غول‌های جهانی در صنعت خرده‌فروشی
«موسسه کرنی» در گزارش ۲۰۱۵ خود رتبه ۳۰ کشور برتر به لحاظ توسعه خرده‌فروشی را منتشر کرد. شاخص توسعه خرده‌فروشی بر اساس ۴ متغیر «جذابیت بازار، ریسک کشوری و تجاری، اشباع بودن بازار و فشار زمان» اندازه‌گیری شده که از آنها می‌توان به عنوان پنجره‌های فرصت برای سرمایه‌گذاری در نظام خرده‌فروشی نام برد.
در گزارش سال ۲۰۱۵ این موسسه پژوهشی، کشور چین با امتیاز ۶۵.۳ در رتبه نخست شاخص خرده‌فروشی قرار گرفته است، بعد از چین کشورهای اروگوئه، شیلی و قطر در رتبه‌های بعدی قرار دارند. کشور هند نیز از جمله کشورهایی است که با حذف محدودیت‌های موجود روی سرمایه‌گذاری خارجی در بخش خرده‌فروشی توانسته شاخص توسعه خرده‌فروشی خود را از سال ۲۰۰۶تاکنون ارتقا دهد.
بازار خرده‌فروشی این کشور به لحاظ سطح توسعه‌یافتگی در سال ۲۰۰۹ به مرحله اوج رسیده و بر اساس آخرین محاسبات موسسه کرنی در حال حاضر در جایگاه پانزدهم در میان کشورهای برتر خرده‌فروشی جهان قرار گرفته است. این در شرایطی است که شاخص توسعه خرده‌فروشی برای ایران، آخرین بار در سال ۲۰۱۱ محاسبه شد که ایران با امتیاز ۳۹.۳در رتبه ۲۹ قرار گرفته است.
امتیاز پایین ایران از نظر ریسک کشوری در میان معیارهای این شاخص قابل تامل به نظر می‌رسد. با توجه به شرایط موجود و رفع تحریم‌ها انتظار می‌رود ریسک شکست کسب و کار کاهش و امتیاز مربوط به این معیار افزایش یابد. بنابراین چنانچه معیار جذابیت بازار از طریق ورود سرمایه‌گذاران خارجی به حوزه خرده‌فروشی بهبود یابد و اقداماتی در زمینه بهبود کارآیی کسب و کار صورت گیرد، می‌توان امتیاز شاخص توسعه خرده‌فروشی جهانی را در ایران افزایش داد. همچنین انتظار می‌رود با تقویت شرایط ثبات اقتصادی، کشور ایران نیز در فهرست ۳۰کشور مستعد جذب سرمایه‌گذاری و توسعه فعالیت‌ها در زمینه خرده‌فروشی موسسه کرنی قرار گیرد.
چالش‌های نظام خرده‌فروشی
براساس گزارش «موسسه کرنی» که از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران منتشر شده، شاخص توسعه خرده‌فروشی جهانی از سال ۲۰۰۲ تاکنون مورد بررسی قرار گرفته است. این شاخص، هر ساله ۳۰ کشور در حال توسعه را از حیث موقعیت آنها برای سرمایه‌گذاری در زمینه خرده‌فروشی رتبه‌بندی می‌کند. این شاخص با بهره‌گیری از ۵۳ متغیر خاص خرده‌فروشی و اقتصاد کلان، نه تنها به بررسی موفق‌ترین بازارهای کنونی می‌پردازد، بلکه بازارهایی با پتانسیل بالا برای آینده را نیز شناسایی می‌کند. همزمان با درگیر شدن این بازارها با تحولات (اقتصادی و سیاسی) بعضا در یک بازه زمانی خیلی کوتاه، درک خرده‌فروشان از کشورهای در حال توسعه نسبت به گذشته با اهمیت‌تر شده است. به‌طور کلی خرده‌فروشان طی یک‌سال گذشته نگاه بلندمدت به بازارهای در حال توسعه داشته‌اند و باقی ماندن در مناطق متلاطم و سرمایه‌گذاری هدفمند در زمینه‌های مولد رشد را برگزیده‌اند. به عنوان مثال، در خاورمیانه و امریکای لاتین خرده‌فروشان رویکرد محتاطانه‌تری را نسبت به توسعه بین‌المللی برگزیده‌اند.
از سوی دیگر، بر اساس این پژوهش باتوجه به اینکه بخش توزیع یکی از بخش‌های مهم اقتصاد محسوب می‌شود، این بخش به عنوان رابط میان مصرف‌کننده و تولیدکننده برای ایجاد اقتصاد بازار ضروری است و در شکل‌دهی قیمت نقش اساسی ایفا می‌کند. بخش توزیع کارا و توانمند می‌تواند سطح قیمت‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. به علاوه، این بخش در ارائه طیف وسیعی از کالاها و خدمات مورد نیاز مشتریان نقش مهمی ایفا می‌کند و به لحاظ ساختاری قابلیت رقابت دارد.
