عکاسی خبری و مستند اجتماعی ۲ کفه یک ترازو هستند

، هفته گذشته ۳۱ فروردین ماه مراسم اعطای جوایز هفتمین جایزه مستقل عکس «شید» در تالار شهناز خانه هنرمندان ایران با تجلیل از فعالان عرصه عکاسی و معرفی برنده نهایی برگزار شد اما بخش نمایشگاهی این جایزه تا سوم اردیبهشت در خانه هنرمندان ایران ادامه دارد. با مروری بر این نمایشگاه که تمرکزش بر عکاسی مستند است می توان دریافت در این سال ها حوزه عکاسی مستند دستخوش تغییراتی در فرم و محتوا شده است. در این دوره از جشنواره و انتخاب آثار برای نمایشگاه علاوه بر روشن نوروزی که که بنیانگذار این جایزه است، پیمان هوشمند زاده و بهروز مهری نیز به عنوان اعضای شورای سیاستگذاری حضور داشتند.

به گفته روشن نوروزی در واقع این جایزه شامل ۳ بخش جایزه شید، بخش حمایتی شید و آکادمی شید است. در بخش رقابتی عکاسانی که پروژه های مستند سالیانه خود را به دبیرخانه ارائه می کنند مورد بررسی قرار می گیرند و در بخش حمایتی هر سال به یک عکاس زن و یک عکاس مرد زیر ۳۵ سال جایزه ای اهدا می شود تا بتوانند پروژه نیمه تمامی را که به دلیل مسائل مالی نتوانسته اند به سرانجام برسانند به پایان ببرند. امسال فرشید تیغه ساز از آذربایجان شرقی و مهین محمدزاده از سیستان و بلوچستان توانستند مورد حمایت این جایزه قرار بگیرند که هر کدام پروژه های خود را به اتمام رساندند و در نمایشگاه آثارشان به نمایش در آمد. مهین محمدزاده پروژه ای در زمینه قاچاق سوخت در سیستان کار کرده بود و فرشید تیغه ساز پروژه ای با عنوان «خودکشی پروانه ها» با تمرکز بر مسائل اجتماعی- روانی در جامعه امروز که هر دوی این پروژه ها در این نمایشگاه به نمایش درآمده بود.

نوروزی درباره آکادمی «شید» گفت: بخش آکادمی «شید» شامل آموزش ها و نشست ها و کارگاه ها می شود. از سال گذشته در این بخش ما مدرسانی برای شهرستان ها اعزام می کردیم که در اولین قدم کارگاه سه روزه ای در خوزستان برگزار شد. برای سال ۹۶ نیز برنامه هایی تدارک دیده ایم.

وی درباره تاخیر در برگزاری این دوره جایزه نیز بیان کرد: ما همیشه در این سال ها تاخیر در برگزاری این رویداد داشته ایم اما توقف نداشته ایم. چون بنا به تقویم میلادی این جایزه برگزار می شود در واقع باید در زمستان این رویداد را برگزار می کردیم که به بهار افتاد و شاید امسال ۲ بار این جایزه را برگزار کنیم تا به تقویم اصلی برگردیم. البته یک احتمال هم این است که تصمیم بگیریم به طور کلی این رویداد در بهار برگزار شود. در زمستان با ترافیک رویدادهای هنری و خصوصا عکاسی رو به رو هستیم.

نوروزی درباره حرکت این رویداد که آیا آن را رو به جلو می داند یا نه نیز اظهار کرد: به عنوان بنیانگذار این جایزه می گویم که در این ۷ دوره شاهد پیشرفتی روی یک منحنی رو به جلو در زمینه عکاسی مستند اجتماعی بوده ایم. شاید این منحی با شیب تند پیش نرفته باشد و حتی برخی بگویند عکاسی مستند در حال افت است که می توانم دلایل این دوستان را درک کنم اما نکته در این است که همواره عکاسی خبری و عکاسی مستند در ۲ کفه یک ترازو بوده اند و هر دوره کفه یکی سنگین تر بوده است.

وی ادامه داد: در دهه ۷۰ ناگهان عکاسی خبری رشد کرد. همانطور که در اواخر دهه ۸۰ عکاسی مستند رشد کرد. دلیل این امر هم این است که تعداد عکاسان مستند که دغدغه های صرف عکاسی مستند داشته باشند کم است و بخش جدی کار عکاسی مستند به عهده عکاسان خبری است. وقتی آن ها درگیر عکاسی خبری باشند به طور ناخودآگاه کمیت در عکاسی مستند افت می کند اما من معتقدم ما پیشرفت کیفی جدی در زمینه عکاسی مستند اجتماعی داشته ایم.

