فشار اشتغال کشور روی منابع آب
بررسی عوامل مختلف در ایجاد بحران آب در ایران، حفر ۳۰۰ هزار چاه غیر مجاز، سهم ۷۰ درصدی مدیریت غلط در ایجاد بحران آب، سدسازی‌های در حوضه آبریز تالاب‌ها و خطا در استقرار فولاد مبارکه و ذوب آهن در فلات مرکزی، بی‌توجهی به آمایش سرزمینی در موضوع توسعه، بخشی‌نگری در مصرف منابع آب و فشار اشتغال کشور بر مصرف منابع آب از جمله مهمترین محورهای مربوط به بحران آب است که از منظر کارشناسان باید مورد توجه قرار گیرد.
به گزارش ایسنا، گزارش‌های سازمان هواشناسی وجود بحران آب را در کشور تایید می‌کند. به طوری که صادق ضیاییان – رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی – به ایسنا می‌گوید: بر اساس شاخص ۱۰ ساله، کل مساحت کشور دچار درجات مختلف خشکسالی است. به طوری که در بازه ۱۰ ساله، ۶.۷ درصد مساحت کشور تحت تاثیر خشکسالی ضعیف، ۵۱.۲ خشکسالی متوسط، ۳۴.۸ خشکسالی شدید، ۳.۹ خشکسالی بسیار شدید است.
تغییر اقلیم در ایران عامل مهم در ایجاد بحران آب
داود پرهیزکار- رئیس سازمان هواشناسی کشور- هم با تایید خشکسالی ایران می‌گوید: حدود ۱۱ سال است که بارش‌های کشور بالای نرمال نرفته است و در تمام این سال‌ها میانگین بارندگی کشور در حد نرمال یا زیر نرمال ثبت شده است که همین موضوع وجود خشکسالی را در ایران تایید می‌کند. از سوی دیگر طی سال‌های اخیر شاهد جاری شدن سیل‌های مخرب در برخی مناطق کشور بوده‌ایم که خسارات مالی بسیاری هم ایجاد کرده و ماحصل تغییر اقلیم در ایران است.
برخی کارشناسان مدیریت ناصحیح را عامل مهمی در شکل‌گیری بحران آب می‌دانند. در همین زمینه محمد شاهدی باغ خندان – عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان – با بیان اینکه متخصصان حوزه آب اعتقاد دارند شاید ۳۰ درصد مشکلات آب مربوط به خشکسالی و تغییر اقلیم است، می‌گوید: نزدیک به ۷۰ درصد مشکلات حوزه آب به مسائل مدیریتی مربوط می شود.
حفر بی‌منطق چاه‌ها
محمد شاهدی باغ خندان می‌گوید: نمونه این موضوع را می‌توان در حفر بی‌رویه چاه‌ها دید چون فناوری حفر چاه در کشور ایجاد شد اما فرهنگ و مدیریت آن به وجود نیامد. به همین دلیل شاهدیم که دائما بدون توجه به منابع آبی کشور، چاه حفر شده است. ۸۰ درصد آب‌های زیرزمینی مصرف شده است و ۲۰ درصد باقیمانده نیز مصرف خواهد شد.
وی همچنین به آب‌های سطحی اشاره و اظهار می‌کند: در این بخش اگر سدها به‌درستی تاسیس شوند، اقدام مناسبی است اما این مهم نیز نیازمند مدیریت مناسب است. برای مثال وقتی روی رودخانه زاینده‌رود سد احداث کردیم، آب آن را در بالادست به جای دیگر داده‌ایم و این کار باعث خشک شدن رودخانه شده است و در نهایت بخشی از کشاورزان پایین‌دست که سال‌های سال، از آب استفاده می‌کردند، بی‌بهره شدند.