از این رو، یک بخش توزیع کارا و رقابت‌پذیر می‌تواند سطح رفاه مصرف‌کننده را نیز افزایش دهد. در عین حال، سهم نظام خرده‌فروشی در کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته نشان داده که تجارت خرده‌فروشی، ۳ درصد تولید ناخالص داخلی ایالات متحده امریکا و بیش از ۳۰درصد اشتغال آن را
در‌برگرفته است. به‌طورکلی کارشناسان آثار صنعت خرده‌فروشی بر اقتصاد را به دو گروه آثار مستقیم و غیرمستقیم طبقه‌بندی کرده‌اند؛ آثار مستقیم در نظام خرده‌فروشی با «افزایش تولید ناخالص داخلی»، «افزایش اشتغال» و «افزایش درآمد نیروی کار» ارتباط دارد. آثار غیرمستقیم نیز مربوط به تحولاتی است که در نهایت به آثار مستقیم منتهی می‌شوند. از جمله این موارد می‌توان به افزایش «بهره‌وری»، «بهبود تکنولوژی»، «کاهش هزینه‌های توزیع و به‌تبع آن کاهش قیمت تمام شده محصول» اشاره کرد.
یافته‌های شاخص GRDI
این گزارش در ادامه، شاخص توسعه خرده‌فروشی (GRDI 5) کشور «ترکیه، مالزی، امارات متحده عربی، هند و چین» را به عنوان کشورهای برتر رتبه‌بندی در سال ۲۰۱۵ مورد بررسی قرار داده است. بی‌ثباتی نسبی در جهان در حال توسعه در رتبه‌بندی همین سال منعکس شده است. در خاورمیانه با کاهش قیمت نفت و بروز اختلافات و جنگ‌های منطقه‌یی، بازارها متلاطم شده‌اند. امریکای لاتین از دوران اوج سال گذشته سقوط کرده و از سرعت رشد اقتصادی به دلیل تشدید نگرانی‌های ناشی از مسائل ساختاری اقتصادی کاسته شده است. در همین حال، روسیه قدم بزرگی به عقب (به دلیل بروز بحران‌های مالی و تحریم‌های بین‌المللی) در رتبه‌بندی برداشته است. در این سال برندگان منطقه‌یی شامل منطقه آسیاست که از مناطق دیگر، با وجود کاهش سرعت رشد پیشی گرفته است. کشور چین برای نخستین‌بار از سال ۲۰۱۰ تاکنون کشور برتر شاخص GRDI شده است و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۲ بازار خرده‌فروشی چین به ۸۳/۲ تریلیون دلار افزایش یابد. کشورهای جنوب صحرای آفریقا با سه کشور بوتسوانا، نیجریه و آنگولا همچنان در رتبه‌بندی ۳۰ کشور برتر حضور دارند. در سراسر جهان در کشورهای کوچکی مانند اروگوئه، قطر (برای نخستین بار) و مغولستان فرصت‌هایی برای بازارهای دست نخورده آنها با وجود جمعیت کم‌شان فراهم شده است. در گزارش سال ۲۰۱۵ این موسسه کشور چین با امتیاز ۶۵.۳ در رتبه نخست شاخص خرده‌فروشی قرار گرفته است. عامل ریسک این کشور کمترین امتیاز را نسبت به سه عامل دیگر تعیین‌کننده GRDI دارد. بعد از کشور چین کشورهای اروگوئه، شیلی و قطر در رتبه‌های بعدی قرار دارند. همچنین داده‌های این پژوهش نشان می‌دهد که قطر بیشترین جذابیت بازار را دارد. از طرفی کشور شیلی از نظر ریسک کشوری، آنگولا اشباع بازار و مغولستان از نظر فشار زمان بالاترین امتیاز را کسب کرده‌اند. در مجموع نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، کشورهای چین و اروگوئه، پیشرو بازار خرده‌فروشی در میان کشورهای در حال توسعه هستند. همچنین کشورهای شیلی، قطر و مغولستان نیز به ترتیب به واسطه امتیاز بالا در ریسک کشوری، جذابیت بازار و فشار زمان در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
چین
چین نیز با جمعیت ۳۶/۱میلیارد نفر دارای ۸۳/۲ تریلیون دلار بازار خرده‌فروشی است. نرخ رشد ترکیبی سالانه ارزش خرده‌فروشی طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ به ۱۶درصد می‌رسد. نرخ رشد۴/۷ درصدی تولید ناخالص داخلی چین در سال ۲۰۱۴ پایین‌ترین سطح آن در ربع قرن اخیر بوده است. با وجود این، نسبت به دیگر بازارهای در حال توسعه، عملکرد بهتری داشته است؛ به‌طوری که رشد خرده‌فروشی این کشور در سال ۲۰۱۴ برابر با ۶/۱۱ درصد بوده است.
انتظار می‌رود بازار خرده‌فروشی چین تا سال ۲۰۱۸ از امریکا (به عنوان بزرگ‌ترین بازار خرده‌فروشی در جهان) پیشی بگیرد. چین برای نخستین بار بعد از سال ۲۰۱۰ به موقعیت رتبه اول از نظر شاخص GRDI بازگشته است. خرده‌فروشان در چین در حال سازگاری با رشد آهسته محیط اقتصادی هستند. خرده‌فروشان با تاکید بر سودآوری و کسب سهم بازار، در حال ساده کردن و بهینه‌سازی پرتفوی فروشگاهی خود هستند. به ویژه فروشندگان موادغذایی و فروشگاه‌های بزرگ درگیر تغییرات زیادی هستند.
