عصبانیت عراقی‌ها از سیاست‌گذاری آب در ایران/ روزنامه «الاستقلال»: عراق از ایران خسارت آبی می گیرد

هم‌زمان با تشدید بحران آب در خوزستان، در عراق نیز به واسطه کمبود آب انتقادات به ایران افزایش یافته و مقام‌های عراقی مدعی شده‌اند که آب ورودی از ایران به عراق به شکل کامل قطع شده است. در این بین برخی تحلیل‌گران عراقی از سیاست اعمال فشار بر ایران حمایت می‌کنند.

«بازتاب»؛ آرش صفار- روزنامه «الاستقلال» در یادداشتی در خصوص روابط ایران و عراق در حوزه آب، مدعی شده است که میزان آب ورودی از ایران به عراق، به صفر رسیده است.

بر اساس یاداشت این روزنامه سازمان ملل در خصوص افزایش بیابان‌زایی در عراق و پیامدهای آن از جمله افزایش گرد غبار در شهرها و از بین رفتن حدود 100 هزار متر مربع زمین زراعی اظهار نگرانی کرده است.

«رشید الحمدانی»، وزیر منابع آب عراق، ممانعت ایران از ورود آب به این کشور را دلیل مشکل کمبود آب در عراق دانسته است.

او در مصاحبه تلویزیونی در 11 ژوئیه مدعی شد که میزان آب ورودی از ایران به صفر رسیده است؛ مسئله‌ای که تا کنون سابقه نداشته است.

او تهدید کرده است که عراق برای دریافت خسارت و حق‌آبه خود مطابق کنوانسیون‌های بین‌المللی به جامعه جهانی متوسل خواهد شد.

وزیر منابع آب عراق اعلام کرد که راهکارهایی برای کاهش خسارت و تأمین آب آشامیدنی در استان دیالی در نظر گرفته شده، با این وجود هشدار داد که اگر ایران به قطع آب رودخانه‌ سیروان ادامه دهد، وضعیت استان دیالی بدتر خواهد شد.

«یحیی الکبیسی»، پژوهشگر عراقی معتقد است که گفته‌های وزیر منابع آب در خصوص قطع آب ورودی از ایران، به این معنی است که رودخانه دجله از نظر تأمین آب از رودهای فرعی عمده با محرومیت روبه‌رو است.

این پژوهشگر معتقد است که با توجه به کاهش ورود آب از ترکیه به عراق، قطع جریان آب از ایران، عراق را با مشکل جدی روبه‌رو خواهد کرد.

الکسیبی با اشاره به اینکه ذیل قرارداد 1975 الجزایر، پروتکلی برای تضمین جریان طبیعی آب رودخانه دجله به امضای ایران و عراق رسیده است، گفته است که بر اساس این پروتکل میزان آبی که باید از جانب دو کشور وارد اروندرود شود، مشخص است.

این پروتکل ضمن در نظر گرفتن یک دوره سه ماهه برای حل اختلافات دو کشور، توسل به داوری کشور سوم و همچنین مراجعه به به دیوان بین‌المللی دادگستری را پیش‌بینی کرده است. الکسیبی تأکید کرده است که عراق تا کنون از این کارت‌ها استفاده نکرده است.

وی مدعی شده است که تهران تنها تا آنجایی به قرارداد مرزی دو کشور پایبند است که منافع ایران در اروندرود را تضمین می‌کند و به مفاد ناظر بر منافع عراق در قرارداد، پایبند نیست.

به باور این پژوهشگر، در این شرایط توسل عراق به نهادهای بین‌المللی برای تحقق منافع خود و ممانعت از خشکسالی، حق طبیعی عراق است.

او خاطرنشان کرده است که عدم رعایت بندهای توافق در خصوص جریان عادی آب به سمت عراق، این حق را به بغداد می‌دهد که شرایط اروندرود را به قبل از 1975 باز گرداند؛ الکبیسی تأکید کرده است که چنین کاری مستلزم اراده سیاسی بغداد است.

مطابق یادداشت الاستقلال، ناظران سیاسی عراقی بر این باور هستند که این کشورها کارت‌های زیادی برای بازی با ایران در مسئله آب در اختیار دارد.

بر این اساس، 12 میلیارد دلار صادرات ایران به عراق -که تهران به دنبال افزایش آن به 20 میلیارد دلار است- در شرایط تحریم برای ایران اهمیت بسزایی دارد.

همچنین صادرات برق و گاز به عراق، طبق ادعای تحلیل‌گران عراقی، سودی معادل 4 میلیارد دلار را نصیب ایران می‌کند.
از سوی دیگر سالانه حدود 2/3 میلیون نفر از ایران برای زیارت امکان مقدس شیعیان وارد عراق می‌شوند که عوارض این ورود تنها 10 دلار در نظر گرفته شده است.

