عبور آرام از تنگه تحریم

«کاهش دسترسی ایران به منابع ارزی»، این اصلی‌ترین هدفی بود که دولت دونالد ترامپ از آغاز دور جدید تحریم‌های یک‌جانبه خود علیه ایران به کاربست و اجرایی شدن آن را مساوی با فشار شدید بر دولت ایران در دستیابی به درآمدهای جدید و ایجاد نارضایتی در سطح جامعه به دلیل تامین نشدن نیازهای اساسی می‌دانست، هدفی که با گذشت حدود ۱۵ ماه از آغاز تحریم‌های امریکا، به نظر می‌رسد تا حد زیادی با شکست مواجه شده است.

به گزارش بازتاب به نقل از اعتماد، آمارهای صادرات غیرنفتی ایران در سال‌ 97، نشان از آن داشت که تاجران ایرانی توانسته‌اند با وجود تحریم‌ها بیش از 40 میلیارد دلار صادرات داشته باشند و جدیدترین آمارهای گمرک از تجارت ایران در سال 98، نیز نشان می‌دهد در پنج ماهه ابتدایی سال جاری، صادرکنندگان ایرانی توانسته‌اند نزدیک به 18 میلیارد دلار صادرات داشته باشند و ارز صادراتی حاصل از این معاملات، به دولت کمکی جدی کرده تا واردات کالاهای اساسی و مورد نیاز را پیگیری کند.

با کنار هم قرار دادن این آمارهای جدید اقتصادی، به نظر می‌رسد یکی از اصلی‌ترین پیش‌فرض‌های دولت ترامپ در به زمین زدن اقتصاد ایران به بن‌بست رسیده‌ است و احتمالا مبنای بخشی از صحبت اخیر معاون اول رییس‌جمهوری که اعلام کرد اقتصاد ایران یک سال پس از آغاز تحریم‌های جدید به یک نقطه ثبات رسیده، عبور از همین چالش ابتدایی است.

افزایش وزنی صادرات ایران

جدیدترین آمارهایی که گمرک ارایه کرده نشان می‌دهد که روند کاهش واردات که از چند ماه قبل آغاز شده بود ادامه پیدا کرده و در حوزه صادرات نیز با وجود کاهش ارزشی، صادرات وزنی ایران در پنج ماهه ابتدایی 98 ادامه دارد.

طبق این آمار در پنج ماه اول سال جاری میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی به استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی به بیش از ۶۰ میلیون و ۷۳۷ هزار تن به ارزش ۱۷ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار رسیده است.

میزان صادرات در این دوره نسبت به پنج ماهه اول سال گذشته حدود ۲۹.۸ درصد در وزن افزایش و از لحاظ ارزش دلاری ۹.۱ درصد کاهش داشته است. اما در پنج ماهه اول سال جاری واردات با کاهش ۰.۱۱ در وزن و ۶.۸ درصد در ارزش دلاری در مقایسه با سال گذشته همراه بوده است؛ به طوری که میزان واردات به ۱۴ میلیون و ۱۲۶ هزار تن با ارزش ۱۷ میلیارد و ۷۳۹ میلیون دلار رسیده است.

هدفمند شدن واردات

بر اساس محاسبات انجام شده از سوی گمرک، تراز تجاری ایران مثبت مانده اما به عدد 60 میلیون دلار رسیده که در آمارهای کلان عدد قابل توجهی به شمار نمی‌رود. به این ترتیب دولت در پنج ماهه ابتدایی امسال تقریبا به میزان صادرات غیر نفتی که داشته، کالاهای موردنیاز را وارد کرده و واردات کالاهای اقتصادی به کشور به شکل جدی هدفمند شده است. حتی اگر نزدیک شدن آمار صادرات و واردات در پنج ماهه ابتدایی امسال را اتفاقی پیش‌بینی نشده بدانیم نیز، صحبت‌های جدید قائم مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد که دولت به شکلی هدفمند این آمار را مدیریت می‌کند. حسین مدرس خیابانی روز گذشته در سازمان توسعه تجارت گفت: تحریم‌ها به دنبال آن بود که اقتصاد ایران را از نظر منابع درآمدی ارزی در فشار قرار دهد و به دنبال آن مانع از تامین نیازهای کشور از طریق واردات شود ولی خوشبختانه با سیاستگذاری‌هایی که انجام گرفت، میزان صادرات غیرنفتی کشور کاهش نیافت و از محل ارز حاصل از این صادرات، نیازهای کشور به کالاهای اساسی و کالاهای مورد نیاز کارخانه‌ها و مراکز تولیدی تامین شد.