سدسازی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ناشی از مدیریت نادرست
این عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان می‌گوید: در بسیاری از بخش‌ها مدیریت لازم را اعمال نکردیم. به عنوان مثال خیلی افراد از وضعیت دریاچه ارومیه ناراحت هستند در حالی‌که آیا نمی‌دانستیم اگر روی رودخانه‌هایی که به دریاچه ارومیه متصل می‌شوند، سد بزنیم و از آب آن استفاده بهینه نکنیم، این دریاچه خشک میشود؟
استقرار ذوب آهن در اصفهان خطاست
معاون پژوهشی فرهنگستان علوم می‌افزاید: در حوزه کشاورزی، باغداران اقدام به کشت سیب یا چغندر کرده‌اند که بیشترین آب را مصرف دارد. این موارد نشانه‌ای از نبود مدیریت مصرف آب است. این مدیریت فقط مربوط به سدسازی و زمین‌های کشاورزی نیست بلکه استقرار کارخانجاتی که آب زیادی نیاز دارند در مناطق کم آب، یکی دیگر از مشکلات مدیریتی است. برای مثال کارخانه ذوب آهن قرار بود در بندرعباس و در کنار دریا راه‌اندازی شود اما حالا برای تامین آب فولاد این کارخانه مجبور به استفاده از آب زاینده رود شده‌ایم.
به گزارش ایسنا، عدای هم بحران آب و تغییرات اقلیم ایران را ناشی از دخالت کشورهای همسایه از جمله اسرائیل می‌دانند. به طوری که سردارغلامرضا جلالی – رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور- روز دوشنبه در سومین کنفرانس ملی پدافند غیرعامل در بخش کشاورزی با اشاره به وجود معضلات تغییر اقلیم در ایران، تغییرات اقلیمی ایران را مشکوک به دخالت خارجی‌ها دانست و گفت: مراکز علمی کشور مطالعه‌ای در این خصوص انجام داده‌اند که نتیجه مطالعات دخالت خارجی‌ها در موضوع تغییر اقلیم را تأیید می‌کند.
وی تاکید می‌کند که تیم‌های مشترکی از اسرائیل و یکی از کشورهای همسایه، ابرهای در حال ورود به ایران را غیربارور می‌کنند علاوه بر این ما با بحث ابردزدی و برف دزدی نیز مواجه هستیم.
در همین زمینه محمد فرید لطیفی- معاون بازسازی و بازتوانی سازمان مدیریت بحران کشور به ایسنا می‌گوید: مشکلات ناشی از کمبود منابع آب در کشور ناشی از برخی سومدیریت‌ها است. اگر همین منابع آبی موجود در کشور را درست مدیریت و مصرف کنیم، بسیاری از مشکلات حل میشود.
رئیس سازمان هواشناسی نیز با رد ابردزدی می‌گوید: ابردزدی و دخالت خارجی‌ها در تغییرات اقلیمی ایران مبنای علمی ندارد و از منظر علم هواشناسی رد میشود. خشکسالی‌های مکرر و کمبود بارش در ایران ناشی از پدیده گرمایش جهانی و به تبع آن تغییر اقلیم است نه دخالت کشورهای دیگر.
نبود آمایش سرزمینی باعث ایجاد بحران آب شده است
به گزارش ایسنا، ارسلان هاشمی – مدیر کل دفتر مدیریت به هم‌پیوسته منابع خلیج فارس و دریای عمان وزارت نیرو – دلیل ایجاد بحران آب در ایران را نبود آمایش سرزمین می‌داند و می‌گوید: اگر الان به وضعیت بحران آب رسیده‌ایم برای این است که از گذشته یک آمایش سرزمینی مبتنی بر وضعیت منابع آب نداشته‌ایم. به همین دلیل از چهار سال پیش موضوع استقرار و پیاده‌سازی مدیریت به هم پیوسته دفاتر حوزه‌ها به عنوان یک برنامه جدید مورد توجه قرار گرفته است.
وی ادامه می‌دهد: اگر کل کشور را از نظر آبی تقسیم‌بندی کنیم، شش حوزه اصلی و ۳۰ حوزه فرعی داریم و یکی از راه‌هایی که در مدیریت و ساختار جدید می‌تواند مصرف بهینه آب را محقق کند، موضوع به هم‌پیوسته حوضه‌های آبریز است.
مدیر کل دفتر مدیریت به هم پیوسته منابع خلیج فارس و دریای عمان وزارت نیرو اضافه می‌کند: با توجه به استقرار شرکت‌های آب منطقه‌ای که منجر به سهم‌خواهی بیشتر در استان‌ها بدون نگرش حوضه‌ای شده است، دفاتر حوضه‌های آبریز با نگرش جدید در جهت ایجاد همگرایی بین مصرف‌کنندگان خصوصا در بخش کشاورزی با تمرکز بر موضوع حوضه‌های آبریز ایجاد شده‌اند.