تا چند سال پیش و به طور مثال در دوره اول و دوم همین رویداد تعریف عکاسی مستند عکس های سیاه و سفید بود. در نمایشگاه دوم ما صد در صد آثاری که به نمایش درآمد سیاه و سفید بود. در حالیکه ما در فراخوان اصلا چنین مسئله ای را ذکر نکرده بودیم. بعد از آن سال ورک شاپ هایی داشتیم و روی آثار مرورری داشتیم و امروز شما می بینید در نمایشگاه از ۱۴ پروژه ای که به نمایشگاه راه پیدا کردند فقط دو پروژه سیاه و سفید است

این عکاس در توضیح بیشتر بیان کرد: تا چند سال پیش و به طور مثال در دوره اول و دوم همین رویداد تعریف عکاسی مستند عکس های سیاه و سفید بود. در نمایشگاه دوم ما صد در صد آثاری که به نمایش درآمد سیاه و سفید بود. در حالیکه ما در فراخوان اصلا چنین مسئله ای را ذکر نکرده بودیم. بعد از آن سال ورک شاپ هایی داشتیم و روی آثار مروری داشتیم و امروز شما می بینید در نمایشگاه از ۱۴ پروژه ای که به نمایشگاه راه پیدا کردند فقط دو پروژه سیاه و سفید است. در واقع آن ذهنیت شکسته شده است. حالا عکاسان بهتر می دانند تنها وقتی ضرورتی وجود داشته باشد عکس های اجتماعی سیاه و سفید می شود.

وی بیان کرد: در حوزه استیتمنت نویسی نیز در این سال ها در حوزه عکاسی رشد داشته ایم. در دوره های اول ما برای اینکه از عکاس دو خط توضیح درباره پروژه اش بگیریم واقعا دردسر داشتیم. اما الان نوشته های بسیار قابل قبولی برای هر پروژه ارائه می شود. همه هدف ما در این جایزه تشویق عکاسان به جدی گرفتن بخش عکاسی مستند و ترویج این شاخه است. برای همین روی پروژه ای بودن تاکید داریم چرا که عکاس قرار است یک پدیده اجتماعی را روایت کند و فرهنگ قصه گویی بصری را نیز تقویت کند. هر چند ممکن است در سال های بعد مولتی مدیا یا تک عکس را هم به این وریداد اضافه کنیم.

نوروزی در پاسخ به این پرسش که چرا عکاسان ما در حوزه مستند بیشتر سراغ معضلات می روند و در حوزه عکاسی به طور کلی بحث «شادی» جایگاه ندارد، بیان کرد: وقتی می گوییم مسأله اجتماعی خیلی ها یکراست می روند سراغ معضل اجتماعی و یک اتفاق اشتباه اجتماعی. در حالیکه مسأله اجتماعی تنوع موضوعی بسیاری دارد و حتی تنوع فرهنگی را در بر می گیرد. به طور نمونه بحث مراسم آیینی عروسی در فرهنگ های مختلف را. باید فضایی ایجاد کنیم تا این موضوع بهتر جا بی افتد. اما یک نکته ای را نباید فراموش کرد. وقتی یک مسأله ای در جامعه سیاه و نکوهیده است و عکاس از ان عکاسی می کند عنوانش سیاه نمایی نیست. سیاه نمایی هنگامی است که شما یک مسأله سفید را سیاه نشان بدهید. من درباره این سوال شما انتقاد را می پذیرم اما یک بخش داستان هم به قدرت تاثیرگذاری موضوعات تراژدی برمی گردد. به هر حال این موضوعات تاثیرگذاری و دوام بیشتری روی مخاطب دارد.

وی در پایان گفت: به طور قطع رویکرد عکاسان مستند اجتماعی تغییر کرده است و از مسائل کلان به مسائل خرد رسیده است. مثلا فرد روی پسر خودش تمرکز کرده و یک پروژه را با او پیش برده است در حالیکه در سال های قبل مثلا روی موضوع اعتیاد به طور کلی پروژه ارائه می شد. ضمن اینکه نگاه هنرمندانه و برداشت های شخصی تر نیز در کارهای جدید بسیار به چشم می خورد.