های بین‌المللی معرفی کند که شاید در نگاه نخست درست باشد ولی تجارب متفاوتی در این باره وجود دارد که هر یک از این مصادیق، به کشور تحریم شده و نقش آن به بازی ابرقدرت‌های جهان بستگی دارد. بهتر است نگاهی به روسیه داشته باشیم، کشوری که در دو قطب غرب و شرق، نماینده شرق است و از قدرت بسیار در معادلات جهانی برخوردار است.
این کشور به دلیل مواضع خود در شبه جزیره کریمه با تحریم‌های جدی اتحادیه اروپا و امریکا مواجه شد ولی شرکت‌های نفتی حاضر در این کشور مانند اگزون موبیل اعتراض خود را به این مصوبه اعلام کردند. رکس تیلرسون، مدیر سابق این شرکت که تا سال گذشته مدیریت اگزون موبیل را بر عهده داشت، یکی از منتقدان اصلی تحریم‌ها بود و برای دور زدن تحریم‌ها روابط پشت پرده‌ای را با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه برقرار کرد. در امریکا او را حافظ منافع روسیه در این کشور نامیدند و مورد انتقادهای بسیاری قرار گرفت ولی وی می‌گفت موضوع نفت از سیاست جداست و منافع اگزون موبیل نباید به دلیل نزاع‌های سیاسی به خطر بیفتد. با این وجود هیچ اصلاحی در تحریم‌ها صورت نگرفت و همه چیز معلق ماند تا روزی که دونالد ترامپ به عنوان ساکن جدید کاخ سفید برگزیده شد و رکس تیلرسون را به عنوان وزیر امور خارجه خود برگزید.
این انتخاب با انتقادهای شدید امریکایی‌ها مواجه شد زیرا تیلرسون را یک «پوتین پرست» عنوان کردند. انتخاب او موجب افشاگری‌های رسانه‌های این کشور شد به طوری که پرونده همکاری‌های او با شرکت ملی نفت ایران در زمان تحریم افشا شد. یو اس‌ای تودی چند ماه پیش در این باره گزارش داد: اسناد ارائه شده به کمیسیون بورس و اوراق بهادار امریکا نشان می‌دهد که شرکت امریکایی اگزون موبیل در دوران مدیریت رکس تیلرسون، نامزد تصدی پست وزارت امور خارجه امریکا در دولت ترامپ از طریق یکی از شرکت‌های تابعه اروپایی‌اش با ایران، سوریه و سودان همکاری تجاری داشته است. بر اساس اسناد ارائه شده که توسط مؤسسه تحقیقاتی آمریکن بریج، وابسته به حزب دموکرات افشا شده، در سال‌های ۲۰۰۳، ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ فروش‌هایی از سوی شرکت اینفینیوم که ۵۰ درصد از سهام آن متعلق به شرکت اگزون موبیل است، به این کشورها صورت گرفته است. اسناد افشا شده نشان می‌دهد که این شرکت ۲/۵۳ میلیون دلار به ایران فروش داشته، ۶هزار دلار به سودان و ۱/۱ میلیون دلار به سوریه.
در سال ۲۰۱۳، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه جایزه «رسم دوستی» روسیه را به او اهدا کرد اما تحریم‌های امریکا علیه روسیه به علت ضمیمه کردن کریمه، برای این شرکت گران تمام شد و اگزون موبیل مجبور شد برخی طرح‌های خود را در روسیه رها کند که یک میلیارد دلار ضرر را برای آن به دنبال داشت. اما تیلرسون پس از آنکه به وزارت امور خارجه امریکا رسید، رویکرد خود را به طور کامل تغییر داد و به جمع افرادی پیوست که از تشدید تحریم‌ها علیه روسیه حمایت کرد، آن هم با وجود روابط گرمی که با پوتین دارد.
اشاره به این موضوع ضروری است که در جلسات تأیید صلاحیت تیلرسون، یکی از موضوعات جنجالی و مورد سؤال سناتورهای امریکایی، روابط نزدیک او با روسیه و شخص ولادیمیر پوتین بود. «جان مک کین» سناتور ارشد جمهوریخواه و نامزد این حزب در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۸ در این باره گفت: «من اطلاعاتی درباره روابط آقای تیلرسون با ولادیمیر پوتین ندارم اما باید به شما بگویم این مایه نگرانی من است.»
تیلرسون وزیر امور خارجه است و حالا جایگزین او در اگزون موبیل خواستار پایان دادن به تحریم‌های امریکا علیه روسیه شده است و در مقابل، تیلرسون این خواسته را رد می‌کند تا مشخص شود آنچه بر نفت تأثیرگذار است، سیاست است تا اقتصاد. نیویورک تایمز نوشته است: با به خطر افتادن منافع شرکت نفتی اگزون موبیل، این شرکت از وزارت خزانه‌داری امریکا درخواست کرد تا تحریم‌های نفتی روسیه را لغو کند و اجازه بدهد در پروژه‌های نفتی با شرکت‌های روسی و حفاری‌های قطب شمال فعالیت کند. شرکت اگزون موبیل به ریاست تیلرسون (وزیر امور خارجه فعلی دولت ترامپ) در سال گذشته هم از وزارت خزانه‌داری امریکا درخواست لغو تحریم کرده بود اما این درخواست مورد توجه واقع نشده بود. پیش‌تر ایگور سچین، رئیس «روسنفت روسیه» اعلام کرد که احتمالاً با شرکت «انی» ایتالیا فعالیت خود را ادامه خواهد داد. حتی گمانه‌زنی‌ها بر ادامه همکاری با دیگر شرکت‌های اروپایی هم وجود دارد.
ظاهراً گزارش این درخواست توسط تیلرسون وزیر امور خارجه دولت امریکا و رئیس سابق شرکت اگزون موبیل ارائه شده اما وزارت خزانه‌داری امریکا اعلام کرده این مسئله شخصی است و تصمیم‌گیری این وزارتخانه روی مسائل شخصی انجام نمی‌شود. موضع وزارت امور خارجه و خزانه‌داری به خوبی نشان می‌دهد که برخلاف آنچه در داخل به عنوان جذابیت‌های اقتصادی برای واکسینه کردن کشور از تحریم‌ها مطرح می‌‌شود با تغییر رویکرد تیلرسون یک ادعای بسیار بزرگ است که با توجه به اوضاع منطقه و افزایش قدرت ایران در این حوزه، این سیاست است که اقتصاد و جذابیت‌های نفتی را به این سو و آن سو می‌برد و نه بالعکس.