هاشمی مردم را ذی‌نفعان اصلی مدیریت به هم‌پیوسته حوضه‌های آبریز می‌داند و می‌گوید: رسالت اصلی دفاتر حوضه‌های آبریز در واقع به صحنه کشاندن مردم و دادن نقش نخست به مردم است تا بتوان منازعات و تعارضات آبی و مصرف را مدیریت کرد.
مدیریت آب فقط وظیفه وزارت نیرو نیست
وی با اشاره به نقش و جایگاه مدیریت آب خاطرنشان می‌کند: وقتی از مدیریت منابع آب صحبت می‌کنیم، صرفا همه نگاه‌ها نباید به وزارت نیرو ختم شود زیرا این یک موضوع فرابخشی است و تمام بخش‌ها باید اقدامات و کنترل‌های لازم را انجام دهند.
هاشمی همچنین معتقد است: فشار اشتغال باعث میشود صنعت در یک بخش رشد کند و در بخش دیگر کشاورزی رشد زیادی داشته باشد که نتیجه آن افزایش جمعیت و ایجاد بحران تامین آب ماست. اگر در حال حاضر به وضعیت بحران آب رسیده‌ایم به این دلیل است که از گذشته یک آمایش سرزمینی مبتنی بر وضعیت منابع آب نداشتیم. امروز به دلیل وضعیت بحرانی که در آن قرار داریم، کارگروه سازگاری با کم آبی که یک کارگروه ملی و فراسازمانی است تشکیل شده تا کار آمایش را انجام دهد.
ادامه رویه فعلی در مدیریت و مصرف آب، باعث خشکسالی بیشتر خواهد شد
به گزارش ایسنا، نظر افضلی – نایب رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی- هم در این زمینه هشدار می‌دهد و می‌گوید: اگر با رویه فعلی جلو برویم و حفر چاه‌های غیر مجاز را که در حال حاضر تعدادشان حدود ۳۰۰ هزار حلقه است ادامه دهیم، شاهد خشکسالی‌های بیشتری خواهیم بود و در صورت عدم مدیریت، مشکلات کشور بیشتر خواهد بود.
وی با اشاره به برنامه ششم توسعه می‌گوید: یکی از مباحث مهم این برنامه، موضوع آب است که بر اساس آن باید در طول اجرای این برنامه ۱۱ میلیارد متر مکعب آب را صرفه‌جویی کنیم زیرا مخازن کشور در آستانه قرار گرفتن در مرحله بیلان منفی هستند.
حفر ۳۰۰ هزار حلقه چاه غیر مجاز
افضلی می‌گوید: اگر با رویه فعلی جلو برویم و به حفر چاه‌های غیر مجاز- که در حال حاضر تعدادشان حدودا ۳۰۰ هزار حلقه است – ادامه دهیم، شاهد خشکسالی‌های بیشتری خواهیم بود که در صورت عدم مدیریت، مشکلات کشور بیشتر خواهد بود. همچنین در کنار آن شاهد دیگر مشکلات زیست محیطی مانند فرونشست زمین هم خواهیم بود.
نایب رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس با اشاره به اینکه بخش عظیمی از آب کشور را در حوزه کشاورزی مصرف می‌کنیم،اظهارمی‌کند: با توجه به اینکه نزدیک به ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود باید این حوزه را بهینه کنیم و در همین راستا روش های کاشت، داشت و برداشت همچنین تهیه الگوی کشت، آبخیزداری و احیای قنوات را مورد توجه قرار دهیم که این بخش عظیمی است.
وی می‌افزاید: امروز با توجه به اینکه در آبیاری بارانی، تبخیر آب صورت می‌گیرد، بحث آبیاری زیر سطحی مطرح شده است همچنین مدیریت روان آب‌ها موضوعاتی هستند که امروز باید مورد توجه قرار گیرد تا بتوانیم سهم مدیریت آب را افزایش دهیم.
قیمت آب محدودکننده نیست
همچنین بهرام پاشازاده – کارشناس صنایع تبدیلی وزارت جهاد کشاورزی- با بیان اینکه مشکلات را نمی‌توان بر گردن یک وزارتخانه انداخت،معتقد است: تصمیمات کلیدی مانند جانمایی اشتباه و واردات فناوری بدون در نظر گرفتن امکان دسترسی به منابع آب تصمیمات اشتباهی است همچنین قیمت آب نیز عامل محدود کننده‌ای به حساب نمی‌آید.