هند
در همین حال هند با جمعیت ۲۵/۱میلیارد نفر و با ۹۲۵میلیارد دلار ارزش کل بازار خرده‌فروشی را تصرف کرده است. نرخ رشد ترکیبی سالانه ارزش خرده‌فروشی طی سال‌های ۲۰۱۰تا ۲۰۱۴ به میزان ۸/۵ درصد است. هند با توجه به رشد خرده‌فروشی و چشم‌انداز رشد تولید ناخالص داخلی توانست در رتبه پانزدهم شاخص GRDI قرار بگیرد.
انتظار می‌رود تا انتهای سال ۲۰۲۰ بازار خرده‌فروشی هند به رقم۳/۱تریلیون دلار افزایش یابد همچنین پیش‌بینی می‌شود، تولید ناخالص داخلی این کشور در طول ۳سال آینده ۸ درصد رشد کند که این موضوع سبب شده که هند به عنوان کشوری با بیشترین سرعت رشد در میان کشورهای درحال توسعه جهان مطرح شود.
امارات متحده عربی
در عین حال امارت متحده عربی با جمعیت ۵/۹میلیون نفر و با ۹/۷۰میلیارد دلار ارزش کل بازار خرده‌فروشی را تصرف کرده است. نرخ رشد ترکیبی سالانه ارزش خرده‌فروشی طی سال‌های ۲۰۱۰تا ۲۰۱۴ به میزان ۳/۵ درصد است. در گزارش سال ۲۰۱۵ موقعیت امارات متحده عربی از رتبه ۴ به رتبه هفتم تنزل یافته است، این کاهش عمدتا به دلیل ورود کشورهای جدید در رده‌بندی است. بازار خرده‌فروشی امارات متحده عربی با توجه به رشد ۷درصدی فضای خرده‌فروشی(رسیدن به فضای ۶/۱میلیون متر مربع) و رشد ۶ درصدی ارزش فروش رسیدن به ارزش ۹/۷۰میلیارد دلار همچنان به رشد پیوسته خود ادامه می‌دهد. اگرچه این بازار درحال اشباع است اما دوبی، موقعیت خود را به عنوان یک قطب خرده‌فروشی در خاورمیانه به دست آورده است. دپارتمان‌های خرده‌فروشی بزرگ در این شهر تمرکز زیادی روی کالاهای لوکس دارند. کشور دوبی برنامه‌هایی برای ساخت بزرگ‌ترین فروشگاه در جهان طی ۱۰سال آینده اعلام کرده است.
مالزی
همچنین مالزی با جمعیت ۳۰میلیون نفر و با ۴/۹۸میلیارد دلار ارزش کل بازار خرده‌فروشی را در میان دیگر کشورهای توسعه یافته تصاحب کرده است. نرخ رشد ترکیبی سالانه ارزش خرده‌فروشی طی سال‌های ۲۰۱۰تا ۲۰۱۴ به میزان ۶/۸درصد است.
در حقیقت مالزی در رتبه ۹ شاخص GRDI قرار دارد. باید گفت که مالزی برای رسیدن به هدف ۱۵۰۰۰دلاری، تولید ناخالص ملی سرانه در سال ۲۰۲۰ تلاش می‌کند؛ درحالی که باید به این موضوع اشاره کرد که خرده‌فروشی در مرکز مالزی در شهر کوالالامپور متمرکز است. به عبارت دیگر رقابت شدیدی در بازار موادغذایی مالزی میان هایپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های دارای امکانات به وجود آمده است.
ترکیه
ترکیه با جمعیت۲/۷۷میلیون نفر و با ۲۸۲میلیارد دلار ارزش کل بازار خرده‌فروشی را از آن خود کرده است؛ همچنین نرخ رشد ترکیبی سالانه ارزش خرده‌فروشی طی سال‌های ۲۰۱۰تا ۲۰۱۴ حدود ۷/۰درصد بوده است. براساس تحقیقات انجام شده، ترکیه در جایگاه یازدهم شاخص GRDI قرار دارد و رشد اقتصادی این کشور با سرعت کمی به ۳درصد کاهش یافته است.
عمده جمعیت ترکیه جوان و شهرنشین و در معرض افزایش درآمد است و با این حال مشکلات خرده‌فروشی در زنجیره تامین با کمبود فروشگاه‌های سازمان یافته کوچک همچنان وجود دارد. ترکیه فروشگاه‌های ابتدایی بسیاری دارد که در سال ۲۰۱۴ بازسازی شده‌اند و ۷۴مرکز خرید درحال ساخت دارد که عمده آنها در استانبول است. فضای خرده‌فروشی با افزایش ۴/۵ درصدی به ۱۰میلیون متر مربع رسیده است. خرده‌فروشان بزرگ با افتتاح فروشگاه‌های بیشتر در تلاش برای رسیدن به اهدافشان هستند.
