عملکرد اقتصاد ایران در ۹ ماه؛ با نفت منفی، بدون نفت صفر

نخستین گزارش‌های رسمی از رشد اقتصادی امسال، یکشنبه شب و با تأخیر ۶ ماهه، توسط مرکز آمار منتشر شد. نرخ رشد اقتصادی در ۹ ماه نخست سال جاری با نفت، ۷.۶- درصد و بدون نفت، صفر است. رکود عمیق استخراج نفت و گاز طبیعی در تابستان و رشد ۴۷- درصدی آن، یکی از عوامل اصلی کوچک شدن اقتصاد ایران است.

درست چند ساعت پس از انتشار گزارش ایرناپلاس با عنوان «تأخیر ۶ ماهه در اعلام نرخ رشد اقتصادی»، مرکز آمار ایران یکشنبه شب جداول حساب‌های ملی فصلی را برای بهار، تابستان و پاییز سال جاری به‌روز رسانی و منتشر کرد و در کنار آن، نرخ رشد اقتصادی ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۸ نیز اعلام شد.

این آمارها در حالی در ۲۰ بهمن‌ماه منتشر شدند که بر اساس تقویم انتشارات مرکز آمار ایران، حساب‌های ملی باید با یک فصل تأخیر منتشر شوند، یعنی تاریخ انتشار جداول بهار ۱۳۹۸ روز سی‌ام شهریور و جداول تابستان ۱۳۹۸ روز سی‌ام آذر اعلام شده بود و پیش از این، مرکز آمار جداول و گزارش‌های خود را مطابق با این تقویم منتشر می‌کرد.

با وجود این تأخیرها، جزئیات حساب‌های ملی و نرخ رشد به تفکیک بخش‌های اقتصادی منتشر شدند؛ آمارهایی که با اظهارنظرهای پیشین رئیس کل بانک مرکزی و وزیر امور اقتصادی و دارایی، که در نبود آمارهای رسمی به‌صورت جسته و گریخته ارقامی را اعلام می‌کردند، تفاوت دارد.

عبدالناصر همتی و فرهاد دژپسند پیش از این در مصاحبه‌های جداگانه‌ای نرخ رشد تولید ناخالص داخلی را بدون احتساب نفت، برای بهار سال جاری، ۰.۴ درصد اعلام کرده‌ بودند. این در حالی است که بر اساس جداول منتشر شده مرکز آمار، رشد اقتصادی در بازه یاد شده، برابر با منفی یک درصد بوده است.

دژپسند روز سه‌شنبه ۱۵ بهمن، در یک نشست خبری، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت را در بهار امسال، ۰.۵ درصد و در تابستان ۰.۶ درصد اعلام کرده بود. ارقامی که با توجه به جداول منتشر شده مرکز آمار، به ترتیب به ۰.۱- و صفر درصد تغییر می‌کنند.

با نفت رکود، بدون نفت در جا

بر اساس آمارهای جدید مرکز آمار، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی با احتساب نفت و به قیمت ثابت سال ۱۳۹۰، برابر با ۷.۶- درصد و بدون نفت برابر با صفر درصد بوده است. این نرخ‌ها در مدت مشابه سال قبل به‌ترتیب برابر با ۳.۸- و ۱.۹- بوده است. نرخ رشد منفی به‌صورت ساده به این معناست که اقتصاد کشور در این بازه زمانی، کوچک‌ شده است. تولید ناخالص داخلی با احتساب نفت، در ۹ ماه نخست سال گذشته، حدود ۵۴۱ هزار میلیارد تومان بوده که در ۹ ماه نخست امسال به حدود ۵۰۰ هزار میلیارد تومان کاهش یافته است. تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت نیز که در ۹ ماه نخست سال گذشته، حدود ۴۳۰ هزار میلیارد تومان بوده در ۹ ماه نخست امسال تقریباً بدون تغییر بوده است.

خروج بدون نفت از دامنه رشد منفی

بررسی آمارهای فصلی نشان می‌دهد نرخ رشد اقتصادی بدون احتساب نفت در تابستان امسال از دامنه منفی خارج شده است. بر این اساس، به‌طور کلی رشد اقتصادی در هر سه فصل امسال، نسبت به مدت مشابه سال قبل، بهبود یافته است. این در حالی است که ورود نفت به محاسبات، نرخ‌های رشد را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و اجازه نمی‌دهد نرخ رشد اقتصادی از دامنه منفی خارج شود. با این حال، نرخ رشد اقتصادی با احتساب نفت در پاییز امسال روند صعودی گرفته و رشد ۱.۷- درصدی را تجربه کرده است. این نرخ نسبت به تابستان و نیز نسبت به مدت مشابه سال قبل، بهبود یافته است.

عمیق‌ترین رکود بخش نفت و گاز در ۶ سال گذشته

بررسی نرخ رشد سه گروه کشاورزی، خدمات و صنایع و معادن نشان می‌دهد بخش کشاورزی در بهار و تابستان امسال با نرخ رشد ۴.۸ و ۶.۷ درصدی، نسبت به مدت مشابه سال قبل بهبود یافته است. نرخ رشد بخش کشاورزی در سه فصل نخست سال ۱۳۹۷، منفی بوده است. با این حال، بخش کشاورزی علی‌رغم رشد در بهار و تابستان امسال، در پاییز رشد ۱.۴- درصدی را تجربه کرده است. جواد حسین‌زاده، رئیس مرکز آمار ایران دلیل افت نرخ رشد بخش کشاورزی در پاییز امسال را سیل و خسارت‌های ناشی از آن عنوان کرده است.

رکود بخش صنایع و معادن در بهار امسال نسبت به زمستان و نیز مدت مشابه سال قبل، تشدید شد. آخرین تجربه نرخ‌ رشد مثبت در گروه صنایع و معادن، مربوط به بهار سال گذشته و برابر با ۰.۳ درصد بوده است. پس از این بخش، طی ۶ فصل، نرخ‌های رشد منفی را تجربه کرده که نشان‌دهنده رکود در این بخش است. اوج رکود این بخش در سال ۱۳۹۷، مربوط به فصل پاییز و با نرخ رشد ۲۱.۱- درصدی بود که در زمستان با بهبود نسبی به ۱۴.۲- رسید. با این حال، رکود صنایع و معادن در بهار امسال با نرخ ۲۱.۲- درصدی ادامه یافت و در تابستان با نرخ ۲۳.۷- درصدی شدت گرفت. در گروه صنایع و معادن، بخش استخراج نفت و گاز نرخ رشد ۴۷- درصدی داشته که عمیق‌ترین رکود از سال ۱۳۹۲ تا کنون است. با این حال، به‌نظر می‌رسد گروه صنایع و معادن به آهستگی از رکود خارج می‌شود، چرا که نرخ رشد این گروه در پاییز به ۱.۹- درصد رسیده است.

گروه خدمات نیز آخرین بار رشد مثبت را در تابستان ۱۳۹۷ و با نرخ ۱.۷ درصدی تجربه کرد و پس از آن وارد دامنه منفی شد. با اینکه تابستان فرصتی بود تا بخش خدمات با نرخ ۰.۱ درصدی فرصتی برای بهبود پیدا کند، اما این بهبود اندک، ادامه نیافت و گروه خدمات در پاییز امسال با نرخ ۰.۷- درصدی دوباره به دوره رکود بازگشت.