وی اضافه می‌کند: اگر قیمت آب را مناسب کنیم، مطمئنا این کار باعث پیشرفت در عرصه فناوری میشود زیرا کشاورز به مکانیزه کردن آبیاری و کشاورزی روی می آورد و قیمت محصول نیز واقعی می شود. واقعی شدن قیمت عاملی میشود تا هر دستگاه و تولید کننده به سمت تغییر حرکت کند و کشاورزان و صنعتگران به سمت مکانیزه کردن و به روز کردن فناوری‌ها بروند.
این کارشناس صنایع تبدیلی وزارت جهاد کشاورزی بزرگترین مشکل حوزه آب را نبود توسعه پایدارمی‌داند و می‌گوید: نسل‌های آینده را در تصمیمات خود در نظر نمی‌گیریم و بنا به اقتضای امروز تصمیمات را اتخاذ می‌کنیم. برای مثال در زمانی که کارخانه فولاد مبارکه را احداث کردند اگر آینده را می‌دیدند، آن کارخانه را در هرمزگان که کنار دریاست، احداث می‌کردند. در این شرایط خیلی از مشکلات امروز را نداشتیم.
بخشی‌نگری در حوزه آب، باعث ایجاد مشکلات زیادی می شود
به گزارش ایسنا، فتح‌الله داوری دهکردی – مدیر کل دفتر بهره‌برداری تاسیسات انتقال و توزیع آب وزارت نیرو- هم با انتقاد از بخشی‌نگری در حوزه آب می‌گوید: بخشی‌نگری یعنی هر بخشی فقط به توسعه فضای خودش بدون توجه به عواقب سایر بخش‌ها بپردازد و این دیدگاه باعث ایجاد مشکلات زیادی در حوزه آب کشور خواهد شد.
وی با بیان اینکه مدیریت به هم‌پیوسته در حوضه آبریز یک نگاه کلی است، می‌گوید: نگاه کلی یعنی اینکه مدیریت آب صرفا مربوط به وزارت نیرو نیست و همه ساختارها را شامل میشود. وقتی در وزارت نیرو تصمیمی گرفته میشود، مطمئنا وزارت جهاد کشاورزی، صنایع و بخش‌های آب شرب نیز درگیر می‌شوند. در واقع نگاهی که به مصرف و منابع آب میشود، باید فرابخشی باشد.
مدیر کل دفتر بهره‌برداری تاسیسات انتقال و توزیع آب وزارت نیرو در یک برنامه رادیویی به نقش مدیریت‌های استانی اشاره و اظهار می‌کند: مدیریت‌های استانی باید مجری سیاستگذاری‌ها برای حوضه‌های آبریز باشند. اگر به این سمت حرکت کنیم که هر استان برای خودش تصمیم بگیرد و مصارف را توسعه بدهد و یا اصرار بر توسعه مصارف داشته باشد، بدون توجه به اینکه در این حوزه پتانسیل‌های تولید دچار تغییر شده‌اند و جوابگوی توسعه نیست، به چالش‌هایی بر می‌خوریم که امروز با برخی از آن‌ها مواجه هستیم.
داوری دهکردی ادامه می‌دهد: متاسفانه شورای عالی آب، حالا که به بحران رسیده‌ایم وارد کار میشود در حالی‌که اگر وارد مرحله بحران نشده بودیم، شاید نیازی نبود شورای عالی آب یا سایر کمیته‌های تخصصی که برای هماهنگی ایجاد شده است، تشکیل شود. اگر هماهنگی و انسجام در نوع تفکر در منابع و مصارف در بخش‌های مختلف به یکدیگر نزدیک شود، می‌توانیم این شرایط را مدیریت کنیم.
فشار اشتغال کشور روی مصرف آب است
وی در پایان با اشاره به اینکه بسیاری به کم‌آبی اعتقادی ندارند، می‌گوید: این افراد معتقدند که در کشور ما بدمصرفی وجود دارد نه کم‌آبی. چالش و پارادوکسی که با آن مواجه هستیم این است که بخش اشتغال، فشار زیادی می‌آورد و اساسا بحران امروز کشور، بحران اشتغال است. فشار اشتغال روی مصرف آب است و ما را به تصمیم‌گیری‌هایی در گذشته رسانده است که خلاف مسیر مدیریت معقول در منابع آب است.