علاوه بر موارد فوق، ایران در راستای پروژه‌های هم راستا با طرح «کمربند وراه» چین، عراق را برای اتصال ریلی میان دو کشور و پیوند آن به سوریه و لبنان، تحت فشار قرار داده است.

بر اساس ادعای کارشناسان عراقی، بغداد این امکان را دارد که با ایجاد محدودیت‌هایی در هر یک از موارد بالا تهران را تحت فشار قرار دهد.

«غانم العابد»، تحلیل‌گر عراقی تأکید دارد که «ایران از لحاظ اقتصادی، از مجرای عراق نفس می‌کشد»، وی مدعی شده است که «اگر این مجرا نبود، آن‌ها سال‌ها قبل شرایط آمریکا را پذیرفته بودند».

برخی تحلیل‌گران عراقی معتقدند که در سطح سیاسی، عراق می‌تواند با اتکا به کشورهای حاشیه خلیج فارس، اتحادیه عرب و شورای امنیت ایران را تحت فشار قرار دهد.

«نبراس الکاظمی»، تحلیل‌گر عراقی ضمن اشاره به اینکه طبق قوانین بین‌المللی کشورهای بالادست حق قطع آب به کشورهای پایین دست را ندارند، ایران را متهم کرده است که «با عراق به عنوان یک کشور واقعی برخورد نمی‌کند».

بر اساس یادداشت روزنامه الاستقلال، یک پژوهش جدید در حوزه موضوعات استراتژیک عراق ضمن اشاره به اهمیت آب در روابط بین کشورها، این احتمال را مطرح کرده است که آب بالقوه می‌تواند سبب تغییر در نقشه کنونی کشورها شود.

این پژوهش ایران و ترکیه را به عنوان کشورهای بالادست عراق به اتخاذ سیاست‌هایی که اهداف سیاسی و امنیتی را دنبال می‌کند، متهم کرده است.

مطابق نتایج این پژوهش، تهران و آنکارا با اجرای پروژه‌های سد سازی و انحراف و قطع مسیر رودخانه‌ها، عراق را نظر منابع آب در تنگنا قرار داده‌اند.

با توجه به آنچه از یادداشت روزنامه الاستقلال گفته شد، به نظر می‌رسد زیر روابط خوب ایران و عراق، اختلافات در موضوعات دارای اهمیت استراتژیک در حال افزایش است.

اینکه در ایران مدیریت فاجعه‌آمیز منابع آب، سبب مشکلات جدی شده است، محل تردید نیست؛ در این هم شکی وجود ندارد که این سیاست‌ها آثاری فراتر از مرزهای ملی داشته است.

با این حال به نظر می‌رسد دیدگاه تحلیل‌گران عراقی در خصوص کارت‌های این کشور برای فشار بر ایران، بخشی از واقعیت را نادیده می‌گیرد.

هر چند اعمال محدودیت در روابط اقتصادی و اجتماعی دو کشور می‌تواند -به ویژه در شرایط تحریم- ایران را تحت فشار قرار دهد، اما نباید فراموش کرد که این روابط، موجب وابستگی متقابل دو کشور است؛ به این معنی که اعمال محدودیت بر صادرات ایران، قطعا عراق را نیز با مشکلات جدی همچون ناتوانی در تأمین کالا یا کاهش تولید برق روبه‌رو می‌کند.

ادعاهایی همچون بازگشت به وضعیت پیش از 1975 اگرچه شاید مصرف داخلی داشته باشد، علاوه بر اینکه پشتوانه حقوقی ندارد، یکبار امتحان شده و نه تنها سبب رنج مردم دو کشور شده است؛ رنجی که هنوز هم به وضوح ادامه دارد.

از سوی دیگر تا جایی که قرارداد 1975 الجزایر مربوط است، عراق نیز در تمام این سال‌ها -حتی بعد از جنگ و حتی بعد از سال 2003- از اجرای تعهدات خود به عنوان مثال در خصوص لایروبی اروندرود خودداری کرده است.

این نکات به این معنی نیست که تهران باید نسبت به دغدغه‌ها و مشکلات همسایه غربی بی‌توجه باشد؛ بلکه به این معنی است برخورد با اختلافات دو کشور با این منطق بی‌نتیجه است و تنها شرایط را پیچیده‌تر می‌کند.

از سوی دیگر نباید تأثیر سیاست‌های آبی ترکیه که علاوه بر عراق، ایران و سوریه را هم تنگنا قرار داده، فراموش کرد.

سدسازی‌های ترکیه بر رودخانه‌های دجله و فرات، با کاهش آب ورودی به عراق و در نتیجه اروندرود، علاوه بر کل عراق و سوریه بر استان خوزستان هم تأثیرات منفی داشته است.

در این شرایط به نظر می‌رسد تنها راه پیش روی ایران و عراق (و سوریه) تلاش برای حل‌وفصل اختلافات در بستری بزرگ‌تر است که ترکیه را نیز در بر بگیرد.