طراحی مکانیزم برای حفظ برجام اروپایی

۱- تا چند روز آینده، ظاهرا قرار است اروپا بسته پیشنهادی خود را برای حفظ منافع اقتصادی ایران در برجام ارائه دهد. در داخل کشور، امید چندانی به اروپا وجود ندارد. همزمان برخی از رسانه‌های دشمن با خوشحالی عنوان می‌کنند که میزان اثرگذاری خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌ها فراتر از تصور اولیه آنها بوده است! در عین حال به‌نظر می‌رسد در اینجا نیز با نوعی انفعال مواجه باشیم.

حتی در میان قشر جوان و صاحب‌نظر کشور در حوزه اقتصاد درجاتی از ناامیدی و سرخوردگی قابل مشاهده است. این وضعیت یادآور برخی مقاطع تلخ در تاریخ این سرزمین است: نقل است که سرباز مغول به شهروند ایرانی گفته‌ بود همین جا بایست تا بروم شمشیرم را تیز کنم و بیایم سرت را جدا کنم!

۲- تحریم‌های آمریکا قطعا طراحی‌ها و لایه‌های پیچیده‌ای دارد؛ اما به‌نظر می‌رسد اصل موضوع این تحریم‌ها، بیش از حد ساده‌انگارانه، کلی و جهان‌شمول است؛ به‌طوری‌که در نیم‌خط قابل‌بیان است: «هر کس با ایران کار کند تحریم یا جریمه می‌شود!» وقتی موضوعی چنین ویژگی‌هایی داشته باشد و در عین حال از حمایت سایر ذی‌نفعان هم برخوردار نباشد، به‌نظر می‌رسد بتوان با کمی ابتکار و البته جدیت طرف‌های مختلف، راهکارهایی برای مقابله با آن یافت. نکته مهم برای شکست‌پذیر بودن تحریم‌های آمریکا این است که اکنون برخلاف سال ۱۳۹۱، تحریم‌های سازمان ملل، اتحادیه اروپا و سایر کشورها علیه ایران وجود ندارد. دقیقا به همین دلیل است که برجام باید حفظ شود تا تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، ابتر بماند.

۳- طرف ایرانی انتظارات و توقعات خود را در مذاکرات با طرف اروپایی بیان کرده است. اکنون مهم این است که در بسته اروپا، راهکارهای عملی برای ناکام گذاشتن تحریم‌های آمریکا طراحی شده باشد. طرف آمریکایی برای موفقیت خود از علم طراحی مکانیزم (Mechanism Design) بهره برده است. یعنی سازوکاری طراحی کرده‌است که بانک‌ها، شرکت‌های بین‌المللی و سایر طرف‌های مرتبط، به نفع آمریکا بازی کنند. این مکر را باید با روشی مشابه پاسخ داد. اطلاعی در دسترس نیست که طرف اروپایی آیا سازوکاری برای این منظور طراحی کرده است یا خیر. اما می‌توان مکانیزم‌هایی را در این خصوص پیشنهاد داد. مثلا در موضوع نقل‌و‌انتقال بانکی، اتحادیه اروپا می‌تواند یکی از بانک‌های موجود اروپایی یا یک بانک جدید را مامور انجام تراکنش‌های مالی با ایران کند. طبیعتا مشکلی که در ساختار تحریم‌های آمریکا وجود دارد این است که خود این بانک هم احتمالا بلافاصله تحریم خواهد شد. یک طراحی مکانیزم برای مقابله با این اقدام این است که سایر طرف‌های ذی‌نفع، مجبور به کار کردن با چنین بانکی شوند. مثلا حساب‌های بانکی سفرا و کادرهای دیپلماتیک آمریکا در اروپا به این بانک منتقل شود! یا دولت‌های اروپایی، پرداخت‌های خود به شرکت‌های بین‌المللی طرف قرارداد خود را صرفا از طریق این بانک انجام دهند. یا تدابیری که سایر بانک‌ها ناگزیر از کار کردن با این بانک باشند. چنین مکانیزم‌هایی به‌طور مشابه برای سایر بخش‌های اقتصادی که هدف تحریم‌ها قرار گرفته‌اند نیز می‌تواند طراحی شود که تفصیل و جزئیات آن ان‌شاءالله به مسوولان داخلی ارائه خواهد شد.

۴- همان‌طور که وزیر خارجه کشورمان عنوان کرد، اگر خودمان فکر کنیم برجام پایان یافته است و کار نمی‌کند، واقعا این اتفاق خواهد افتاد. اما اگر مصمم به حفظ این دستاورد تاریخی باشیم، قطعا راه‌هایی را می‌توان یافت.