آنچه در صحبت‌های مدرس خیابانی اهمیت دارد، تاکید او بر مدیریت واردات از سوی دولت است. صحبت‌های قائم مقام وزیر صمت نشان می‌دهد که دولت در ماه‌های گذشته از سویی واردات حدود 1500 قلم کالا را که ضروری نبودند یا برای آنها مشابه داخلی وجود داشته متوقف کرده و در مقابل منابع ارزی موجود را به واردات کالاهایی اختصاص داده که یا اساسی هستند یا برای تداوم تولید و حمایت از تولیدکنندگان، واردات آنها به کشور ضروری به شمار می‌رود. نزدیک شدن آمار واردات به صادرات غیرنفتی نشان می‌دهد، دولت توانسته این هدف‌گذاری را لااقل در پنج ماهه ابتدایی امسال اجرایی کند. از سوی دیگر تجربه مدیریت ماه‌های تحریم، مشکلات جدی را که در سال گذشته وجود داشت نیز کمرنگ‌تر از گذشته کرده است. برای مثال آمارهای جدیدی که از واردات تلفن همراه به کشور منتشر شده نشان می‌دهد که در مرداد 900 هزار دستگاه تلفن همراه به کشور وارد شده که از ابتدای سال گذشته تاکنون یک رکورد به شمار می‌رود. از سوی دیگر با مشکلاتی که سال قبل در این بازار به وجود آمده بود، ‌امروز شرکت‌هایی که تاییدیه سازمان حمایت در توانمندی خود برای ارایه خدمات پس از فروش را دریافت کنند، می‌توانند بر اساس قوانین موجود تلفن همراه وارد کنند .

ترکیه پشیمان شد؟

همانطور که آمارهای تجارت خارجی ایران در سال 97 نشان می‌داد، چین و عراق، امروز اصلی‌ترین شرکای تجاری کشور به شمار می‌روند و این روند در ماه‌های ابتدایی امسال نیز ادامه یافته است. بیشترین صادرات ایران به کشور چین با رقمی بیش از چهار میلیارد و ۴۳۵ میلیون دلار با سهم حدود ۲۴.۹ درصد از کل ارزش صادرات بوده است.عراق با ۳.۹ میلیارد دلار، ترکیه ۲.۴ میلیارددلار، امارات ۱.۶ میلیارد دلار و افغانستان با ۸۹۸ میلیون دلار در رده‌های بعدی کشورهای عمده مقصد صادرات ایران قرار دارند. در حوزه واردات نیز، در دوره مورد بررسی کشور چین با حدود ۴.۲ میلیارد دلار بالاترین سهم را از کل ارزش وارداتی ایران به خود اختصاص داده و در جایگاه نخست کشورهای طرف معامله قرار دارد.

در این میان حضور دو کشور در میان واردکنندگان اصلی کالا از ایران اهمیت زیادی دارد. از یک سو امارات متحده عربی که با تحریم‌های امریکا همراه شد و در تنش‌های منطقه‌ای اخیر طرف عربستان سعودی را گرفته بود، در ماه‌های گذشته تحرک‌های مثبتی در بهبود روابط اقتصادی خود را با ایران داشته است تا جایی که امروز در مقام چهارم واردکنندگان از ایران قرار گرفته و برخی گمانه‌زنی‌ها در هفته‌های اخیر حکایت از آن دارد که لااقل شیخ‌نشین دوبی به دنبال بهبود دوباره روابط تجاری خود با ایران است.

از سوی دیگر ترکیه حضور خود در میان شرکای تجاری ایران را قدرت بخشیده، آمارهای سه‌ماهه گمرک ایران نشان می‌داد که ترک‌ها در سال جاری بیش از تمام کشورها، واردات خود از ایران را افزایش داده‌اند و در این دوره واردات‌شان رشدی 15 درصدی را تجربه کرده است و باقی ماندن ترک‌ها، در میان مشتریان اصلی کالاهای ایرانی نشان می‌دهد، دولت اردوغان نیز حفظ رابطه با ایران را بیش از همراهی با تحریم‌های امریکا، دنبال کرده است.

دپوی کالاهای اساسی

در سال97 و به دنبال شوک‌های ابتدایی حاصل از تحریم‌های ترامپ، بازار برخی کالاهای اساسی داخلی به هم ریخت که ریشه بسیاری از آنها از یک سو تامین نشدن به موقع کالاها در بازار و از سوی دیگر نگرانی مردم از آینده اقتصاد بود. در کنار کاهش فشارهای روانی ابتدایی بر جامعه، دولت بخش زیادی از تمرکز خود را بر واردات کالاهای اساسی گذاشته تا جایی که امروز بسیاری از بنادر ایران، مملو از کالاهای اساسی دپو شده هستند. آمارهای گمرک نشان می‌دهد که تا پایان پنج‌ماهه نخست سال‌جاری بالغ بر 9 میلیون و 510 هزار و 632 تن کالای اساسی وارد کشور شده است. این ارقام در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته و در راستای سیاست‌های حمایتی دولت از مردم در بحث تامین کالاهای اساسی مورد نیاز مردم از لحاظ وزن 21 درصد و از حیث ارزش دلاری 19 درصد افزایش نشان می‌دهد. تحلیل و بررسی آمارهای تجاری ایران در پنج‌ماهه ابتدایی سال 98، نشان می‌دهد که با کاهش قابل توجه درآمدهای نفتی، اقتصاد کشور مجبور شده چابک‌تر از قبل عمل کند و این‌بار برروی منابع درآمدی واقعی خود حساب باز کند. نزدیک شدن جدی آمار صادرات و واردات در ماه‌های گذشته حاکی از آن است که با وجود محدود شدن منابع ارزی، تقریبا تمامی این ظرفیت به واردات کالاهای مورد نیاز اختصاص یافته و افزایش واردات کالاهای اساسی نیز با هدف کاهش نگرانی جامعه و اطمینان خاطر دولت از تنظیم بازار در ماه‌های پیش‌رو حکایت دارد، روندی که در صورت تداوم آن می‌توان انتظار داشت به شکست یکی از مهم‌ترین راهبردهای تحریمی دولت ترامپ منجر شود.